Σύμφωνα με τον μύθο του Σπηλαίου του Πλάτωνα, οι άνθρωποι είναι εγκλωβισμένοι να ζουν σαν φυλακισμένοι μέσα στις παραισθήσεις και τις αυταπάτες τους. Επομένως, δεν μπορούν να γνωρίσουν την αλήθεια γιατί εμποδίζονται από τα δεσμά των αισθήσεων τους αλλά κυρίως από τα δεσμά των εξουσιαστών, που χειραγωγούν τις αισθήσεις τους ώστε να αντιλαμβάνονται μία πραγματικότητα όπως καθορίζεται από εκείνους.
To 2021 συγκλόνισε την Ελλάδα, η σεξουαλική κακοποίηση έγινε ορατή και δεν απέμεινε μια σκιά σε έναν τοίχο, αντίθετα ακολούθησε το φως.
Η Αντωνία Τσιριγώτη, Ψυχολόγος και συνιδρύτρια του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας, μας μιλά και την πρωτοβουλία MENOWMETOO, τo κίνημα #metoo στην Ελλάδα, τα βήματα προόδου, τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης, την συσπείρωση του καλλιτεχνικού κόσμου.
Μαρτυρία
Όταν ήμουν 30 ετών…
Δέχθηκα σεξουαλική παρενόχληση και ψυχολογική βία στο χώρο εργασίας μου. Ευρισκόμενη σε ευάλωτη θέση λόγω επιλόχειου κατάθλιψης και λόγω πρόσκαιρου σωματικού τραυματισμού, δεχόμουν πιέσεις να υποκύψω στις αρρωστημένες ορέξεις του διεστραμμένου πρώην εργοδότη μου (μεγαλύτερός μου κατά 20 έτη). Σημειωτέον ότι ο εν λόγω «ευυπόληπτος κύριος», ασκούσε συστηματικά την «δράση» του, έχοντας παρενοχλήσει κι άλλες κοπέλες ενώ συγχρόνως διατηρούσε μακροχρόνια εξωσυζυγική σχέση με την επίσης διεστραμμένη συνέταιρό του, η οποία ήταν ενήμερη για την «δράση» του και τον κάλυπτε συστηματικά.
Τα δεδομένα δείχνουν ότι από το 2007 έως και σήμερα σημειώνονται πάνω από 1 γυναικοκτονία το μήνα κατά μέσο όρο. Αλλά απλώς συζητάμε για τα συμβάντα
Πατριαρχία, γυναικοκτονίες, έμφυλη βία, βιασμός. Toκίνημα #metoo στην Ελλάδα φύτεψε πολλούς σπόρους.Κάποιοι από αυτούς είναι η κοινωνική δυναμική και δικαιοσύνη. Έναν χρόνο μετά την πυροδότηση του ελληνικού #metoo η σιωπή έχει σπάσει. Τι άλλαξε; Κατάφερε να εισάγει μια νέα τάξη πραγμάτων, έγιναν βήματα προόδου;
Πράγματι το #metoo στην Ελλάδα έφερε το πρόβλημα της έμφυλης βίας στην επιφάνεια με αποτέλεσμα να το συζητάμε περισσότερο σε σχέση με παλαιότερα. Η Σοφία Μπεκατώρου κατάφερε να φέρει στο φως στο πρόβλημα αυτό και κινητοποίησε άλλα άτομα να μιλήσουν κι αυτά για τις δικές τους εμπειρίες. Αλλά δυστυχώς σε επίπεδο θεσμικό, υπηρεσιών, υποδομών και δικαιοσύνης δεν έχουν αλλάξει πολλά.
Για παράδειγμα, για τις επιζώσες σεξουαλικής βίας, η ισχύουσα νομοθεσία και οι πρακτικές που ακολουθούνται, παρεμποδίζουν, δυσχεραίνουν ή καθιστούν αδύνατη την πρόσβασή τους στην Δικαιοσύνη. Το ίδιο ισχύει και για τις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης κλπ. Δεν υπάρχει στην χώρα μας θυματοκεντρική προσέγγιση (victim centered) το οποίο αποτελεί μια προσέγγιση που ήδη πολλές άλλες χώρες έχουν υιοθετήσει με αποτέλεσμα να παρέχουν αποτελεσματικότερη προστασία και πρόληψη.
