Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς θεωρείται η ιέρεια της performance και μια από τις κορυφαίες εικαστικές καλλιτέχνιδες. Γεννημένη στο Βελιγράδι το 1946, σήμερα εργάζεται κατά κύριο λόγο στη Νέα Υόρκη. Δραστηριοποιείται στην Performance Art, σε μια ακροβατική του σώματος και της ψυχής, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Είναι γνωστή για τις παραστάσεις της οι οποίες ερευνούν την σχέση μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού, σε μια προσπάθεια να «ελευθερωθούν» και οι δύο, μα κυρίως για την έκθεσή της χωρίς όρια σε κινδύνους χάριν της τέχνης που εκπροσωπεί. Όπως την ορίζει η ίδια, η performance art είναι η μεταφορά της αλήθειας επί σκηνής και όχι μια παράσταση θεατρικού τύπου. Έχοντας αναδείξει ως τέχνη την απελευθέρωση από τα όριά τους, του σώματος και της ψυχής, εκπαιδεύει σήμερα ομάδες που θα συνεχίσουν την τέχνη αυτή.
Η Αμπράμοβιτς ήταν φοιτήτρια στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Βελιγράδι το 1965-1970. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ζάγκρεμπ, Κροατία το 1972.
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς εγκαταλείπει την Γιουκοσλαβία μετά το διαζύγιο της από τον Σέρβο καλλιτέχνη Νέσα Παρίποβιτς, και μετακομίζει στο Άμστερνταμ, όπου εκεί γνωρίζει τον Δυτικογερμανό καλλιτέχνη Ουλάϊ. Δέκα χρόνια από το 1970 έως το 1980 διήρκεσε το ειδύλλιό τους όπου έκαναν μερικές από τις πιο ανατρεπτικές performances που έχετε δει, προσπαθώντας όπως έλεγαν να χαρτογραφήσουν τα όρια της αγάπης και της συμβίωσης μέσω της ζωντανής αναπαράστασης. Έβλεπαν την ένωση τους ως κάτι συμβολικό λόγω ότι ήταν γεννημένοι και οι δυο την ίδια μέρα, σχηματίζοντας ένα καλλιτεχνικό δίδυμο, όπου, άνδρας και γυναίκα είναι δύο κοσμικά όντα τα οποία ενωμένα δημιουργούν ένα «ερμαφρόδιτο εγώ», συμπεριφερόμενοι ως «ένα σώμα με δύο κεφάλια». Ο τερματισμός της δικής τους συνεργασίας και σχέσης είναι ίσως ο πιο εντυπωσιακός και συμβολικός χωρισμός που έχει σημειωθεί στην εποχή μας. «Το Μεγάλο Περπάτημα» ήταν μια από τις πιο γνωστές τους παραστάσεις, αλλά και ταυτόχρονα η τελευταία τους (1988), όταν οι δύο τους αποφάσισαν να διασχίσουν το Σινικό Τείχος, ξεκινώντας ο καθένας από διαφορετικές άκρες μέχρι να συναντηθούν κάπου στη μέση. Το αρχικό πλάνο, ήταν να διασχίσουν από τις δύο άκρες το τείχος, να βρεθούνε στη μέση και να παντρευτούν αλλά μετά από 8 χρόνια τελικά χώρισαν.
