Στην ανατολική Θεσσαλονίκη σε ένα εγκαταλειμμένο εργοστάσιο, πραγματοποιείται εδώ και 6,5 χρόνια ένα από τα πιο πρωτότυπα εργασιακά «πειράματα» που έχουν επιχειρηθεί ποτέ στην Ελλάδα. Το εργοστάσιο της ΒΙΟΜΕ, ή αλλιώς «Βιομηχανική Μεταλλευτική», ανήκε στην εταιρία Φίλκεραμ-Johnson η οποία το 2011 κατέθεσε αίτηση πτώχευσης και ουσιαστικά η ΒΙΟΜΕ έμεινε χωρίς ιδιοκτήτη. Τότε, 25 από τους εργαζόμενούς της, αποφάσισαν να αναλάβουν δράση και να επιχειρήσουν να συνεχίσουν από μόνοι τους την παραγωγή μέσα στο εργοστάσιο, φτιάχνοντας και ένα συνεταιρισμό. Οι ίδιοι άνοιξαν και πάλι το εργοστάσιο το 2013. Σήμερα οι εργάτες συνεχίζουν να δουλεύουν χρησιμοποιώντας ένα μικρό κομμάτι του χώρου του εργοστασίου και παράγουν σαπούνι, καθαριστικά και υγρά πιάτων- ρούχων. Πολλοί θεωρούν τη ΒΙΟΜΕ ως παράδειγμα ενός εναλλακτικού εργασιακού μοντέλου και άλλοι ως ένα «αυτοδιαχειριστικό πείραμα» – παρόμοιο με πρωτοβουλίες εργαζομένων που είχαν καταλάβει εργοστάσια στην κρίση της Αργεντινής. Η ΒΙΟΜΕ αναδείχθηκε παράδειγμα «καλής πρακτικής» για τη Βόρεια Ελλάδα στο πλαίσιο πρότζεκτ για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία που υλοποιεί η Fair Trade Hellas μαζί με άλλες 28 οργανώσεις στην Ευρώπη.
Οι ίδιοι οι εργαζόμενοι της ΒΙΟΜΕ πάντως, ονομάζουν αυτό που κάνουν ως «εργατικό έλεγχο στην παραγωγή και αυτοδιεύθυνση μέσα από τη συνέλευση των εργαζομένων», απαντώντας ουσιαστικά σε όσους τους αποκαλούν «καταληψίες» ή «εργάτες-εργοστασιάρχες»…
Συνομιλήσαμε με τον Μάκη Αναγνώστου, εργαζόμενος και εκπρόσωπος των εργαζομένων της ΒΙΟΜΕ, για την αυτοδιαχείριση, τη λειτουργία, τις δυσκολίες και το “στοίχημα” του εργοστασίου της Βιομηχανικής Μεταλλευτικής.
Πριν από εξήμισι χρόνια μια ομάδα ανθρώπων από τη θέση των απολυμένων εργαζομένων αποφάσισε να πάρει την τύχη στα χέρια της. Τι σας ώθησε σε αυτήν την απόφαση. Πως ξεκίνησε η ιδέα της αυτοδιαχείρισης;
Κατ’ αρχήν πρέπει να διευκρινίσουμε για την αποκατάσταση της αλήθειας κάποια πράγματα . Δεν είμαστε απολυμένοι, δεν είμαστε μια ομάδα εργαζομένων τουλάχιστον για την εποχή που εξιστορείτε πριν εξήμισι χρόνια. Είμαστε το “σωματείο των εργατοϋπαλλήλων της ΒΙΟΜΕ” που με συντριπτική πλειοψηφία των μελών του αποφάσισε την επαναλειτουργία του εργοστασίου. Χρησιμοποιούμε τις εγκαταστάσεις της ΒΙΟΜΕ στο σύνολο της, «εκμεταλλευόμενοι» όλους τους χώρους. Δημιουργώντας το εργατικό ιατρείο ή την μεταφόρτωση των υλικών για πρόσφυγες παραδείγματος χάριν, διατηρούμε ένα εργοστάσιο ανοιχτό στην κοινωνία. Το να πάρουμε την τύχη στα χέρια μας όπως λέτε, ήταν αποτέλεσμα συνελεύσεων και άμεσης συμμετοχής όλων των εργαζομένων σε μια πολύ δύσκολη εποχή που χάναμε την δουλειά μας και έπρεπε να βρούμε μια