Η εφαρμογή της έρευνας στην παραγωγή συμβάλει στη βελτιστοποίηση
των προϊόντων.Είναι αδιαμφισβήτητος κανόνας που ισχύει για κάθε παραγωγική διαδικασία, κι ασφαλώς ισχύει και για την καλλιέργεια Αρωματικών Φαρμακευτικών Φυτών. Η Δρ. Πασχαλίνα Χατζοπούλου είναι ο πλέον κατάλληλος επιστήμονας στο συγκεκριμένο τομέα. Με πολυετή καταγραφή και έρευνα, αλλά και πλούσια βιβλιογραφία. Στη συνέντευξη που ακολουθεί μας μεταφέρει το γενικό πλαίσιο, από τον πλούτο της ελληνικής υπαίθρου, τη σημασία της εργαστηριακής ανάλυσης έως το τελικό προϊόν.
Ζούμε σε έναν βοτανικό παράδεισο; Πόσα είδη αρωματικών φυτών εμφανίζονται μόνο στην Ελλάδα;
Η Ελλάδα είναι χώρα με εξαιρετικά πλούσια βιοποικιλότητα. Υπολογίζεται ότι στη χώρα μας αυτοφύονται περίπου 6000 είδη, εκ των οποίων τα 1250 είναι ενδημικά, δηλ. δεν απαντώνται σε καμία άλλη χώρα. Πολλά από τα αυτοφυή φυτά της Ελλάδας έχουν αρωματικές και φαρμακευτικές ιδιότητες.
Ποιά εξ’ αυτών ευδοκιμούν στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και πώς αξιοποιούνται;
Η χλωρίδα της Δυτικής Μακεδονίας είναι πλούσια σε είδη Αρωματικών Φαρμακευτικών φυτών και για πολλά ήταν γνωστές οι θεραπευτικές τους ιδιότητες και χρησιμοποιούνταν στη λαϊκή θεραπευτική. Από τα πλέον γνωστά αρωματικά φαρμακευτικά φυτά της περιοχής είναι τα είδη Σιδερίτη, Stachys (Τσάι του Βουνού και άσπρο τσάι αντίστοιχα), είδη ρίγανης, θυμαριού, μέντας, σατουρέγιας, φασκόμηλου, χαμομήλι, αχίλλεα, σπαθόχορτο, κρόκος, ορχιδέες – σαλέπι, κ.α.
Σήμερα αρκετά είδη αρωματικών φυτών καλλιεργούνται στην περιοχή για την παραγωγή α’ ύλης, για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων, όπως για στη βιομηχανία τροφίμων, για την παρασκευή αφεψημάτων, ως αιθέρια έλαια με περαιτέρω χρήση στη βιομηχανία αρωμάτων, την αρωματοθεραπεία, κοσμετολογία, την φαρμακευτική, ως φυσικά αντιοξειδωτικά, πρόσθετα σε ζωοτροφές, κλπ. Παράλληλα όμως, έχοντας και τη δική τους ξεχωριστή αγορά σαν βότανα και καρυκεύματα, που φέρονται στην αγορά ως ματσάκια, ή σε διάφορες συσκευασίες (τριμμένο φυτικό υλικό, φύλλα, άνθη, κ.α)
Σύμφωνα με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις συνεχώς αυξάνονται.