Η καλλιτεχνική διαδρομή της Αμπράμοβιτς
Η καλλιτεχνική διαδρομή της Αμπράμοβιτς ακολουθεί τους δικούς της επικίνδυνους ρυθμούς.Η ίδια έχει υποβάλλει τον εαυτό της σε πολλές και δύσκολες δοκιμασίες, σωματικές, συναισθηματικές, ψυχικές και πνευματικές. Κάποιες από τις πιο γνωστές της δουλειές:
Rhythm 10 (1973)
Κάνοντας χρήση των 20 μαχαιριών και 2 μαγνητόφωνων, η Αμπράμοβιτς έπαιζε το Ρώσικο παιχνίδι στο οποίο κτυπά το μαχαίρι με ρυθμικές κινήσεις ανάμεσα στα δάκτυλα του χεριού της. Κάθε φορά που η καλλιτέχνης έκοβε τον εαυτό της με το μαχαίρι, άλλαζε μαχαίρι, επιλέγοντας ένα καινούργιο από τα 20 που ήδη είχε και έτσι επαναλάμβανε την διαδικασία καθώς κάμερες κατέγραφαν τα όσα συνέβαιναν. Μετά από την εικοστή κοπή της, έβαζε την κασέτα που κατέγραφε να παίζει και την έβλεπε. Άκουγε τους ήχους και προσπαθούσε να επαναλάβει τις ίδιες κινήσεις ούτως ώστε να κάνει το ίδιο «λάθος». “Όταν αρχίσεις να κάνεις αυτή την παράσταση, ωθείς το σώμα σου να κάνει πράγματα τα οποία δεν θα έκανε υπό κανονικές συνθήκες”
Rhythm 5 (1974)
Η Αμπράμοβιτς αποφάσισε να προκαλέσει ξανά πόνο στο σώμα της, αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας ένα φλεγόμενο αστέρι, με το οποίο η καλλιτέχνης άναψε φωτιά κατά την έναρξη της παράστασης. Στεκόταν έξω από το αστέρι στην αρχή, καθώς έκοβε τα νύχια των χεριών και των ποδιών της καθώς και τα μαλλιά της. Όταν τελείωσε έριχνε τα κομμάτια στη φωτιά δημιουργώντας έτσι μια έκρηξη φωτός κάθε φορά. Καίγοντας έτσι το κομμουνιστικό πεντάκτινο αστέρι που αντιπροσώπευε την σωματική και ψυχική κάθαρση, ενώ απευθυνόταν στις πολιτικές παραδόσεις του παρελθόντος. Στο τέλος της πράξης, η Αμπράμοβιτς πήδηξε ανάμεσα στις φλόγες, ωθώντας τον εαυτό της στο κέντρο του μεγάλου αστεριού. Λόγω της φωτιάς και του πολύ καπνού της φωτιάς, το ακροατήριο δεν παρατήρησε ότι η καλλιτέχνης έχασε τις αισθήσεις της από την έλλειψη οξυγόνου. Ορισμένα μέλη του κοινού αφού συνειδητοποίησαν τι έγινε, έσπευσαν να βοηθήσουν, καθώς και ένας γιατρός. Η Αμπράβοτιτς αργότερα δήλωσε για την εμπειρία της αυτή «Είμαι πολύ θυμωμένη γιατί κατάλαβα ότι υπάρχει φυσικό όριο. Όταν χάνεις τις αισθήσεις σου δεν μπορείς να είσαι παρόν, δεν μπορείς να εκτελέσει
Rhythm 2 (1974
Ως ένα πείραμα για να διαπιστώσει εάν μια κατάσταση απώλειας των αισθήσεων, θα μπορούσε να ενσωματωθεί σε μια παράσταση, η Αμπράμοβιτς επινόησε μια παράσταση με δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, πήρε ένα χάπι που συνταγογραφείται για κατατονία, μια κατάσταση στην οποία οι μυς ενός ατόμου παραμένουν ακίνητοι σε μια ενιαία θέση για ώρες. Το σώμα της Αμπράμοβιτς αντέδρασε βίαια στο φάρμακο, κάνοντας κρίσεις και ανεξέλεγκτες κινήσεις για το πρώτο μισό της παράστασης. Δέκα λεπτά μετά τις επιδράσεις του πρώτου φάρμακου, η καλλιτέχνης παίρνει άλλο χάπι. Αυτή τη φορά φάρμακο που δίνεται σε επιθετικά και καταθλιπτικά άτομα, κάτι που την οδήγησε σε πλήρη ακινησία. Σωματικά ήταν παρούσα, αλλά διανοητικά τα είχε εντελώς χαμένα.