Έχει έρθει η στιγμή που τα θύματα μιλούν δυνατά και καθαρά επειδή πλέον ξέρουν ότι αυτός που πρέπει να ντρέπεται είναι ο δράστης! Κι εμείς οφείλουμε να καλλιεργήσουμε στην καθημερινότητά μας μηδενική ανοχή στη βία, παρέχοντας στα θύματα α) διαδικασίες αναφοράς και προστασίας τους (απλές, γρήγορες, με συγκεκριμένα βήματα) και β) πρόσβαση στη Δικαιοσύνη οποτεδήποτε το επιλέξουν, παρέχοντας άμεση ιατροδικαστική εξέταση και συλλογή στοιχείων τεκμηρίωσης και ταυτοποίησης του δράστη, πλήρως αποσυνδεδεμένη από την υποβολή καταγγελίας και νομικές διαδικασίες που δεν θα είναι τόσο χρονοβόρες, κοστοβόρες και ψυχοφθόρες.
Η Σοφία Μπεκατώρου κατάφερε να φέρει στο φως στο πρόβλημα αυτό και κινητοποίησε άλλα άτομα να μιλήσουν κι αυτά για τις δικές τους εμπειρίες.
Ποια είναι η δράση και ο στόχος του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά τηςΒίας;
Το Ε.Δ.κ.Β. είναι αστική μη κερδοσκοπική εταιρία που ιδρύθηκε πριν από 16 χρόνια με σκοπό την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας κατά των γυναικών. Οι δράσεις μας περιλαμβάνουν τον σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων πρόληψης στα σχολεία από καταρτισμένες/-ους εκπαιδευτικούς (www.gear-ipv.eu), την επιμόρφωση επαγγελματιών και στήριξη και ενδυνάμωση κακοποιημένων γυναικών με έναν ολιστικό και εξατομικευμένο τρόπο. Επίσης υλοποιούμε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του γενικού πληθυσμού (π.χ. ημερίδες, συνέδρια, ομιλίες, καμπάνιες ενημέρωσης / ευαισθητοποίησης). Η αναφορά των προβλημάτων στους αρμόδιους θεσμούς (εντός και/ή εκτός Ελλάδας) και η διατύπωση προτάσεων βελτίωσης αποτελεί επίσης μια από τις δράσεις μας.
Πρόσφατα, ενώσαμε τις δυνάμεις με την Σοφία Μπεκατώρου και ξεκινήσαμε την πρωτοβουλία #MeNow_MeToo που είναι μια πρωτοβουλία κατά της σεξουαλικής βίας στην Ελλάδα.
Mπορούμε να καλλιεργήσουμε στην καθημερινότητά μας τη μηδενική ανοχή στη βία; Να αλλάξουμε την πατριαρχική μας κουλτούρα;
Φυσικά αλλά για να γίνει αυτό απαιτούνται συντονισμένες και οργανωμένες προσπάθειες ξεκινώντας από τα εκπαιδευτικά πλαίσια όλων των βαθμίδων, από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο, τα ΜΜΕ, τα εργασιακά πλαίσια κλπ. Επίσης χρειάζεται παροχή εκπαίδευσης σε επαγγελματίες όλων των ειδικοτήτων.Χρειάζεται ενιαίος και συντονισμένος τρόπος ανταπόκρισης και διαχείρισης των περιστατικών με συγκεκριμένες διαδικασίες και πρωτόκολλα, συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων, μηδενική ανοχή σε περίπτωση παρέκκλισης από τις ενδεδειγμένες διαδικασίες και φυσικά η επιβολή επιπτώσεων στους δράστες και παροχή ουσιαστικής και ολιστικής στήριξης στα θύματα.
Το “κυρίαρχο” πρότυπο της αρρενωπότητας περιλαμβάνει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που πρέπει να εκπληρώνει ο άνδρας, όπως, να είναι δυνατός, ισχυρός, εξουσιαστικός, να έχει τον έλεγχο, να είναι ετεροφυλόφιλος, σεξουαλικά δραστήριος κ.ά. Από την άλλη πλευρά, οι γυναίκες μαθαίνουν να είναι παθητικές, υπάκουες, τρυφερές και δοτικές. Με άλλα λόγια από τα κορίτσια και τις γυναίκες αναμένεται να φροντίζουν άλλα άτομα, να είναι ευγενικές και υπάκουες και να δείχνουν σεβασμό, να φροντίζουν το νοικοκυριό και τα παιδιά, να είναι ντροπαλές και να ντύνονται σεμνά, να υπακούουν και να ελέγχουν τη σεξουαλικότητα τους. Πολλοί άνδρες και γυναίκες αποδέχονται, ανέχονται ή θεωρούν τη βία κατά των γυναικών ως κάτι “φυσιολογικό” και/ή βιολογικά προκαθορισμένο.
