Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η φιλία μου με την Ελένη Χωρεάνθη σαν το παλιό καλό κρασί…. Κάθε φορά μας εκπλήσσει όμορφα για τον πλούτο που κρύβει μέσα της και δοθείσης της ευκαιρίας τον μοιράζεται μαζί μας! Σήμερα μιλήσαμε για τον υποχρεωτικό εγκλεισμό, την πανδημία και πώς διαμορφώθηκε η καθημερινότητά της στα νέα δεδομένα που επικρατούν, το συγγραφικό της έργο, επιστρέψαμε στα χρόνια της αθωότητας και αναζητήσαμε το νόημα της αληθινής ευτυχίας. Απολαύστε την συζήτηση!
Στα χρόνια της πανδημίας….
Να σας καλωσορίσω! Αν και δεν μπορώ να σας έχω απέναντί μου… Την ελευθερία στερηθήκαμε και στερούμαστε ακόμα! Πώς έχετε προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες του covid – 19; Η καθημερινότητα των δραστηριοτήτων σας έχει ανατραπεί;
Χαίρομαι ιδιαίτερα αυτή μας τη συνάντηση.
Ψυχολογικά, ναι. Με έχει επηρεάσει πολύ. Δεν είμαι ο άνθρωπος που μπαίνει σε καλούπια, που ανέχεται αβάσιμους κανόνες. Οπωσδήποτε, μια επιβεβλημένη κατάσταση στέρησης της ελευθερίας, και για να μην απαντώ με γενικότητες, στέρησης απλών, ουσιωδών, ωστόσο, καθημερινών δραστηριοτήτων, όπως είναι η φίμωση της ομιλίας δια της μάσκας, ως δήθεν προστατευτικού μέτρου, που σημαίνει στέρηση της στοιχειώδους επικοινωνίας, η έξοδος από το σπίτι, το κλείσιμο στο σπίτι, ο ψυχαναγκασμός υπακοής σε κανόνες αστήρικτους, είναι μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Αλλά μιας και δεν είμαι άνθρωπος της διασκέδασης, της ταβέρνας, δεν αντέχω τη φασαρία, την πολυκοσμία, τη βαβούρα των κέντρων διασκέδασης, δεν μου έλειψαν οι βραδινές έξοδοι.
Επειδή πιστεύω στο παρόν, δεν άφησα και δεν αφήνω το χρόνο άδειο. Αυτό τον καιρό του εγκλεισμού συνέχισα τις καθημερινές μου δραστηριότητες με περισσότερο θα έλεγα ενδιαφέρον. Αφοσιώθηκα στη δουλειά που ξέρω να κάνω καλά, να γράφω, δηλαδή και βγήκαν, αναπάντεχα δύο βιβλία, που κυκλοφορούν στην αγορά. Συγκεκριμένα, το 2020 έκλεισε με μια συλλογή διηγημάτων που ήρθε άξαφνα σαν δώρο στα τέλη Νοεμβρίου και εντελώς αναπάντεχα , παραμονή Πρωτοχρονιάς, ακριβώς την ώρα που άλλαζε ο Χρόνος ήρθε μέσω διαδικτύου ό, τι δεν θα μπορούσα να φανταστώ, ένα μελοποιημένο ποίημά μου, το πρώτο μιας σειράς που εξελίχτηκε γρήγορα σε ουσιαστική συνεργασία με τον ίδιο τον συνθέτη και ερμηνευτή και είναι σαν να πήρα τη ζωή μου από την αρχή.
Μέσα στην ατμόσφαιρα, λοιπόν, αυτής της χαοτικής πραγματικότητας που διαμορφώνεται για όλους τους ανθρώπους, αναρωτιέμαι ποια μορφή έχει η Ποίηση σε καιρούς πανδημίας και ποιος ο ρόλος των λειτουργών της
Η Πανδημία, όσο επικίνδυνη για τη ζωή των ανθρώπων κι αν είναι, μπόρα είναι και θα περάσει. Τώρα, αν είναι οικονομία της φύσης, σύμφωνα με τη μυθολογία και την Παλαιά Διαθήκη για να λιγοστέψουν οι άνθρωποι και για να τιμωρηθούν οι κακοί, δεν ξέρω, γιατί η μπόρα δεν κάνει διακρίσεις, σαρώνει τα πάντα.