λύση σε αυτό το πρόβλημα. Εκεί μας ώθησε η ανάγκη για δουλειά και η δυνατότητα να λειτουργούμε σαν σύνολο, όχι με βάση το προσωπικό συμφέρον του καθενός ξεχωριστά αλλά βλέποντας πως δεν θα υπάρξει κάποια λύση, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον. Η ιδέα πρωτοξεκίνησε όταν στην λειτουργία ύπαρξης του αφεντικού ζητήσαμε και πήραμε σαν σωματείο την διαχείριση των ανακυκλώσιμων υλικών του εργοστασίου και έτσι μπήκαμε σε μια διαδικασία «αυτοδιαχείρισης» όπως την αναφέρατε, αποκτώντας μια πείρα γύρω από το πώς μπορεί να λειτουργήσει. Παράλληλα από την διαχείριση αυτή είχαμε δημιουργήσει ένα ταμείο αλληλοβοήθειας που μας επέτρεψε να κρατηθούμε ζωντανοί και ενωμένοι στην μακρά διαδικασία που μπήκαμε.
Ήταν δύσκολα; Tι έχετε αντιμετωπίσει μέχρι σήμερα;
Ναι, ήταν και συνεχίζει να είναι δύσκολα γιατί δεν έχει λήξει κάτι που επιτρέπει την απρόσκοπτη λειτουργία του εργοστασίου και την πλήρη νομιμοποίηση του. Αντιμετωπίσαμε την καταστολή από τα ΜΑΤ, την φτώχεια, μιας και το μεροκάματο συνεχίζει να είναι πολύ χαμηλό λόγο της μη λύσης, την απόπειρας διακοπής ρεύματος, την μη παροχής νερού με αποτέλεσμα να κοπιάζουμε πολύ περισσότερο και φυσικά τον κίνδυνο του πλειστηριασμού του οικοπέδου.
Πως λειτουργεί η ΒΙΟΜΕ και ποιος είναι ο κύκλος των εργασιών σας; Δώστε μας ένα παράδειγμα.
Η ΒΙΟΜΕ λειτουργεί με συνελεύσεις. Όσον αφορά το διοικητικό κομμάτι υπάρχει ισότητα στην εργασία και την αμοιβή στο εργασιακό. Ο κύκλος εργασιών είναι πολύ μικρός ακόμα και δεν είναι άξιος αναφοράς αλλά καταφέρνουμε να πληρώνουμε τις υποχρεώσεις μας χωρίς καμιά χρηματοδότηση από τράπεζες, κράτος ή οποιονδήποτε. Πληρώνουμε αμέσως προμηθευτές, φόρο, ασφάλεια και ότι προκύπτει. Το ζωντανό παράδειγμα που μπορώ να σας δώσω είναι ότι κάθε πρωί πίνουμε έναν καφέ και εκεί αποφασίζουμε για την καθημερινή παραγωγή αλλά και όλο το κομμάτι της λειτουργίας. Εκεί αποφασίζουν όλοι για όλους με άμεσες δημοκρατικές διαδικασίες και φυσικά αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τις εκάστοτε αποφάσεις.
Τι υλικά χρησιμοποιείται;
Η παραγωγή έχει τρεις κατευθύνσεις. Η πρώτη είναι τα φυσικά καθαριστικά και τα παραδοσιακά σαπούνια, η άλλη τα οικολογικά βιοδιασπώμενα καθαριστικά και φυσικά το κομμάτι που είχαμε και πριν το κλείσιμο, τα δομικά υλικά.Τα “φυσικά καθαριστικά” είναι καθαριστικά που έχουν ως βάση το σαπούνι και το ξύδι, με μια διάθεση βελτίωσης των προϊόντων αυτών έχουμε περάσει και στην παραγωγή τους με βιολογικές πρώτες ύλες.Τα οικολογικά είναι προϊόντα που περιέχουν φυσικές αλλά και συμβατικές πρώτες ύλες με στόχο την άμεση βιοδιάσπασή τους με αποτέλεσμα να μην είναι βλαβερά για το περιβάλλον και κατ’ επέκταση για τον άνθρωπο.