Πρόκειται για μια αυξανόμενη τάση, που τείνει να εδραιωθεί;
Οι βασικοί παράγοντες που πρέπει να καθορίζουν το μέγεθος των καλλιεργούμενων εκτάσεων, είναι η ύπαρξη αγορών για τα παραγόμενα φυτικά υλικά, καθώς και η ύπαρξη δυνατότητας για περαιτέρω μεταποίηση αυτών. Η δημιουργία μονάδων μεταποίησης προσδίδει υπεραξία στο προϊόν της πρωτογενούς παραγωγής, καθόσον οποιαδήποτε περαιτέρω επεξεργασία (σωστή ξήρανση, τεμαχισμός, διαλογή), αλλά και η κατάλληλη συσκευασία (για την όποια χρήση προορίζονται, όπως πχ στη μαγειρική, σαν αφεψήματα κλπ), και ειδικότερα η παραγωγή αιθερίων ελαίων και εκχυλισμάτων για βιομηχανική χρήση, αυξάνουν την προστιθέμενη αξία και συμβάλλουν συνεπώς σε πολύ υψηλότερη τιμή πώλησης. Ειδικά στη Δυτική Μακεδονία όντως παρατηρείται τα τελευταία χρόνια μια συνεχής αυξητική τάση στις καλλιεργούμενες εκτάσεις αρωματικών φαρμακευτικών φυτών, για περιορισμένο όμως αριθμό φυτικών ειδών. Συγγχρόνως, δημιουργούνται συνέχεια νέες μικρές ή μεγαλύτερες μεταποιητικές μονάδες, ώστε να μπορέσουν να υποστηρίξουν τις αυξανόμενες καλλιεργούμενες εκτάσεις.
Ποιό είναι το ποιοτικό προφίλ των αρωματικών-φαρμακευτικών φυτών στον Δήμο Κοζάνης και στην ευρύτερη περιοχή;
Στο Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ υλοποιούμε ερευνητικά έργα όπου μελετάμε τα τελευταία χρόνια αρωματικά φαρμακευτικά φυτά της Δυτικής Μακεδονίας, και ειδικότερα του Ν. Κοζάνης. Πολλά από τα είδη που αναφέρθηκαν παραπάνω, έχουν αξιολογηθεί με τη διενέργεια εξειδικευμένων αναλύσεων, και τα αποτελέσματα έδειξαν ότι έχουν πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ειδικότερα, έχουν μεγάλες επί τοις εκατό αποδόσεις σε αιθέρια έλαια, καθώς και κατάλληλη χημική σύσταση, δηλ. υψηλή περιεκτικότητα σε επιθυμητά συστατικά που καθορίζουν την τιμή των αιθερίων ελαίων, αλλά και το σημαντικότερο ότι βρίσκονται εντός των προδιαγραφών που θέτουν οι Διεθνείς Οργανισμοί ποιότητας. Επιπλέον αρκετά φυτικά είδη βρέθηκε ότι είναι πλούσια σε ουσίες με αντιοξειδωτική δράση, που όπως είναι γνωστό αξιοποιούνται τα τελευταία χρόνια ως συντηρητικά στη βιομηχανία τροφίμων (πχ ροσμαρινικό οξύ), ή είναι υποσχόμενες χημικές ενώσεις και μελετώνται ως εν δυνάμει δραστικές φαρμακευτικές ουσίες.
Ποιά είδη πιστεύετε πως έχουν την μεγαλύτερη εμπορική αξία και γιατί;
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η εμπορική αξία καθορίζεται από τη ζήτηση, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από το μέγεθος των αγορών, δηλ. την πληθώρα των τελικών προϊόντων μέσα από τα οποία τελικά αξιοποιούνται τα διάφορα αρωματικά φαρμακευτικά φυτά στους αντίστοιχους βιομηχανικούς τομείς, καθώς επίσης και το κατά πόσο ευρέως χρησιμοποιούνται αυτά τα προϊόντα. Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη μας τις παγκόσμιες αγορές, καθόσον η απορρόφηση και ζήτηση τέτοιου είδους προϊόντων, ιδιαίτερα βιομηχανικών, είναι πολύ μεγάλη και με αυξανόμενες τάσεις. Εδώ όμως θα πρέπει να σημειωθεί ότι η είσοδος στις Διεθνείς Αγορές συνεπάγεται ότι η ζήτηση αφορά μεγάλες ποσότητες, καθώς και ότι εξασφαλίζεται η σταθερή ποιότητα του προϊόντος που διατίθεται.