Η πίστη και η υποταγή σε τέτοιου είδους στερεότυπα μπορεί να οδηγήσει σε βία. Όταν ένας άνδρας αισθάνεται ότι πρέπει “να έχει τον έλεγχο”, να είναι “επιθετικός” και “να μη δέχεται το όχι ως απάντηση”, ενώ η γυναίκα αισθάνεται ότι πρέπει να είναι “παθητική”, “να αυτοθυσιάζεται” και να είναι “ευαίσθητη”, τότε δεν είναι καθόλου περίεργο να εμφανιστούν διάφορες μορφές βίας.
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, συμπεριλαμβανομένου του κινηματογράφου, των τηλεοπτικών σειρών, των περιοδικών, των διαφημίσεων, του διαδικτύου, της μουσικής, βοηθάνε στην ενίσχυση των στερεοτύπων του φύλου, το πρότυπο της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας και προτρέπουν τους άνδρες και τις γυναίκες, τα αγόρια και τα κορίτσια, να προσπαθούν να ανταποκριθούν σε αυτά τα στερεότυπα.
H πολιτεία είναι αναποτελεσματική στα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης. Που πιστεύεται πως οφείλεται η αδυναμία να νομοθετήσει και να θεσμοθετήσει περισσότερα και πιο αποτελεσματικά μέτρα; Πως θα πάμε δυο βήματα παρακάτω ώστε να γίνουν οι πρακτικές που ακολουθούνται θυματοκεντρικές;Tι έχει δομικά και ουσιαστικά αλλάξει;
Μέχρι σήμερα δομικά και ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει τίποτα ούτε ως προς την πρόληψη ούτε ως προς την ορθή και ουσιαστική αντιμετώπιση του φαινομένου. Το ζήτημα της κακοποίησης οφείλει να είναι υψηλά στην προτεραιότητα όλων των Υπουργείων που πρέπει να συνεργάζονται μεταξύ τους αποτελεσματικά για την καθολική εφαρμογή των προβλέψεων. Ο μόνος τρόπος να αλλάξει κάτι δομικά και ουσιαστικά είναι η άσκηση πίεσης από την κοινωνία την ίδια και από τους φορείς που παρέχουν υπηρεσίες στα επιζώντα άτομα που γνωρίζουν και βιώνουν καθημερινά τα προβλήματα στην πράξη σε όλα τα επίπεδα. Επίσης, η πολιτεία και αρμόδιες υπηρεσίες οφείλουν να αξιολογούν τις υπηρεσίες τους και να αφουγκράζονται τις ανάγκες και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ίδια τα επιζώντα άτομα και να ενδιαφέρονται να βελτιώσουν τις υπηρεσίες και τις παροχές τους. Τα δεδομένα δείχνουν ότι από το 2007 έως και σήμερα σημειώνονται πάνω από 1 γυναικοκτονία το μήνα κατά μέσο όρο. Αλλά απλώς συζητάμε για τα συμβάντα. Δεν θα έπρεπε οι αρμόδιες υπηρεσίες να διεξάγουν έρευνα (όπως γίνεται σε άλλες χώρες, και ονομάζονται death reviews) για να δούμε τι συνέβη και μια γυναίκα έχασε τη ζωή της; Απευθύνθηκε σε υπηρεσίες, και αν ναι, τι δεν έγινε όπως έπρεπε και τελικά έχασε τη ζωή της. Έχουμε και ως υπηρεσίες και ως κοινωνία ευθύνη για την απώλεια μιας ζωής και οφείλουμε να δούμε τι δεν λειτουργεί σωστά και έγκαιρα και να προσπαθήσουμε να το διορθώσουμε.
Το βασικό πρόβλημα στην χώρα μας είναι ότι η πολιτεία δεν έχει καταφέρει ακόμα να ιεραρχήσει το πρόβλημα αυτό ως σημαντικό και να επιδιώξει πραγματικά την καλλιέργεια κουλτούρας μηδενικής ανοχής. Δεν ασχολούμαστε ουσιαστικά και σοβαρά με το πρόβλημα αυτό ούτε επενδύουμε στην πρόληψη και την αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Τρέχουμε πίσω από το πρόβλημα και το χειριζόμαστε επικοινωνιακά αρκετές φορές χωρίς πραγματικά να ενδιαφερόμαστε ως χώρα να προωθήσουμε αλλαγές, να επενδύσουμε στην πρόληψη και στη δημιουργία διαδικασιών, πρωτοκόλλων διαχείρισης, εκπαίδευσης επαγγελματιών, διάθεσης πόρων κλπ.