Η Τέχνη γενικά και ιδιαίτερα η ποίηση είναι η έκφανση του ανθρώπινου πνεύματος, ό, τι πιο ωραίο και υψηλό δημιούργησε η φαντασία του του ανθρώπου. Βέβαια ποίηση σημαίνει δημιουργία, παραγωγή έργου. Και ποίημα είναι κάθε έργο.
Όμως, πόσο η πανδημία του covid – 19, όπως και κάθε συμφορά που πλήττει την κοινωνία, επηρεάζει αρνητικά την ποίηση, δεν είναι τόσο εύκολο να απαντηθεί. Οπωσδήποτε είναι ανασταλτικός παράγοντας. Ωστόσο, η συγκεκριμένη, όσο κι αν φαίνεται ακραίο αυτό που θα πω, σε πολύν κόσμο λειτούργησε θετικά με την έννοια ότι έφερε τα άτομα πιο κοντά έτσι ώστε να επαναπροσδιορίσουν τις μεταξύ τους σχέσεις, να πάρουν τη ζωή τους από την αρχή. Σε άλλους έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθούν με τα προσωπικά τους έργα, στο διάστημα τούτο που βιώσαμε. Αν αυτό συνεχιστεί ο κόσμος θα σπάσει.
Σε καμιά περίπτωση, βέβαια δεν μπορώ να πω ότι με ενέπνευσε, απλώς δεν επηρέασε ανασταλτικά τις δραστηριότητές μου σε καθηλωτικό σημείο. Αντέδρασα θετικά δουλεύοντας.
Δεν είναι ματαιότητα να συνεχίζεις να πιστεύεις, να γράφεις, να αγαπάς, να ονειρεύεσαι έναν καλύτερο κόσμο και ένα διαφορετικό αύριο, όταν απειλείται τόσο σοβαρά η ανθρώπινη ζωή και αναδεικνύεται η ματαιότητα της ανθρώπινης φύσης; Mπορείς να υπάρχεις χωρίς κοινωνούς στις αλήθειες σου;
Πολύ σημαντική ερώτηση και οι προβληματισμοί σας καίριοι. Ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με τη ματαιότητα από τη στιγμή της γέννησής του: έχει ήδη χάσει χρόνο από τη ζωή του. Ευτυχώς που δεν έχει συναίσθηση του γεγονότος αυτού και προσπαθεί να δημιουργήσει έργο ή έργα για την όποια αιωνιότητά του, πέραν του αγώνα για επιβίωση και επιβεβαίωση και κυριαρχία επί των άλλων. Πιθανώς, και πολύ φοβάμαι πως, κίνητρο όλων των προσπάθειών μας είναι η υπαρξιακή αγωνία, ο αγώνας να εξασφαλίσουμε την αιωνιότητά μας, να υπερβούμε το ανυπέρβλητο, να καταργήσουμε το θάνατο. Όμως, όσο σύντομη κι αν είναι η ζωή, ο άνθρωπος με αυτήν ακριβώς τη “μετάστασή” του στην άλλη πραγματικότητα, την μετά θάνατον, μετέχει στο έργο της δημιουργίας και της αιωνιότητάς του. Και γι’ αυτόν και μόνο το λόγο, πιστεύω σ’ ένα διαφορετικό μέλλον, ένα καλύτερο αύριο για τον κόσμο.
