Οι ανατριχιαστικές πτυχές της εκατονταετούς ιστορίας του ΨΝΘ – Από το Λεμπέτ, το συνώνυμο της «τρέλας», στο σημερινό Ψυχιατρείο
Από τους σιδερένιους χαλκάδες της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου της Ιπποδρομίου στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης στη Σταυρούπολη. Από τους «φρενοβλαβείς» και τους «δαιμονισμένους» στους ψυχικά ασθενείς. Από το σκοτάδι στο φως.
Η ιστορία του Ψ.Ν.Θ. είναι γεμάτη πόνο, δυστυχία, άθλιες συνθήκες διαβίωσης και ιστορίες ανθρώπων που στοιβάζονταν σε μια ιδιότυπη εξορία, μακριά από τους «υγιείς» πολίτες της πόλης. Είναι συνάμα μια ιστορία αγώνα και θυσιών ανθρώπων για να βελτιωθούν οι συνθήκες στο Νοσοκομείο με γεωμετρική πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες.
Η αναδρομή στην ιστορία του αποτελεί κάτι που πρέπει να ειπωθεί αλλά οι εικόνες του τότε κλέβουν τις λέξεις και τις φυλακίζουν στο στομάχι, σαν ένα βάρος ασήκωτης και ανείπωτης τραγωδίας. Αποτελεί όμως και μια βουτιά στην πλούσια ιστορία της πόλης.
Μία τέτοια αναδρομή, την οποία παρουσίασε ο Συντονιστής της Οργανωτικής Επιτροπής και ψυχίατρος του Νοσοκομείου τα τελευταία 35 χρόνια, Δημήτρης Σεβρής, πραγματοποιήθηκε την Τρίτη το απόγευμα στο Ψ.Ν.Θ., σε μια εκδήλωση διπλής σημασίας. Η χθεσινή ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας αλλά παράλληλα εορτάζεται και η επέτειος 100 χρόνων λειτουργίας του Νοσοκομείου. Ο κόσμος που κατέκλυσε το αμφιθέατρο του κτηρίου Διοίκησης ήταν τόσος πολύς που για τον λόγο αυτόν στήθηκε μία γιγαντοοθόνη στον αίθριο χώρο δίνοντας τη δυνατότητα παρακολούθησης αυτού του συγκλονιστικού ταξιδιού και σε όσους έμειναν απ’ έξω.
Οι χαλκάδες, το Λεμπέτ και… οι πόρνες
Η ιστορία των «δαιμονισμένων», όπως τους αποκαλούσαν τότε, ξεκινά λίγο πριν το 1900 από την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στο Ιπποδρόμιο. Στους τοίχους του ναού ήταν σφηνωμένοι σιδερένιοι χαλκάδες, με τους οποίους δένονταν οι ασθενείς από τον αστράγαλο ή τον καρπό.
Ο Άγιος Αντώνιος λειτούργησε και στη Θεσσαλονίκη ως ο προστάτης Άγιος των ψυχικά ασθενών, σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση. Οι «δαιμονισμένοι» είχαν την ελπίδα ότι ο Άγιος θα τους θεραπεύσει και υποβάλλονταν μέχρι και σε εξορκισμούς.
Λίγο αργότερα δημιουργείται ένα 2όροφο (κατά άλλες πληροφορίες 3όροφο) Άσυλο Φρενοβλαβών στην «Τρούμπα» της Θεσσαλονίκης, στην οδό Αφροδίτης (από τη μεριά του ΟΣΕ) μέσα στο οποίο στοιβάζονται σε άθλιες συνθήκες, ψυχικά ασθενείς μαζί με αστέγους και πόρνες, οι οποίες τον καιρό εκείνο εξυπηρετούσαν τα συμμαχικά στρατεύματα κατά τον Α’ Π.Π.
Λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, μια Αγγλίδα, ονόματι Πάτισον, επισκέφτηκε το κτήριο και συγκινημένη από την ανθρώπινη τραγωδία που αντίκρισε, έκανε μία μεγάλη προσπάθεια να ξεχωρίσει τους ψυχικά ασθενείς από τους υπόλοιπους, ψάχνοντας εγκαταλελειμμένα κτήρια εκτός Θεσσαλονίκης, ώστε να μεταφερθούν εκεί.