Που διατίθενται τα προϊόντα σας, κάνετε και εξαγωγές;
Τα προϊόντα μας δεν διατίθενται στα σούπερ μάρκετ και δεν μπορεί να τα βρει κάποιος μέσα από μεσάζοντες, μια απόφαση που πάρθηκε από τη συνέλευση των εργαζομένων. Διατίθενται σε μικρομάγαζα που τα προμηθεύουμε άμεσα εμείς οι εργαζόμενοι ελέγχοντας παράλληλα το ύψος των τιμών. Παράλληλα κάνουμε και εξαγωγές, περισσότερο σε eshop του εξωτερικού που διακατέχονται από οικολογική συνείδηση όπως επίσης, και σε συλλογικότητες του εξωτερικού καθώς και σωματεία εργαζομένων. Τα προϊόντα μας φτάνουν στην Γερμανία, τη Γαλλία,την Ιταλία, την Ισπανία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, την Σουηδία,την Αγγλία και την Ελβετία ενώ, υπάρχει διάθεση να ανοίξουμε το πεδίο μας σε περισσότερες χώρες μιας και έχουμε βγάλει άδεια εξαγωγών και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης .
Πόσοι είναι οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο και πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι να παίρνονται οι αποφάσεις συλλογικά;
Είμαστε 24 άνθρωποι συν ένας υπό δοκιμή. Πολλές φορές οι αποφάσεις παίρνονται πολύ εύκολα και άμεσα αλλά υπάρχουν και κάποιες που πρέπει να συζητάμε ώρες, ίσως και μέρες ειδικά όταν δεν είναι κάτι που πρέπει να αποφασιστεί άμεσα. Εάν όμως μπαίνει το θέμα της αμεσότητας τελειώνει ακόμα και με πλειοψηφία με την δυνατότητα της επαναφοράς και της διόρθωσης εάν προκύπτει ότι δεν ήταν σωστή η απόφαση. Πράγμα που είναι αδιανόητο σε μια κλασική επιχείρηση, που ο εργοδότης είναι «αλάθητος» και χωρίς την συναίνεση των εργαζομένων .
Υπάρχει περίπτωση να χαθούν οι θέσεις και να κλείσει το εργοστάσιο εξαιτίας οικονομικών και άλλων προβλημάτων που υπήρχαν πριν βρεθείτε εσείς στο τιμόνι ;
Πάντα υπάρχει ο κίνδυνος αν και πολύ μικρότερος από την προηγούμενη διαδικασία. Τώρα πια παίρνουμε το βάρος συλλογικά και καταφέρνουμε να απορροφήσουμε τις δυσκολίες όλοι μαζί, πράγμα που δεν θα ήταν δυνατόν να ανεχτούμε με ένα αφεντικό που θα συνέχιζε να κερδοσκοπεί και να μας αφήνει απλήρωτους. Αν και μεγάλο κομμάτι της εργατικής τάξης της χώρας μας δεν αντιδρά και ανέχεται τέτοιες πρακτικές, το δικό μας πρόταγμα είναι αυτό ακριβώς, να πάρουμε τον έλεγχο της παραγωγής στα χέρια μας χωρίς αισχροκέρδεια και προς το συμφέρον των εργαζομένων.
Τελικά δίκιο είναι το δίκιο του εργάτη; Τι είναι η Αγορά; Η Αγορά είμαστε όλοι εμείς;
Ναι, για μας το δίκιο είναι το δίκιο του εργάτη και της πληττόμενης κοινωνίας. Η αγορά για μας δίνει το δικαίωμα της πρόσβασης σε προϊόντα στο σύνολο της κοινωνίας χωρίς καμιά εξαίρεση και μάλιστα δίνει και το δικαίωμα του έλεγχου των προϊόντων μέσα από τον κοινωνικό έλεγχο. Η αγορά σήμερα, ελέγχεται πλήρως από τις πολυεθνικές επιχειρήσεις που βγάζουν τις τιμές όχι σύμφωνα με τις ανάγκες αλλά σύμφωνα με την πρόσφορα και την ζήτηση. Έτσι, όταν ένα προϊόν έχει ζήτηση παίρνει μεγαλύτερη αξία από αυτήν που αξίζει πραγματικά και πολλές φορές με ένα πολύ καλό περιτύλιγμα χωρίς καθόλου περιεχόμενο.