Αναμνήσεις από τα χρόνια της αθωότητας
Από τα χρόνια της αθωότητας, τι είναι εκείνο που ξεχωρίζετε και το κουβαλάτε μαζί σας;
Η σχέση μου με τη φύση, με το χώμα, με την απλή ζωή του χωριού, μια άλλη σχέση με το θάνατο, με τα πράγματα και με τους ανθρώπους της υπαίθρου. Κουβαλάω την αγάπη για τον ήλιο, το “Αρχαίο Κάλλος”, τα νερά και το φως της Ελληνικής Οικουμένης, τον πολιτισμό της πέτρας, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, ο πολιτισμός είναι αποτυπωμένος στην πέτρα, στο μάρμαρο, στο χώμα της πατρίδας μου. Και το κυριότερο, δεν απώλεσα την παιδικότητά μου, την αθωότητα να θεωρώ τους ανθρώπους καλούς, να βλέπω τον κόσμο καθαρό, όπως βγήκε από τα χέρια του Δημιουργού.
Πώς θα περιγράφατε τη ζωή σας τότε σε μια αντικριστή κοινωνία, όπως εκείνη των παιδικών σας χρόνων, που ενδεχομένως οι άνθρωποι να μιλούσαν περισσότερο για πρόσωπα και λιγότερο για ιδέες;
Η ζωή στο χωριό, όπου πέρασα τα δέκα πρώτα παιδικά μου χρόνια, ήταν απλή και φυσική. Οι άνθρωποι δεν είχαν άλλες φιλοδοξίες πέραν εκείνων που είχαν και έχουν σχέση με την καθημερινότητά τους: να εξασφαλίσουν τα αναγκαία για τη συντήρηση της οικογένειας, να είναι γερά τα παιδιά, τα ζώα και τα φυτά τους. Κι ας με συγχωρήσουν οι ψυχές των αγαπημένων εκλιπόντων, νομίζω ότι δεν υπήρχαν διακρίσεις ανάμεσα στα παιδιά και στα ζώα και τα φυτά τους. Όλα ήταν στενά δεμένα με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και εξαρτημένα. Όσο για πρόσωπα, τα μόνα που ενδιέφεραν τον κόσμο της υπαίθρου ήταν του παπά για κανένα γάμο, για τις συχνές βαφτίσεις και, πρωτίστως, για τις συχνές κηδείες, του δασκάλου, του χωροφύλακα και των βουλευτών για τα ρουσφέτια. Για ιδέες ουδείς λόγος. Ιερογλυφικά.
Συγγραφικό έργο
Το φάσμα των συγγραφικών σας δραστηριοτήτων ευρύ· εκτός από τις ποιητικές σας συλλογές, έχετε ασχοληθεί με την πεζογραφία και το «παιδικό βιβλίο! Πόσο δύσκολο εγχείρημα είναι η εναλλαγή από το ένα πεδίο στο άλλο;
Δεν ξέρω πώς ενεργούν οι άλλοι, εμένα πάντως, δεν μου δημιουργεί κανένα πρόβλημα η σύγχρονη ενασχόληση με διαφορετικά είδη γραφής. Όπως και στην κουζίνα μπορώ να κάνω δυο και τρία φαγητά συγχρόνως, εκμεταλλευόμενη τα κενά, έτσι και στο συγγραφικό μου έργο, δουλεύω παράλληλα ένα ποίημα, μια κριτική βιβλίου, απαντάω σε ερωτήσεις, βλέπω και καμιά σελίδα μυθιστορήματος… Μεταβαίνω από το ένα κείμενο στο άλλο, ανάλογα με τη διάθεσή μου. Αυτή η εναλλαγή των τοπίων με ανανεώνει, μου φέρνει καινούργιες ιδέες.