όλες/οι θα έπρεπε να αισθανόμαστε και να είμαστε ασφαλείς, ώστε να υπάρξει θεσμοθετημένη πρόληψη και προστασία
Το MENOWMETOO είναι μια πρωτοβουλία που χρειάζεται την μαζική συμμετοχή μας. Ποιος θα λέγατε πως είναι ο πυρήνας της, ο σκοπός και η δράσης της πρωτοβουλίας; Δημιουργεί ένα πέπλο προστασίας στα θύματα;
Το #MeNow_MeToo είναι ένα εγχείρημα που, χρειάζεται τημαζική συμμετοχή μας. Χρειάζεται:
- να περιγράψουμε τα τραυματικά βιώματά μας
- να ονομάσουμεόσους επέλεξαν ή επιλέγουν να μας κακοποιούν, να μας παρενοχλούν και να μας φέρονται σεξιστικά αλλά καιτα πλαίσια που επιλέγουν να το ανέχονται, να το παραβλέπουν ή και να το ενθαρρύνουν, σιωπώντας, αδιαφορώντας, ακόμα και συγκαλύπτοντας…
- να επιλέξουμε να στηρίξουμε έμπρακτα όσαάτομα είναι ήδη έτοιμα να καταγγείλουν, αλλά και εκείνα που ακόμα προσπαθούν να απαλλαχθούν από την ντροπή, την ενοχή και το φόβο που εμείς, η κοινωνία, έχουμε φροντίσει να καλλιεργήσουμε σε εκείνες και όχι στους δράστες…
Ο λόγος για τον οποίο αποφασίσαμε να καλέσουμε επιζώντα άτομα να καταγράψουν τις εμπειρίες κακοποίησης ή παρενόχλησης που έχουν υποστεί είναι α) για να κάνουμε ορατό το πρόβλημα προστατεύοντας την ανωνυμία των θυμάτων, β) να δώσουμε έναν ασφαλή χώρο να καταγράψουν το χώρο που αυτό συνέβη ονομαστικά (π.χ. στο τάδε εκπαιδευτικό πλαίσιο, νοσοκομείο, εργασιακό χώρο, αθλητικό χώρο) που αυτή τη στιγμή δεν μπορούν να το κάνουν είτε γιατί δεν υπάρχουν διαδικασίες αναφοράς στους φορείς, είτε γιατί το έχουν κάνει και δεν έχει γίνει κάποια ενέργεια διαχείρισης της αναφοράς είτε γιατί φοβούνται, και γ) να μπορέσουμε να διασυνδέσουμε τα θύματα που έχουν κακοποιηθεί στο ίδιο πλαίσιο ή από τον ίδιο δράστη, που τώρα δεν έχουν τρόπο να το κάνουν, για τυχόν κοινές νομικές ενέργειες.
Κάνουμε αυτή την καταγραφή απαιτώντας την ισότητα και τον σεβασμό που μας αξίζει και που δικαιούμαστε, για να πετύχουμε επιτέλους να ντραπούν και να αλλάξουν, όσοι/ες κάνουν ότι δεν βλέπουν, όσοι/ες το αγνοούν και όσοι/ες έχουν την ευθύνη και τη δυνατότητα να αλλάξουν τη νομοθεσία και τους κανονισμούς των οργανωμένων πλαισίων με τρόπους που θα προστατεύουν τα θύματα και που θα αναγκάσουν τους δράστες να σταματήσουν κι όλους/ες εμάς να αλλάξουμε νοοτροπία. Για αυτό το λόγο δημοσιοποιούμε, ανά τακτά χρονικά διαστήματα τις εμπειρίες και λίστες με τα πλαίσια όπου συνέβησαν τα περιστατικά, ονομαστικά.
Επιπλέον, σκοπός μας είναι μέσα από αυτή τη πρωτοβουλία να υποβάλουμε τεκμηριωμένες προτάσεις για να απαιτήσουμε αλλαγές στην νομοθεσία και στη λειτουργία των πλαισίων στα οποία όλες/οι θα έπρεπε να αισθανόμαστε και να είμαστε ασφαλείς, ώστε να υπάρξει θεσμοθετημένη πρόληψη και προστασία.
Έχει έρθει η στιγμή που τα θύματα μιλούν δυνατά και καθαρά επειδή πλέον ξέρουν ότι αυτός που πρέπει να ντρέπεται είναι ο δράστης!