Μπορεί η εμπορική αξία να αποκτηθεί και από άλλα είδη μέσα από τη συστηματική καλλιέργεια;
Η συστηματική καλλιέργεια είναισχεδόν μονόδρομος, καθόσον συλλογή μεγάλων ποσοτήτων αρωματικών φυτών από τη φύση για εμπορία, ουσιαστικά απαγορεύεται. Από την άλλη, η καλλιέργεια εξασφαλίζει αφενός τη σταθερή ποιότητα και αποδόσεις και αφετέρου την υψηλή ποιότητα του προϊόντος, που αντανακλά τελικά στην εμπορική αξία, εφόσον τηρηθούν βασικές αρχές. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι η σωστή επιλογή του Πολλαπλασιαστικού Υλικού με το οποίο γίνεται η εγκατάσταση της καλλιέργειας – και το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τελικό προϊόν στο οποίο θα αξιοποιηθεί το παραγόμενο φυτικό υλικό, όπως επίσης και η σωστή τήρηση των Ορθών Γεωργικών Πρακτικών.
Η συνεργασία σας με τον Δήμο Κοζάνης σε ποιά κατεύθυνση είναι;
Η συνεργασία του Ινστιτούτου μας σε διάφορα θέματα αρωματικών φαρμακευτικών φυτών με φορείς της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, αλλά και με παραγωγούς και μεταποιητές της ευρύτερης περιοχής έχει ξεκινήσει εδώ και αρκετά χρόνια και σήμερα συνεχίζεται με το Δήμο Κοζάνης, με την υλοποίηση του ερευνητικού έργου «Ανάδειξη και διαπίστευση Αρωματικών Φαρμακευτικών φυτών περιοχής Κοζάνης».
Το έργο στοχεύει πρώτον στον χαρακτηρισμό και την αξιολόγηση αρωματικών φαρμακευτικών ειδών, με μεγάλη εμπορική αξία, καλλιεργούμενων, ή και αυτοφυών της Κοζάνης, όπως η ρίγανη, το τσάι του βουνού και το φασκόμηλο, και δεύτερον στον καθορισμό του ποιοτικού τους προφίλ. Το κριτήριο επιλογής των φυτών είναι η μεγάλη τους εμπορική αξία – δηλ. η ποικιλότητα των τελικών προϊόντων και σημαντικές αγορές στις οποίες μπορούν να απευθυνθούν, και λαμβάνοντας υπόψη ότι υπάρχουν ως αυτοφυή στην ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης. Στο πλαίσιο του έργου αυτού θα γίνει χαρακτηρισμός (γενετικός και ποιοτικός – χημική, διατροφική σύσταση) των φυτών που καλλιεργούνται και αντίστοιχα των αυτοφυών πληθυσμών των φυτών, και θα συνδεθούν περαιτέρω με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής. Απώτερος στόχος είναι το παραγόμενο φυτικό υλικό από τις καλλιέργειες των παραπάνω ειδών, να είναι πλήρως χαρακτηρισμένο, δηλ. να έχει μια «ταυτότητα», καθώς και η ιχνηλασιμότητα σε όλα τα στάδια της παραγωγής τους. Τα τελευταία είναι ιδιαίτερα σημαντικά, και αναδεικνύουν την ποιότητα των τελικώς παραγόμενων προϊόντων αρωματικών φαρμακευτικών φυτών.
Πώς θα μπορεί να εκμεταλλευτεί ο παραγωγός τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας και πως μπορεί να προσθέσει αξία στα προϊόντα του;
Η παγκόσμια τάση σήμερα, και τα εχέγγυα για την απορρόφηση και εμπορευσιμότητα, ειδικά των προϊόντων αρωματικών φαρμακευτικών φυτών, αλλά και άλλων γεωργικών προϊόντων, είναι η επισήμανση (labelling). Οι καταναλωτές σήμερα είναι ευαισθητοποιημένοι και λόγω της εύκολης και ευρείας διάδοσης της πληροφορίας, θέλουν να είναι ενημερωμένοι για τη σύσταση και προέλευση των προϊόντων που καταναλώνουν. Έτσι, όλο και πιο συχνά για παράδειγμα, εμπορικοί οίκοι που εμπορεύονται προϊόντα αρωματικών φαρμακευτικών φυτών, της κατηγορίας τροφίμων, απαιτούν, εκτός των άλλων, αρκετές πληροφορίες που τις θεωρούν ουσιαστικές, όπως: Διατροφική σύσταση, χημική σύσταση, περιεκτικότητα σε ουσίες που θεωρούνται ευεργετικές για την υγεία κλπ. Ακόμη αυστηρότερες όμως είναι οι απαιτήσεις όταν πρόκειται αυτά τα φυτικά προϊόντα να χρησιμοποιηθούν στη φαρμακευτική βιομηχανία. Το σύνολο αυτών των πιστοποιήσεων, συμπεριλαμβανομένης της πιστοποίησης βιολογικής παραγωγής, της ιχνηλασιμότητας, καθώς και της εφαρμογής των Ορθών Γεωργικών Πρακτικών προσδίδουν ταυτότητα και υπεραξία στα προϊόντα.
