Η Μονή Αγίου Αθανασίου Ζηκοβίστης βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Σπήλιος (Ζηκόβιστη), Κερασώνα και Άγιος Ηλίας της ΠΕ Καστοριάς και στη Δαμασκηνιά της ΠΕ Κοζάνης.
Κτίστηκε το 1629. Η αγιογράφηση του καθολικού (τύπου μονόκλιτης θολοσκέπαστης βασιλικής) έγινε το 1785 και το 1787 από δύο λαϊκούς αγιογράφους: τον Δημήτριο από το Επταχώρι Καστοριάς και τον Μιχαήλ από τους Χιονάδες Κονίτσης. Η μονή είχε στην ιδιοκτησία της χωράφια και δάση στη γύρω περιοχή και έναν νερόμυλο στο χωριό Ζηκόβιστα καθώς και πολλά ζώα.
Στο μοναστήρι λειτούργησε για δεκατρία χρόνια (από το 1872 μέχρι το 1885) Κεντρική Σχολή.
Την νύχτα της 18ης προς 19ης Μαρτίου του 1905 κομιτατζήδες έβαλαν φωτιά στο μοναστήρι καθώς αποτελούσε ορμητήριο ελληνικών ανταρτικών ομάδων. Από τη φωτιά καταστράφηκαν τα κελιά και άλλα κτίσματα της μονής ενώ σώθηκε το καθολικό. Στη συνέχεια τα κελιά ξανακτίστηκαν όμως στη διάρκεια του εμφυλίου η μονή εγκαταλήφθηκε με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν τα κελιά και να υποστούν μεγάλες ζημιές οι αγιογραφίες του καθολικού από τα νερά που έτρεχαν από τη στέγη.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 το μοναστήρι χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο και ξεκίνησαν εργασίες για την αναστήλωση του. Ανακατασκευάστηκε η σκεπή, ενισχύθηκαν τα θεμέλια, χτίστηκαν εκ νέου κελιά και καθαρίστηκε ο περιβάλλοντας χώρος.
Η Μονή Αγίου Αθανασίου Ζηκοβίστης υπάγεται στην Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης.
Η Μονή Αγίου Αθανασίου Ζηκοβίστης βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Σπήλιος (Ζηκόβιστη), Κερασώνα και Άγιος Ηλίας του Νομού Καστοριάς και στη Δαμασκηνιά του Νομού Κοζάνης. Θεωρείται ως ένα από τα πλέον αξιόλογα μνημεία των Καστανοχωρίων της Δυτικής Μακεδονίας και απέχει 24 χιλιόμετρα από το Άργος Ορεστικό και 26 από το Τσοτύλι. Συνδέεται οδικώς με το επαρχιακό οδικό δίκτυο Άργους Ορεστικού-Τσοτυλίου στη θέση Προφήτης Ηλίας του χωριού Αϊ -Λιας.
Σε παλαιότερες περιόδους, όπως αναφέρει ο κ. Βασίλειος Δημόπουλος, που έχει γράψει την ιστορία της μονής σε παλαιότερες περιόδους, ανήκε στη Μητρόπολη Καστοριάς, η οποία, με τη σειρά της, υπαγόταν στην Αρχιεπισκοπή Αχριδών, η οποία διαλύθηκε το 1967. Από το 1928 όλες οι ενορίες των χωριών γύρω από τη μονή και η ίδια η μονή υπάγονται στη Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης.
Το μοναστήρι στη Ζηκόβιστα κτίστηκε το 1629. Η αγιογράφηση του καθολικού (τύπου μονόκλιτης θολοσκέπαστης βασιλικής) έγινε το 1785 και το 1787 από δύο λαϊκούς αγιογράφους: Τον Δημήτριο από το Επταχώρι Καστοριάς και τον Μιχαήλ από τους Χιονάδες Κονίτσης. Το έργο των δύο λαϊκών αγιογράφων χαρακτηρίζεται από τη σημασία που δίνουν στις λεπτομέρειες, οι οποίες εκφράζουν μια τάση ζωγραφικής που μοιάζει απλοϊκή, αλλά στην ουσία πρόκειται για την τέχνη δύο ανθρώπων που σημάδεψε την περιοχή. Η μονή στην ακμή της είχε στην ιδιοκτησία της χωράφια και δάση στη γύρω περιοχή και έναν νερόμυλο στο χωριό Ζηκόβιστα, καθώς και πολλά ζώα. Μάλιστα την περίοδο 1872-1885 εδώ λειτουργούν σχολείο και οικοτροφείο, όπου φοιτούν μαθητές από τα γύρω χωριά.
Τη νύχτα της 18ης προς τη 19η Μαρτίου του 1905 κομιτατζήδες, όπως και στις περισσότερες περιοχές της Μακεδονίας, έβαλαν φωτιά στο μοναστήρι με την αιτιολογία ότι αποτελούσε ορμητήριο ελληνικών ανταρτικών ομάδων. Από τη φωτιά καταστράφηκαν τα κελιά και άλλα κτίσματα της μονής, ενώ σώθηκε το καθολικό. Στη συνέχεια, τα κελιά ξανακτίστηκαν, όμως στη διάρκεια του εμφυλίου η μονή εγκαταλείφθηκε, με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν τα κελιά και να υποστούν μεγάλες ζημιές οι αγιογραφίες του καθολικού από τα νερά που έτρεχαν από τη στέγη.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’70, το μοναστήρι χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο και ξεκίνησαν εργασίες για την αναστήλωσή του. Ανακατασκευάστηκε η σκεπή, ενισχύθηκαν τα θεμέλια, χτίστηκαν εκ νέου κελιά και καθαρίστηκε ο περιβάλλοντας χώρος.
