Με την ευκαιρία του εορτασμού της επετείου των 200 ετών από την ελληνική επανάσταση του 1821, έγινε μια προσπάθεια, στοχεύοντας να συνθέσει πάνω της, τόσο την εικαστική όσο και την ιστορική απεικόνιση και αξία, ενός μεγάλου ήρωα, του τόπου και του γένους μας.
Το ολόσωμο πορτρέτο του Νικόλαου Κασομούλη είναι δουλεμένο πάνω σε χαρτί ελεύθερου σχεδίου, διαστάσεων 30Χ40, και δημιουργήθηκε με βασικό υλικό το μολύβι(διαφόρων βαθμίδων τονικότητας).
Το ισχυρότερο στοιχείο που υπήρχε, ώστε να έχει μια αρχική, αλλά και ιστορική βάση η συγκεκριμένη προσπάθεια, ήταν η φωτογραφία του ήρωα, ομολογουμένως όχι σε τόσο καλή κατάσταση, λόγο της παλαιότητάς της. Στο ντοκουμέντο αυτό, βρίσκουμε τον εικονιζόμενο μετά την επανάσταση, αξιωματικό πλέον (αποστρατεύτηκε ως συνταγματάρχης), σε ώριμη ηλικία, καθήμενο σε βράχο, φορώντας «τα ελληνικά» όπως χαρακτηριστικά ανέφερε κι ο ίδιος πολλές φορές στα γραπτά του, να κρατά στο αριστερό του χέρι ένα σπαθί.
Ο στόχος όμως κατά τα άλλα, ήταν να γίνει κάτι ναι μεν ρεαλιστικό, αλλά με ισχυρό ταυτόχρονα πάνω του το στοιχείο του συμβολισμού, και όχι ένα πιστό αντίγραφο της φωτογραφίας. Τα μόνα σημεία που μπορούμε να πούμε πως αντιγράφηκαν όσο το δυνατόν πιστά, είναι ο κορμός του σώματος, η στάση του(καθήμενος σε βράχο),το εθνόσημο, και τα παράσημα(Αργυρό Αριστείο του Αγώνα – Χρυσός Σταυρός του Τάγματος του Σωτήρος ), τα οποία του απονεμήθηκαν επί βασιλείας του Όθωνα. Τα υπόλοιπα στοιχεία εμπλουτίστηκαν και σχεδιάστηκαν, με κινητήριο μοχλό την ιστορική έρευνα-τεκμηρίωση και κατόπιν την έμπνευση η οποία γεννήθηκε μέσω αυτής.
Κάπως έτσι λοιπόν, και με αυτές τις βάσεις το μολύβι ξεκίνησε την περιπέτειά του πάνω στο χαρτί…
Αρχικά να πούμε ότι όπως στη φωτογραφία, έτσι και στο σκίτσο, συναντούμε τον ήρωα μας σε μεγάλη ηλικία, μετά την επανάσταση, ως αξιωματικό του ελληνικού στρατού. Το πρόσωπο του, πλούσιο σε ρυτίδες εμπειρίας και κόπων πολλών χρόνων, και το βλέμμα του, στρέφονται ελαφρώς προς τα αριστερά. Τα μάτια κάτω απ’ πυκνά του φρύδια, ατενίζουν και παρατηρούν, στοχεύοντας κάπου που μόνο ο ίδιος γνωρίζει. Η προσωπογραφία συμπληρώνεται με το περιποιημένο, στριφτό γκριζαρισμένο μουστάκι του.
Το δυνατότερο στοιχείο βέβαια, με διαχρονικούς και ιστορικούς συμβολισμούς, δεν θα μπορούσε παρά να είναι η στολή που φοράει. Δεσπόζει σε αυτήν, η χαρακτηριστική μακριά ολόλευκη φουστανέλα, στην οποία έγινε προσπάθεια να τονιστεί ο όγκος που δημιουργούν η πολλές πιέτες αλλά και η μεγαλοπρέπειά της . Έπειτα το γελέκι και η φέρμελη πάνω του, γεμάτα περίτεχνα χρυσοκέντητα σχεδιασμένα μοτίβα, τόσο στα κύρια μέρη τους όσο και στα μανίκια, όπου ανάμεσά τους βρίσκουμε φανερά η και κριμένα ακόμα, όπως συνηθιζόταν, λαογραφικά και θρησκευτικά σύμβολα( στην προκειμένη περίπτωση έχουμε σταυρούς και το κυπαρίσσι του Μυστρά), πλαισιωμένα με τρείς σειρές χρυσά κουμπιά στο κέντρο. Κατάστηθα φορεμένο, το λευκό πουκάμισο. Στο κεφάλι το χαρακτηριστικό φέσι της εποχής εκείνης με το εθνόσημο της οθωνικής περιόδου, και την μακριά φούντα στο πλάι να πέφτει πίσω από τον ώμο. Τέλος, οι κεντητές γκέτες(περικνημίδες) που περιβάλουν τα πόδια κάτω από τα γόνατα, καλύπτοντας στην κατάληξή τους τα τσαρούχια. Όλα αυτά ήταν κύρια γνωρίσματα των καπεταναίων στα χρόνια της επανάστασης όσο και μετά από αυτή… Σήμερα η φορεσιά αυτή διασώζεται με ελάχιστες παραλλαγές, από τους αξιωματικούς και τους ευζώνους της Προεδρικής Φρουράς.
