…Ήταν 1η Ιουνίου του 1967, όταν «αποφάσισαν και διέταξαν», κατά την τακτική του καθεστώτος της δικτατορίας , με ειδικό διάταγμα από τον Οδ. Αγγελή, την απαγόρευση των τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη. Το κείμενο του διατάγματος έγραφε: «Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν τα ακόλουθα, ισχύοντα διά ολόκληρον την επικράτειαν:
Απαγορεύεται: α) Η ανατύπωσις ή η εκτέλεσις της μουσικής και των ασμάτων του κομμουνιστού συνθέτου Μίκη Θεοδωράκη, τέως αρχηγού της νυν διαλυθείσης κομμουνιστικής οργανώσεως΄Νεολαία Λαμπράκη’, δεδομένου ότι η εν λόγω μουσική εξυπηρετεί τον κομμουνισμόν».
β) το άδειν άπαντα τα άσματα, τα χρησιμοποιούμενα υπό της κινήσεως της κομμουνιστικής νεολαίας, διαλυθείσης δυνάμει της παραγράφου 8 του διατάγματος της 6ης Μαΐου 1967, δοθέντος ότι τα εν λόγω άσματα υποκινούν πάθη και διενέξεις εις τους κόλπους του πληθυσμού.
2) Οι παραβαίνοντες την ως άνω διαταγήνπολίται θα πρέπει να παραπέμπονται αμέσως ενώπιον στρατοδικείων και θα δικάζωνται συμφώνως προς τας διατάξεις της εκτάκτου νομοθεσίας».
Στα επτά έτη όπου διήρκεσε η κατάλυση της δημοκρατίας, διαδραματίστηκαν πολλές τραγικές ιστορίες. Κάποιες απ’ αυτές συναντάμε στην μουσική. Λόγω της αυστηρής λογοκρισίας του Τύπου και των ΜΜΕ, η δημόσια έκφραση κάθε αντίθετης γνώμης, αφανίστηκε. Όμως οι καλλιτέχνες επινόησαν έξυπνους τρόπους για να καμουφλάρουν την αντίθεσή τους στην δικτατορία.
Πέρα από τους Μίκη Θεοδωράκη -ο οποίος αρχικώς εξορίστηκε και στη συνέχεια οδηγήθηκε στις φυλακές του Ωρωπού-, τον Γιάννη Μαρκόπουλο, τον Διονύση Σαββόπουλο, τον Μάνο Χατζιδάκι κά, στις μαύρες λίστες της επιτροπής λογοκρισίας προστέθηκαν και τραγούδια των Βασίλη Τσιτσάνη, Μάρκου Βαμβακάρη κά. Φυσικά απαγορεύτηκαν και οι αντίστοιχοι στιχουργοί, από τον Κώστα Βίρβο και την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου ως τους Νίκο Γκάτσο, Γιάννη Ρίτσο, Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη.
Όμως, μέσα στην δικτατορία, δημιουργήθηκαν τραγούδια διαμαρτυρίας τα οποία ενσωματώθηκαν στον εθνικό λόγο – αλλάζοντας τα λόγια – με αποτέλεσμα να προσφέρουν κάλυψη στο πραγματικό νόημα των τραγουδιών. Μερικά απ’ αυτά είναι:
«Ο Κουταλιανός»
Μουσική: Μάνος Λοΐζος
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Ερμηνευτής: Γιάννης Καλατζής (1972)
Αν και ο Παναγής Κουταλιανός υπήρξε αληθινό πρόσωπο, μασίστας που έζησε στα τέλη του 19ου αιώνα, το τραγούδι παρομοίωνε ως «Κουταλιανό» τον Γεώργιο Παπαδόπουλο.
«Αχ Χελιδόνι Μου»
Μουσική: Μάνος Λοΐζος
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Ερμηνευτής: Γιώργος Νταλάρας (1971)
Ο «μαύρος» ουρανός που αναφέρεται στο τραγούδι, αντιστοιχούσε στην περίοδο της επταετίας, η οποία βρισκόταν ακόμη σε σκληρή φάση. Το «χελιδόνι» ενσάρκωνε την ελευθερία και τον πονεμένο λαό.
Από την άλλη πλευρά, υπήρξαν και τραγούδια που λογοκρίθηκαν την περίοδο της Χούντας, είτε εξολοκλήρου είτε με παραλλαγμένους στίχους:
«Θα κλείσω τα μάτια»
Το κομμάτι ηχογραφήθηκε το 1967 με τελείως διαφορετικούς στίχους, ερμηνευμένο από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Χαρούλα Λαμπράκη. Οι στίχοι μιλούσαν για τη μιζέρια και τις δύσκολες συνθήκες ζωής για τους φτωχούς.
«Θα κλείσω τα μάτια, θ’ απλώσω τα χέρια
μακριά από τη φτώχεια, μακριά απ’ τη μιζέρια
θα πάρω τη στράτα κι εγώ τη μεγάλη
θα κλείσω τα μάτια και όπου με βγάλει».
Το κομμάτι και οι στίχοι του παραλλάχθηκαν προς ένα ερωτικό κομμάτι και επανακυκλοφόρησε το 1971, με την έγκριση πια των λογοκριτών.
«Θα κλείσω τα μάτια θ’ απλώσεις τα χέρια
να βρουν να φωλιάσουν λευκά περιστέρια
αγάπη μου πρώτη αγάπη μεγάλη
θα κλείσω τα μάτια κι όπου με βγάλει».
«Ζεϊμπέκικο -Με αεροπλάνα και βαπόρια»
Το κομμάτι συμπεριλήφθηκε στον δίσκο του Διονύση Σαββόπουλου ‘Βρόμικο Ψωμί’, το 1972, το οποίο «Απερρίφθη… διότι δεν συνεμμορφώθη με τας υποδείξεις». Μετά την πτώση της Χούντας το τραγούδι επανεμφανίζεται με τη συμμετοχή της Σωτηρίας Μπέλλου το 1975.
«Ζαβαρακατρανέμια»
Το τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου ήταν γραμμένο στα χρόνια της δικτατορίας και είχε σαφές αντιδικτατορικό μήνυμα. Προκειμένου όμως να περάσει από τη λογοκρίσια, ο Μαρκόπουλος σκέφτηκε τη λέξη Ζαβαρακατρανέμια όπου:
«Ζάβαρα» σημαίνει λάβαρα
«Κάτρα» σημαίνει μαύρα
«Νέμια» σημαίνει ανέμισαν.
Η λίστα με τα τραγούδια που απαγορεύτηκαν την μαύρη αυτήν επταετία, είναι πολύ μεγάλη. Όμως, αυτό που έχει καταστεί σαφές είναι πως η τέχνη εκείνη την σκοτεινή περίοδο, αποτέλεσε ένα βασικό όπλο αμφισβήτησης του κράτους καταστολής, δεν φιμώθηκε και σήμερα παραμένει μία μεγάλη παρακαταθήκη της μουσικής μας κληρονομιάς.
Πηγές:
Η μηχανή του χρόνου.
Θ.Βερέμης& Ι. Κολιόπουλος (2013), ModernGreece: A Historysince 1821.
Th. Gallant (2017), Νεότερη Ελλάδα.
«100 χρόνια Γενικά Αρχεία του Κράτους, 500 χρόνια ιστορίας», ΓΑΚ