H καταγραφή μαρτυριών είναι ένα σημαντικό κομμάτι της πρωτοβουλίας, τι ακολουθεί; Πόσες μαρτυρίες καταγράψατε μέχρι σήμερα;
Έχουμε λάβει μέχρι σήμερα 208 μαρτυρίες (λαμβάνουμε 4 μαρτυρίες την ημέρα κατά μέσο όρο). Σημαντικό τμήμα της πρωτοβουλίας αυτής είναι η διασύνδεση με άλλα θύματα του ίδιου δράστη, η άσκηση πίεσης μέσω των μαρτυριών προς τα πλαίσια στα οποία έχουν συμβεί τα περιστατικά να υπάρχει διερεύνηση των υποθέσεων και όχι συγκάλυψη, και η απονομή δικαιοσύνης.
Στις δράσεις μας περιλαμβάνονται επίσης, δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, ημερίδες και διαλέξεις, δράσεις συνηγορίας (συναντήσεις με θεσμικούς φορείς και προώθηση προτάσεων μεταρρυθμίσεων), εκπαιδευτικά σεμινάρια, δημιουργία πρωτοκόλλων διαχείρισης περιστατικών και κατευθυντήριων οδηγιών προς τα θύματα και τους επαγγελματίες.
Καλλιτέχνες από όλες τους τομείς συμμετέχουν σε δράσεις ευαισθητοποίησης και στέκονται απέναντι στην ενοχή, τον φόβο, την ντροπή. Είναι η συσπείρωση του καλλιτεχνικού κόσμου ικανή να ωθήσει και να δώσει φωνή;
Νιώθουμε μεγάλη ευγνωμοσύνη και εκτίμηση για τους/τις καλλιτέχνες που στάθηκαν δίπλα μας και στηρίζουν την πρωτοβουλία από την αρχή όπως η Μάρθα Φριντζήλα, η Μαρία Παπαγεωργίου, η Τζωρτζίνα Κακουδάκη, ο Γιάννης Μαθές και η Καλλιόπη Παναγιωτίδου. Στο κάλεσμά μας ανταποκρίθηκαν και άλλοι/ες καλλιτέχνες από το χώρο της μουσικής, του θεάτρου, του χορού, της ζωγραφικής, της ποίησης κλπ. Η συσπείρωση του καλλιτεχνικού κόσμου μας δίνει δύναμη και επιπλέον κίνητρα να συνεχίσουμε και να αγωνιστούμε μέχρι να πετύχουμε την αλλαγή. Όσο περνάει ο καιρός όλο και περισσότερες/οι καλλιτέχνες έχουν πιστέψει στο όραμα του MeNow_MeToo και θέλουν να ενώσουν τις δυνάμεις τους μαζί μας. Για το σκοπό αυτό ξεκινάμε συνεργασία και με ηθοποιούς (για παράδειγμα σύντομα θα δημοσιοποιήσουμε video με την Παναγιώτα Βλαντή) αλλά και συνεργασία με την πρωτοβουλία των Σπουδαία Events για τη δημιουργία της μουσικής συλλογής «Στα Παπούτσια μου». Πρόκειται για τη δημιουργία ενός μουσικού έργου που αναδεικνύει το θέμα της ψυχολογικής και συναισθηματικής κακοποίησης μέσα από την εξιστόρηση αληθινών μαρτυριών ανθρώπων που κατάφεραν να διαφύγουν από το καταπιεστικό ή/και βίαιο περιβάλλον στο οποίο ζούσαν. Τα Σπουδαία Events συγκεντρώνουν τις προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων και καλλιτέχνες από την κολεκτίβα NuFlow (και άλλοι) αναλαμβάνουν να μετατρέψουν σε στίχους και να δημιουργήσουν αυτή τη μουσική συλλογή. Τέλος, προγραμματίζουμε και άλλες παράλληλες δράσεις που θα πλαισιώσουν το #MeNow_MeTooόπως συναυλίες, θεατρικά δρώμενα, video, εκθέσεις.
Ποιο είναι το μήνυμα σας στις γυναίκες που βιώνουν παρενόχληση και κακοποίηση;
Ό,τι δεν φταίνε για την κακοποίηση ή για την παρενόχληση που έχουν υποστεί. Ντροπή και ενοχή οφείλει να νιώθει ο δράστης και όχι το θύμα. Επικοινωνήστε μαζί μας μέσω της πλατφόρμας #MeNow_MeToo για να επιτύχει το εγχείρημα αυτό που ξεκινήσαμε για να πάμε ένα βήμα παρακάτω στη χώρα μας.
