Στις 8/7/2022 κατατέθηκε στην βουλή προς κύρωση η Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου, Μετάβαση Α.Ε. και Δ.Ε.Η. Α.Ε. σχετικά με την παραχώρηση και την αποκατάσταση των απαλλοτριωμένων εδαφών της ΔΕΗ σε Κοζάνη, Πτολεμαΐδα, Αμύνταιο και Μεγαλόπολη.
Αναμένεται δε, η διαδικασία της ψήφισης να ολοκληρωθεί τις επόμενες ημέρες από την ολομέλεια της βουλής.
Δυστυχώς και για μια ακόμα φορά, πολύ σοβαρές εξελίξεις για τις περιοχές μετάβασης αποφασίζονται, χωρίς σοβαρή διαβούλευση, χωρίς ενημέρωση, με τους τοπικούς φορείς θεατές των εξελίξεων.
Σύμφωνα με το κείμενο της σύμβασης προβλέπονται τα παρακάτω:
- Η ΔΕΗ διατηρεί στην κατοχή της 85.423 στρ. ενώ μεταβιβάζει στο Ελληνικό Δημόσιο (Μετάβαση Α.Ε.) 97.008 στρ.
- Από τις εκτάσεις που ρυθμίζονται στη συγκεκριμένη Προγραμματική Σύμβαση, 46,82% διατηρεί η ΔΕΗ για τις δικές της ανάγκες και το υπόλοιπο 53,18% μεταβιβάζεται στο Ελληνικό Δημόσιο.
- Από τα συνολικά 97.009 στρ. τα 20.099 είναι αδιατάρακτες εκτάσεις, τα 23.564 στρ. είναι αποκατεστημένες εκτάσεις και τα 51.745 στρ. είναι εκτάσεις προς αποκατάσταση. Τα υπόλοιπα είναι οι οικισμοί Ποντοκώμης, Πτελεώνα, Κλειδίου και κτηριακές εγκαταστάσεις.
- Το χρονοδιάγραμμα της ολοκλήρωσης της διαδικασίας αποκατάστασης και παραχώρησης είναι το 2025 ενώ η χρηματοδότηση προβλέπεται να είναι από το Ταμείο Ανάκαμψης, χωρίς να αποκλείονται και άλλες πηγές χρηματοδότησης.
- Όπως προβλέπει το άρθρο 27 του νόμου 4872/2021 θα γίνει απόσχιση του κλάδου Μεταλιγνιτικής Αξιοποίησης των Πυρήνων Ζωνών Απολιγνιτοποίησης της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού και οι μετοχές της νέας εταιρείας που θα προκύψει από την απόσχιση θα μεταβιβαστούν στην Μετάβαση Α.Ε. έναντι αντιτίμου που θα προκύψει μετά από εκτίμηση ανεξάρτητων εκτιμητών.
- Η εργασίες αποκατάστασης θα γίνουν με ευθύνη της ΔΕΗ Α.Ε. με την Μετάβαση Α.Ε. να αναλαμβάνει την αποπληρωμή των αντίστοιχων τιμολογίων εργασιών και προμηθειών, μέχρι του ύψους της αξίας αποτίμησης.
- Θα πρέπει τέλος, εντός του έτους να έχουν εκδοθεί νέες ΑΕΠΟ. Αν και δεν διευκρινίζεται για ποιες ακριβώς εκτάσεις θα πρέπει να εκδοθούν νέες ΑΕΠΟ.
Από την ανάγνωση του κειμένου όμως προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα και ανακύπτουν μια σειρά από προβληματικές διαπιστώσεις:
- Παρά το γεγονός ότι αυτή η διαδικασία είναι ιδιαίτερα σημαντική για το μέλλον των περιοχών μετάβασης απουσιάζουν για μια ακόμα φορά οι τοπικοί φορείς και η τοπική κοινωνία. Είναι χαρακτηριστικό πως η διαδικασία της κύρωσης θα γίνει με πολύ γρήγορες διαδικασίες με τους τοπικούς αυτοδιοικητικούς θεσμούς για μια ακόμα φορά να συλλαμβάνονται ανενημέρωτοι, απροετοίμαστοι και χωρίς συμμετοχή στην όλη διαδικασία.