Στρέφοντας το βλέμμα προς τα πίσω, ποια είναι τα αισθήματα εκείνα που σας κυριαρχούν απαριθμώντας το έργο σας;
Όταν γυρίζω πίσω νιώθω θλίψη και χαρά μαζί, Τα συναισθήματα είναι γλυκόπικρα. Συνήθως, το παρελθόν, παρότι τα μικρά μου χρόνια είναι γεμάτα από φύση και ήλιο και φως, κουβαλούν και ανεξίτηλες, βασανιστικές μνήμες από τον πόλεμο του ‘40, από την Κατοχή και τον εμφύλιο, βλέπω τον παλιό κόσμο στον καθρέφτη του παρόντος, δυστυχώς ολόιδιο με τον καινούριο! Ο κόσμος δεν έχει κάνει ούτε ένα βήμα μπροστά στον πολιτισμό της ψυχής του παρά τις τόσες προόδους της τεχνολογίας και της πληροφορικής.
Όταν η λογική και η επιστήμη αδυνατούν να απαντήσουν στις αγωνίες του ανθρώπου, αρχίζει ο μύθος! Στο πρόσφατο παρελθόν έχετε ασχοληθεί και με τους Μύθους του Αισώπου, την Ελληνική Μυθολογία, τον Τρωικό Πόλεμο, τους Άθλους του Θησέα…Τι διδασκόμαστε από το μύθο και πόσο χρήσιμος είναι στη φαρέτρα της συγγραφή σας;
Η μυθολογία κάθε λαού είναι η ποιητική προσέγγιση και ερμηνεία του κόσμου. Ο άνθρωπος, από την πρώτη ώρα που συνειδητοποίησε την ύπαρξή του μέσα σε έναν άγνωστο, γεμάτο μυστικά και μυστήρια κόσμο, αισθανόμενος την αδυναμία και τη μικρότητά του μπροστά στην παντοδυναμία και το ανεξήγητο των φυσικών φαινομένων, δημιούργησε με τη φαντασία του προστάτες του, τους μεγάλους θεούς και μικρότερες θεότητες, καθ’ ομοίωσή του, με ξεχωριστή αρμοδιότητα τον καθένα.
Ο Αίσωπος του οποίου οι μύθοι έχουν στο σύνολό τους ήρωες ζώα με ξεχωριστές ιδιότητες, είναι αλληγορικοί και διδακτικοί. Τα ζώα που πρωταγωνιστούν σε κάθε μύθο είναι επιλεγμένα και “υποδύονται” χαρακτηριστικούς τύπους ανθρώπων, όπως η αλεπού για την πονηριά της, ο λαγός για τη δειλία και τους φόβους του…
Το 2005 κυκλοφόρησε το Ένας ξένος στην οικογένειά μας με θέμα αντλημένο από την δεξαμενή της μεταναστευτικής λογοτεχνίας. Κατά πόσο αυτές οι αφηγήσεις βρίσκονται σε «ανοιχτή» επικοινωνία με τον πραγματικό κόσμο μέσα στον οποίον διαμορφώνονται και αν αναδεικνύουν προβλήματα των παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών μας;
Την προσφυγιά την έχω ζήσει από μικρό παιδί μέσα στον ίδιο μου τον τόπο. Στον Εμφύλιο αναγκαστήκαμε να παρατήσουμε το ωραίο μας διώροφο σπίτι στο χωριό και μια αρκετά μεγάλη περιουσία, τα μελίσσια μας και να κατεβούμε σαν “ανταρτόπληκτοι” στον κάμπο, να εγκατασταθούμε κακήν κακώς, μια πολυμελής οικογένεια εννέα ατόμων σε ένα κατώι με όσα από τα πράγματά μας μπορέσαμε να πάρουμε μαζί μας και να ζήσουμε πάνω από μια δεκαετία το δικό μας Γολγοθά. Έτσι, όταν έγραψα το βιβλίο που αναφέρατε, αφορμή παίρνοντας από μια χτυπητή είδηση εφημερίδας, έβγαλα από μπέσα μου, όλα όσα είχα βιώσει ως παρείσαχτο προσφυγόπουλο στο σχολείο, στη γειτονιά, στο χωριό… Οι περιγραφές μου ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Άλλωστε το πρόβλημα “Προσφυγιά” είναι διαχρονικό και παγκόσμιο και με έχει απασχολήσει πριν κάποια χρόνια σε συγκεκριμένο άρθρο στο αφιέρωμα του περιοδικού “Ευθύνη”…