Το πείραμα της Αργεντινής προχωράει στην Θεσσαλονίκη; Είναι και το δικό σας σύνθημα Κατάληψη, Αντίσταση, Παραγωγή;
Στο τέλος του καλοκαιριού πήγαμε στην Αργεντινή να πάρουμε μέρος σε ένα παγκόσμιο συνέδριο των «ανακτημένων εργοστασίων». Εκεί ανακαλύψαμε ότι όχι μόνο οι Αργεντίνοι αλλά μεγάλο μέρος των ανακτημένων και αυτόδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων της Λατινικής Αμερικής, κοιτά με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον την ΒΙΟΜΕ και τρέφει μεγάλη εκτίμηση για το εγχείρημα μας. Αυτό αποδεικνύεται με την στήριξη που δείχνουν και τα αιτήματα συναδελφοποίησης. Όσον αφορά το σύνθημα, ναι είναι και δικό μας σύνθημα που αφορά όχι μόνο εμάς αλλά όλη την κοινωνία μιας και τα εργοστάσια που κλείνουν είναι τόσα πολλά και η παραγωγή εγκαταλείπεται από τους επιχειρηματίες που δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον μόνο για τα εμπορικά κέντρα και το χρηματοπιστωτικό κέρδος .
Στην Αργεντινή ένα μεγάλο μέρος του λαού βλέπει με συμπάθεια το κίνημα των αυτοδιαχειριζόμενων εταιριών, αλλά οι διεθνείς αγορές ποτέ δεν είδαν και δεν βλέπουν με καλό μάτι αυτές τις εταιρίες αντίθετα χαρακτηρίστηκαν πολλές φορές ως οικονομική τρομοκρατία. Στην Ελλάδα τι συμβαίνει; Απαντάτε σε αυτό;
Το κεφάλαιο είναι ίδιο παντού όπως και η εργατική τάξη . Εμάς δεν μας ενδιαφέρει το πώς μας αποκαλούν, γιατί στην ουσία η οικονομική τρομοκρατία είναι η οικονομική ολιγαρχία που ελέγχει την οικονομική και πολιτική εξουσία με στόχο τον αποκλεισμό από το δικαίωμα στην ζωή και την ελευθερία μεγάλου μέρους της κοινωνίας, ελέγχοντας τα εισοδήματα και με αναδιανομή προς όφελος της. Το δικό μας πρόταγμα είναι ακριβώς αυτό. Χαρίζουμε το χρηματοπιστωτικό παιχνίδι και το κάλπικο κέρδος του και κρατούμε την παραγωγή γιατί πιστεύουμε, ότι ο πλούτος του λαού είναι ακριβώς αυτός. Το δικαίωμα στην τροφή, την υγεία, την μόρφωση, την πρόνοια και αυτό μπορούμε να το κερδίσουμε ελέγχοντας τον πλούτο και δημιουργώντας δομές πέρα από τις «θεσμικές». Τότε θα καταλάβουν πως όσα χρηματιστηριακά κέρδη και αν έχουν, αν δεν έχουν πρόσβαση στην καθαρή τροφή, το καθαρό νερό και την υγεία τότε θα κάνουν χωνάκια τα κέρδη τους και θα τα χρησιμοποιήσουν κατά βούληση.
Δεν είναι θέμα συμπαθείας από μέρος της κοινωνίας αλλά κατανόηση και συνειδητοποίηση με σκοπό να πάρουμε τον έλεγχο αυτών που μας αφορούν και να μην αναθέτουμε σε «ειδικούς» την λύση των προβλημάτων μας. Αναλαμβάνουμε την ευθύνη μέσα από την συμμετοχή.