- Στους χάρτες που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα 1 (βλέπε φωτό) της προγραμματικής σύμβασης εμφανίζονται εκτάσεις για τις οποίες δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη (περιοχές ενεργών ορυχείων). Στην περίπτωση των ορυχείων Πτολεμαΐδας οι περιοχές αυτές αποτελούν σχεδόν το 30% του συνόλου του πυρήνα της περιοχής Ζ.ΑΠ. Ποιος είναι ο σχεδιασμός και το χρονοδιάγραμμα γι’ αυτές τις εκτάσεις; Ποιος θα χρηματοδοτήσει την αποκατάσταση τους και πότε;
- Αν και προβλέπεται ότι, μέχρι το τέλους του έτους θα έχουν εγκριθεί νέες ΑΕΠΟ για τις παραπάνω περιοχές, δεν προσδιορίζεται και δεν αποδεικνύεται από πουθενά ο συντονισμός με τις υπό εκπόνηση Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες. Επίσης, για μια ακόμα φορά αναδεικνύεται το γεγονός ότι ο πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός για τις παραπάνω εκτάσεις, γίνεται χωρίς διαφάνεια και συμμετοχικότητα.
- Ο όλος σχεδιασμός φαίνεται να είναι προσαρμοσμένος στους περιορισμούς των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης (242 εκ. + Φ.Π.Α), με πιθανό τον κίνδυνο η ποιότητα και το είδος των αποκαταστάσεων να είναι ανάλογα των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και όχι προσαρμοσμένες στις τοπικές ανάγκες. Πέρα όμως από την αποκατάσταση των εδαφών, για την επαναχρησιμοποίηση, αξιοποίηση και διαμόρφωση νέων χρήσεων θα απαιτηθούν νέα έργα και επιπλέον πόροι.
- Δεν προβλέπεται από πουθενά ο οποιοσδήποτε μηχανισμός συμμετοχής ή έστω ενημέρωσης των τοπικών φορέων. Θα πρέπει να προβλεφθεί ουσιαστικός ρόλος για τους τοπικούς φορείς στον συνολικό σχεδιασμό για την αξιοποίηση των απαλλοτριωμένων εδαφών, αλλά και στον μηχανισμό παρακολούθησης της υλοποίησης αυτού του σχεδιασμού. Όλος αυτός ο συγκεντρωτικός σχεδιασμός με την απουσία των τοπικών φορέων είναι παγκόσμια πρωτοτυπία.
- Όλος ο σχεδιασμός είναι έτσι προσαρμοσμένος ώστε να ικανοποιεί κατά προτεραιότητα τις ανάγκες της ΔΕΗ Α.Ε. και λιγότερο τις ανάγκες και τις προτεραιότητες της τοπικής κοινωνίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των αδιατάρακτων περιοχών παραμένει στη ΔΕΗ, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι τοπικές ανάγκες και αναπτυξιακές προτεραιότητες, ενώ για τις εκτάσεις που θα αποκατασταθούν, το κόστος θα επιβαρύνει το Ταμείο Ανάκαμψης, χωρίς να αποκλείεται και η αξιοποίηση άλλων πόρων όπως π.χ. το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης.
- Στη χθεσινή (12/7/2022) συνεδρίαση της διαρκούς επιτροπής παραγωγής και εμπορίου ο αναπληρωτής υπουργός κ. Παπαθανάσης ανέφερε ότι με το σχεδιασμό της κυβέρνησης εφαρμόζεται η αρχή ‘ο ρυπαίνων πληρώνει’, όμως η αλήθεια είναι ότι, η ΔΕΗ διατηρεί τις αναγκαίες εκτάσεις για τις επενδύσεις που ήδη έχει δρομολογήσει, αποδεσμεύεται από όλες τις εκτάσεις για τις οποίες θα απαιτηθούν χρήματα για την αποκατάσταση χωρίς να βάλει ούτε ένα ευρώ. Εξάλλου όπως ανέφερε το 2021 ο Υπουργός Ανάπτυξης κ. Γεωργιάδης «για την ΔΕΗ το Σχέδιο Ενεργειακής Μετάβασης και το σχέδιο ΣΔΑΜ που τώρα παρουσιάζουμε είναι σχεδόν λαχείο».
Για μια ακόμα φορά η κυβέρνηση σχεδιάζει την μετάβαση της Δυτικής Μακεδονίας χωρίς τη Δυτική Μακεδονία, τους φορείς και την κοινωνία. Όσο η κυβέρνηση επιμένει σε αυτήν την τακτική θα ναρκοθετεί την επιτυχία του εγχειρήματος της δίκαιης μετάβασης και δεν θα διαμορφώνει συνθήκες αποδοχής από τις τοπικές κοινωνίες.
Η διαχείριση των εδαφών, η αποκατάσταση και κυρίως η αξιοποίηση και η επαναχρησιμοποίηση θα έπρεπε να είναι το αντικείμενο μια ανοιχτής και διαφανούς διαδικασίας, με συμμετοχή και διαρκή ενημέρωση των τοπικών φορέων. Εξάλλου οι σημερινές αποφάσεις και σχεδιασμοί διαμορφώνουν το μέλλον των περιοχών μετάβασης για τις επόμενες δεκαετίες.