Rhythm 0 (1974)
Για να δοκιμάσει τα όρια της σχέσης μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού, η Αμπράμοβιτς είχε τοποθετήσει σε ένα τραπέζι 72 αντικείμενα που οι άνθρωποι θα είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν, με όποιο τρόπο θέλουν.. Ανάμεσα σ’ αυτά ένα τριαντάφυλλο, ένα φτερό, μέλι, ένα μαστίγιο, ψαλίδι, ένα νυστέρι, ένα πιστόλι και μια μόνο σφαίρα. Για έξι ώρες η καλλιτέχνης επέτρεψε στο κοινό να χειρίζεται το σώμα της. Όπως η Αμπράμοβιτς περιέγραψε αργότερα «Αυτό που έμαθα από αυτό, είναι ότι αν αφήσεις το κοινό, μπορούν να σας σκοτώσουν. Ένιωσα πραγματικά ότι παραβιαζόμουν. Μου έκοψαν τα ρούχα, κόλλησαν αγκάθια τριαντάφυλλου στο στομάχι μου, ένα άτομο είχε το όπλο στραμμένο στο κεφάλι μου και κάποιος άλλος του το πήρε. Δημιουργήθηκε μια επιθετική ατμόσφαιρα. Μετά από έξι ώρες ακριβώς, όπως είχε προγραμματιστεί, σηκώθηκα και άρχισα να περπατώ ανάμεσα στο κοινό. Όλοι έτρεχαν μακριά, για να ξεφύγουν από μια πραγματική αντιμετώπιση.»
Balkan Baroque, 1997
Στην περίφημη Μπιενάλε της Βενετίας το 1997 παρουσίασε την περίφημη «Balkan Baroque». Καθόταν πάνω σ’ ένα λόφο από ματωμένα κοκάλα, ντυμένη με ένα λευκό φόρεμα όπου τα καθάριζε και τα ξέπλενε από τα αίματα, όλη την ώρα κλαίγοντας και θρηνώντας για την κατάρα και τη μοίρα των Βαλκανίων, προσπαθώντας με ένα συμβολικό τρόπο, να ξεπλύνει και να καθαρίσει την αιματηρή ιστορία και τις αμαρτίες των προγόνων της. Επί τέσσερα χρόνια περιόδευε με αυτή την περφόρμανς. «Μου πήρε άλλα τέσσερα χρόνια να απαλλαγώ από τη μυρωδιά», ομολογεί
“Breathing In-Breathing Out”
Η Αμπράμοβιτς και ο Ουλάι συνέδεσαν τα στόματα τους και έπαιρναν ο ένας την ανάσα του άλλου. Αφού χρησιμοποίησαν όλο το διαθέσιμο οξυγόνο, έχασαν τις αισθήσεις τους και έπεσαν στο πάτωμα με τα πνευμόνια τους γεμάτα από διοξείδιο του άνθρακα μετά από 17 λεπτά.
Η Καλλιτέχνης είναι εδώ (THE ARTIST IS PRESENT), 736 ώρες, 750.000 επισκέπτες
Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜοΜΑ)τον Μάιο του 2010 φιλοξένησε την πρώτη αναδρομική έκθεση των προσωπικών της περφόρμανς με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Μαρίνα Αμπράμοβιτς: Η Καλλιτέχνης Είναι Εδώ». Η Αμπράμοβιτς καθόταν για όσες ώρες ήταν ανοιχτό το μουσείο σιωπηλή και ακίνητη πίσω από ένα τραπέζι, χωρίς να έχει το δικαίωμα να πιει, να φάει ή να πάει στην τουαλέτα. Το κοινό μπορούσε να καθίσει απέναντί της όσο επιθυμούσε και να κάνει ό, τι θέλει. «Είμαι πολύ δεκτική στην ενέργεια που εκπέμπουν οι άλλοι κι αυτό που με συγκλόνισε ήταν ο απέραντος πόνος που διάβασα στα μάτια των ανθρώπων». Εκεί έγινε και η τελευταία δημόσια συνάντηση της Αμπράμοβιτς με τον Ουλάι όπου η καλλιτέχνιδα δεν γνώριζε ότι ο Ουλάι παραβρισκόταν στο χώρο, με σκοπό να τη συναντήσει μετά από 22 χρόνια.