Θα σταθούμε έπειτα σε κάποια άκρως συμβολικά αντικείμενα, τα οποία δίνουν έμφαση στην πορεία αλλά και στην πολυσχιδή προσωπικότητα του ήρωα. Ο οποίος, ενώ μεγαλώνει αρχικά σε μια εύπορη εμπορική οικογένεια, μαθαίνοντας γράμματα και μουσικά όργανα ακόμη, ταξιδεύει σε πόλεις του εξωτερικού, βάζοντας τις βάσεις και μπορώντας εύκολα να επαναπαυτεί, σε έναν προκομμένο και ήσυχο βίο, θρέφει ταυτόχρονα μέσα του και τα ιδανικά της ελευθερίας, της πίστης, όπως και την προσμονή της αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού. Μυείται στην Φιλική Εταιρία και σύντομα έρχονται έτσι τα πράγματα όπου αυτό το νεαρό παλικάρι, ρίχνεται στη φωτιά της επανάστασης , και γίνεται μαχητής της. Γνωρίζεται και συνεργάζεται με μεγάλες προσωπικότητες της εποχής, ζει τρομερά γεγονότα και καταστάσεις, με αποκορύφωμα την πολιορκία και έξοδο του Μεσολογγίου όπου καταφέρνει να επιζήσει. Συνεχίζει έπειτα τον αγώνα, όπως και την μακρά πορεία προσφοράς στην πατρίδα έχοντας τη χαρά να την δει, έστω και ως ένα βαθμό ελεύθερη. Αρκετά μετά, αρχίζει να γράφει τις αναμνήσεις του, από ότι έζησε, άκουσε και είδε. Καταφέρνοντας να θεωρείται αυτή τη στιγμή, ως ένας από τους σημαντικότερους ιστοριογράφους της επανάστασης του 21. Προσφέροντας έτσι στις επόμενες γενιές έναν μεγάλο ιστορικό και συγγραφικό θησαυρό.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως έχουμε δύο πολύ δυνατές πλευρές που συνυπάρχουν στον Κασομούλη. Η μια είναι του πολεμιστή. Για αυτό και κρατάει στο αριστερό του χέρι την σπάθη(πάλα) τύπου σαμσίρ με περίτεχνο θηκάρι, χαρακτηριστικό όπλο της επανάστασης, διαφορετικό απ’ αυτό της φωτογραφίας (ευρωπαϊκού τύπου σπάθη). Η άλλη πλευρά είναι αυτή του συγγραφέα. Για αυτό στο δεξί του χέρι κρατάει έναν τυλιγμένο πάπυρο(χαρτί). Λίγο προς τα κάτω, δίπλα του, σε ένα σπάσιμο του βράχου στον οποίο κάθετε, τοποθετείται μια πένα(φτερό) γραφής μέσα στο μελανοδοχείο της.
Το σπαθί λοιπόν από τη μια, και το χαρτί με την πένα από την άλλη, είναι τα αντικείμενα τα οποία προαναφέρθηκαν, και έρχονται να συμπληρώσουν και να διηγηθούν την ιστορία του Κασομούλη ή και να προξενήσουν το ενδιαφέρον του θεατή σχετικά με τον βίο του. Έτσι εξυπηρετείται εν τέλει ο συμβολισμός του ολόσωμου αυτού πορτρέτου. Συνθέτοντας στοιχεία, τόσο της φυσιογνωμίας και της προσωπικότητας του ήρωα μας, όσο και της εποχής στην οποία έζησε.
Χρήστος Ν. Καρακουλάκης