Η έκταση αυτή βρέθηκε στο Λεμπέτ (τσιφλίκι του Λεμπέτ Αγά επί Τουρκοκρατίας), στις εγκαταστάσεις όπου είχαν στρατοπεδεύσει κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα συμμαχικά στρατεύματα και τις οποίες εγκατέλειψαν φεύγοντας. Είναι ο σημερινός χώρος του Ψυχιατρείου και οι άνθρωποι μεταφέρθηκαν εκεί το 1917 όπου άρχισε να λειτουργεί υποτυπωδώς, σε επίσης άθλιες συνθήκες, σε παραπήγματα, με κρεβάτια το ένα κολλημένο στο άλλο και λιγότερα από τους ασθενείς, δίχως στρώματα και με κάποιους από αυτούς ολόγυμνους και δεμένους με αλυσίδα στον σκελετό των κρεβατιών.
Η μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης αφήνει άστεγο ένα τεράστιο κομμάτι του πληθυσμού, ενώ η Μικρασιατική Καταστροφή θα φέρει στον χώρο και αρκετούς πρόσφυγες, οι οποίοι προστίθενται σε μία ετερόκλητη σύνθεση, με περιθωριακούς, επαίτες, μικρά παιδιά αλλά και ηλικιωμένους στον ίδιο χώρο.
Η πρώτη καταγεγραμμένη ασθενής
«Ειρήνη Π., 27 ετών, ημερομηνία εισαγωγής 17 Σεπτεμβρίου 1917, διάγνωση: Πρωτόγονος άνοια-κατατονική μορφή, έξοδος: 22 Μαΐου 1932, έκβαση: Θάνατος (σ.σ. εκτός Ψυχιατρείου), αιτία θανάτου: Πνευμονία».
Το παραπάνω αποτελεί την πρώτη καταγραφή ασθενούς στο αρχαιότερο μητρώο που σώζεται μέχρι σήμερα. Η Ειρήνη Π. στάθηκε τυχερή που βγήκε μετά από 15 χρόνια, καθώς οι περισσότεροι έβγαιναν από τους χώρους του Ψυχιατρείου νεκροί, συνήθως από «καχεξία» και «εξάντληση».
Η ιδρυτική πράξη για το «Δημόσιο ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης» γίνεται στις 31 Ιουλίου 1925, όταν αυτό δημοσιεύεται στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ενώ χορηγείται από το κράτος πίστωση μισού εκατ. δραχμών.
Περισσότεροι φύλακες παρά νοσοκόμοι
Στο Ψυχιατρείο διορίζονται πέντε νοσοκόμοι και δέκα φύλακες, εξαιρετικό δείγμα των συνθηκών και της αντιμετώπισης των ασθενών, οι οποίοι ήταν περίκλειστοι από έναν μεγάλο μαντρότοιχο και πολύ καλά φυλασσόμενοι, σε μία περιοχή που τότε μόνο χωράφια είχε γύρω της.
Περισσότερα κτίσματα, βελτίωση των συνθηκών
Με το πέρας του χρόνου, τις δεκαετίες του 1940 και του 1950 τα κτήρια πολλαπλασιάζονται, ενώ δημιουργούνται αξιοπρεπέστερες συνθήκες διαβίωσης, χωρίς, βέβαια, αυτό να σημαίνει ότι το Ψυχιατρείο εκφεύγει της ασυλικής του μορφής. Δημιουργούνται, μεταξύ άλλων, φαρμακείο, μικροβιολογικό εργαστήριο και χειρουργείο.
Φτάνοντας στις αρχές τις δεκαετίας του ’80, σε συνδυασμό και με την έλευση εξειδεικευμένου προσωπικού, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση της αποασυλοποίησης, η οποία συντελείται, αλλάζει κατά πολύ το πρόσωπο του Νοσοκομείου. Χάρη και σε χρηματοδοτήσεις της ΕΕ, δημιουργούνται δεκάδες δομές, διαμερίσματα, γήπεδα, ξενώνες, εργαστήρια, κλινικές, μέχρι και ταβέρνα για δείπνο με ζωντανή μουσική. Παράλληλα, αγοράζονται ιατρικά μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1983 ο μ.ο. παραμονής στο Ψυχιατρείο ήταν 27 μήνες, ενώ σήμερα είναι μόλις 15 ημέρες.
«Στο τέλος αυτού του ταξιδιού με το “Λεωφορείο ο πόνος”, σας καλώ να πάρετε μαζί σας αισιοδοξία για να τιμήσουμε αυτούς που απόθεσαν εδώ ένα κομμάτι της ψυχής τους», ήταν τα τελευταία λόγια του κ. Σεβρή.
Πηγή: antikleidi.com