Στα σχολικά εγχειρίδια υπάρχουν αποσπάσματα από το έργο σας. Αναγνωρίζετε την παιδαγωγική τους αξία;
Ναι, υπάρχουν κάποια κείμενά μου σε παλιότερα βιβλία του Δημοτικού Σχολείου “Η γλώσσα μου”, δύο ποιήματα και δύο πεζά. Ως εκπαιδευτικός, αναγνωρίζω την παιδαγωγική τους αξία.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε Η ηλικία της λήθης. Η λήθη έχει ηλικία;
Για να είμαι ειλικρινής, η φράση αυτή ως τίτλος έχει τεθεί το 1977 σε ποίημα γραμμένο στο Μεσολόγγι, που είναι το πρώτο ποίημα της ομώνυμης συλλογής. Από ποια αφορμή δεν θυμάμαι. Βρήκα το ποίημα σε κάποιο ξεχασμένο τετράδιο, το θεώρησα ενδιαφέρον και ιδού η συλλογή”Η ηλικία της λήθης”. Τώρα, όσον αφορά την ηλικία της, είμαι σαφής: Δεν έχει ηλικία η λήθη. Πού να θυμάται…
Αντί επιλόγου
Ποιο είναι το ζητούμενο της αληθινής ζωής;
Κι αυτό το πρόβλημα με έχει απασχολήσει στην ποίησή μου. Απαντώ ευθέως και κατηγορηματικά “Το ζητούμενο” για τον κόσμο είναι η ΑΓΑΠΗ. Χωρίς την αγάπη δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ειρήνη, ελευθερία, ευημερία… Όσο επικρατεί ο παραλογισμός της παραγωγής και εμπορίας όπλων, για να αλληλοσκοτωνόμαστε, ο κόσμος θα είναι ίδιος και χειρότερος. Αυτό που λείπει από τον κόσμο είναι η ΑΓΑΠΗ:
“…Το ζητούμενο για τον κόσμο είναι η αγάπη*
[…]Δειπνήσαμε με τις σάρκες ενός κόσμου που φεύγει
βουτηγμένος στο αίμα […]
Ο κόσμος κουράστηκε να υπομένει
απόκαμε στη δυστυχία και περιμένει πολλά από τον καθένα μας
από σένα κι από μένα
Από όλους κι από τα παιδιά.
Τραγουδάω έστω κι αν το τραγούδι μου δεν είναι γλυκό
Τραγουδάω για το Αύριο ενός καλύτερου κόσμου”
Το αιώνιο ζητούμενο είναι η ΑΓΑΠΗ. Όλα τα άλλα έρχονται μετά.
*Απόσπασμα από το ποίημα “Το ζητούμενο”, της συλλογής “Η ηλικία της λήθης”.
Ελένη Χωρεάνθη
Παλαιό Φάληρο, 18 Μαΐου 2021
Η Ελένη Χωρεάνθη γεννήθηκε στην Αγία Βαρβάρα, του νομού Αιτ/νίας. Σπούδασε Παιδαγωγικά στη Ρ.Π. Ακαδημία, μετεκπαιδεύτηκε δε στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διακρίθηκε και αναγνωρίσθηκε για το πολυσχιδές συγγραφικό της έργο στην ποίηση, πεζογραφία, δοκίμιο, θέατρο, κριτική μελέτη, μετάφραση. Ιδιαίτερο μέλημά της υπήρξε η σπουδή της Γλώσσας μας. Κείμενά της έχουν δημοσιευθεί και δημοσιεύονται στα εγκυρότερα παιδαγωγικά και λογοτεχνικά περιοδικά, ενώ άρθρα της φιλοξενούνται στον αθηναϊκό και επαρχιακό Τύπο.