Μέθοδος Αμπραμοβιτς
Η Μέθοδος Αμπράμοβιτς εκπαιδεύει τους θεατές στις δεξιότητες που απαιτούνται για να συμμετάσχουν και να παρακολουθήσουν μακράς διάρκειας περφόρμανς. Η μέθοδος περιλαμβάνει μια σειρά ασκήσεων που είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να ενισχύσουν την κατανόηση των θεατών σχετικά με τη σωματική και πνευματική τους εμπειρία. Μετρώντας Ρύζι, Αργό Περπάτημα, Αμοιβαίο Βλέμμα είναι μερικοί ενδεικτικοί τίτλοι των εμπειριών που όσοι τις έχουν βιώσει τις περιγράφουν σαν το απόλυτο ζεν. Αυτές οι ασκήσεις πηγάζουν από την πίστη της ότι ο καθένας (ανεξαρτήτως ηλικίας, εθνικότητας, φύλου, σεξουαλικής προτίμησης, κοινωνικής τάξης, σωματικής ικανότητας ή μητρικής γλώσσας) μπορεί να επωφεληθεί από το να είναι πιο ενεργά παρών ανά οποιαδήποτε στιγμή.
Στη διάρκεια της σταδιοδρομίας της, η Μαρίνα Αμπράμοβιτς πειραματίστηκε ευρύτατα με αυτές τις ασκήσεις στον ίδιο της τον εαυτό και τώρα επιθυμεί να δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου και άλλοι μπορούν να γίνουν κοινωνοί της συγκεκριμένης διαδικασίας. Οι ασκήσεις αυτές αποτελούν ένα από τα στοιχεία μιας ολοκληρωμένης σειράς δραστηριοτήτων διαθεματικού προγραμματισμού που θα λάβουν χώρα στο ΜΑΙ (Ινστιτούτο Μαρίνα Αμπράμοβιτς).
Ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και το Ινστιτούτο Marina Abramovic (MAI) ανακοινώνουν μια ευρεία και σημαντική συνεργασία που θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα αυτό το Μάρτιο. Το πρόγραμμα, διάρκειας έξι εβδομάδων, αποτελεί ένα συμμετοχικό κοινωνικό project, βασισμένο στη «Μέθοδο Abramovic». Θα πραγματοποιηθεί σε συνδυασμό με παράλληλο πρόγραμμα performance και άυλης τέχνης, υπό τον τίτλο NEON-MAI Lab, από τις 10 Μαρτίου έως τις 24 Απριλίου, στο Μουσείο Μπενάκη.
Στο συγκεκριμένο project, το κοινό θα έχει βιωματική επαφή με την τέχνη της performance. Παράλληλα, το Lab θα παρουσιάζει μακράς διάρκειας performances, συνομιλίες, εργαστήρια και διαλέξεις, με ανερχόμενους Έλληνες καλλιτέχνες που επιλέχθηκαν από τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς και την επιμελητική ομάδα.
Μέσω αυτής της συνεργασίας, ο Οργανισμός ΝΕΟΝ επιδιώκει να προσφέρει μια μοναδική εμπειρία τέχνης στο ελληνικό κοινό, να συμβάλλει στην ανάδειξη μιας νέας γενιάς καλλιτεχνών performance στην Ελλάδα, αλλά και να εξοικειώσει το κοινό μέσω της εκπαίδευσής του με την τέχνη της performance.
«Για να είσαι ένας performance artist πρέπει να μισείς το θέατρο. Το θέατρο είναι ψεύτικο. Το μαχαίρι δεν είναι αληθινό, το αίμα δεν είναι αληθινό και τα συναισθήματα δεν είναι αληθινά. Η performance είναι ακριβώς το αντίθετο: το μαχαίρι είναι αληθινό, το αίμα είναι αληθινό και τα συναισθήματα είναι αληθινά».
Επιμέλεια: Λένα Μαρίνου