Στο πλαίσιο αυτό, οι δράσεις που θα υλοποιηθούν στο έργο θα συμβάλλουν ώστε τα αποτελέσματα να μπορούν να αξιοποιηθούν από τους παραγωγούς της περιοχής, με σκοπό να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των καλλιεργούμενων φυτών της περιοχής, και να αποκτήσουν «ταυτότητα» και υπεραξία. Παράλληλα, θα συμβάλλουν στην ανάδειξη ορισμένων γηγενών ειδών Αρωματικών Φαρμακευτικών φυτών, και στην προώθηση της καλλιέργειας αυτών, όπως πχ. το φασκόμηλο, καθώς και την τυποποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, εξασφαλίζοντας παράλληλα την ιχνηλασιμότητα από το Πολλαπλασιαστικό Υλικό ως το τελικό προϊόν τους.
Η Δρ Πασχαλίνα Χατζοπούλου είναι Διευθύντρια Ερευνών στο Τμήμα Αρωματικών Φαρμακευτικών φυτών, στο Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ.
Στο Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων διεξάγεται στοχευμένη έρευνα με κύριο σκοπό τη διατήρηση, αξιολόγηση και αξιοποίηση των φυτογενετικών πόρων (όπως οι ντόπιες – εγχώριες ποικιλίες) καθώς και τη δημιουργία – προώθηση νέων ποικιλιών και ειδών με βελτιωμένη απόδοση, ποιότητα και προσαρμοστικότητα. Επιπλέον, η έρευνα αφορά σε σύγχρονα συστήματα φυτοπροστασίας, στην αειφορική γεωργία και γεωργία ακριβείας, με σκοπό την ολοκληρωμένη διαχείριση παραγωγής, την βέλτιστη αξιοποίηση των εισροών, με γνώμονα τη μείωση του κόστους παραγωγής και την προστασία του περιβάλλοντος.
Στο αντικείμενο των Αρωματικών Φαρμακευτικών φυτών, η έρευνα εστιάζεται σε θέματα σχετικά με
• το Πολλαπλασιαστικό Υλικό – Έρευνα με στόχο τη δημιουργία Ελληνικών Ποικιλιών, τη Δημιουργία βελτιωμένου γενετικού υλικού Ελληνικών Αρωματικών, Φαρμακευτικών φυτών ως προς τα αγρονομικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά τους και την αντοχή τους σε βιοτικές και αβιοτικές καταπονήσεις
• την Αειφορική παραγωγή Αρωματικών Φαρμακευτικών Φυτών και τη μελέτη των διαφόρων αγροτεχνολογικών πρακτικών – βελτιστοποίηση καλλιεργητικών χειρισμών (αναπαραγωγή, λίπανση, φυτοπροστασία, άρδευση κλπ), με έμφαση στις βιολογικές μεθόδους παραγωγής
• Αξιολόγηση και Αξιοποίηση γενετικού υλικού Αρωματικών Φαρμακευτικών Φυτών της ελληνικής χλωρίδας και επιλογή των κατάλληλων γενοτύπων, για την εισαγωγή τους στην καλλιέργεια, για στοχευμένη παραγωγή επιμέρους προϊόντων.
• Ανάλυση -Εκτίμηση της ποιότητας Αρωματικών φαρμακευτικών φυτών
