Η εγγραφή των Φανών και των Λαζαρίνων στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, αποτελεί αίσια και εξαιρετικά θετική εξέλιξη μιας πολυετούς προσπάθειας του ΟΑΠΝ του Δήμου Κοζάνης. Πρόκειται για το επιστέγασμα των διαχρονικών προσπαθειών του Δήμου να διασώσει, να αναδείξει και να προβάλει τη ζώσα πολιτισμική κληρονομιά των κοινοτήτων του, που επιτελούνται σε διαρκή και συστηματική συνεργασία με το Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας (ΚΕΕΛ) της Ακαδημίας Αθηνών και με την επιστημονική επιμέλεια της Κύριας Ερευνήτριας του ΚΕΕΛ Ζωής Ν. Μάργαρη.
Έτσι, ήδη από το 2009 που πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες ερευνητικές δράσεις με αντικείμενο την ζώσα παράδοση, τον τόπο και τους ανθρώπους του Τσιαρτσιαμπά μέσω του Ερευνητικού Προγράμματος «Τσιαρτσιαμπάς: Τοπική ιστορία και λαϊκός πολιτισμός», χάρη στο οποίο με την επιστημονική συνδρομή του ΚΕΕΛ πραγματοποιήθηκαν και οι πρώτες επίσημες, συστηματικές καταγραφές που έγιναν από τον Δήμο Κοζάνης, δρομολογήθηκαν οι απαραίτητες ενέργειες για την μελέτη, προστασία και προβολή της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς των τοπικών κοινοτήτων.
Η εν λόγω προσπάθεια συστηματοποιήθηκε στο πλαίσιο συγκρότησης του Προγράμματος Συγκρότησης του Τοπικού Ευρετηρίου Άυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς (Α΄ και Β΄ Φάση) που ακολούθησε, στο πλαίσιο του οποίου, ο ΟΑΠΝ σε συνεργασία με το ΚΕΕΛ οργάνωσε και συντόνισε δράσεις για την καταγραφή, μελέτη, προβολή και προώθηση όλων των εκφάνσεων της πολιτισμικής κληρονομιάς των κοινοτήτων του Δήμου Κοζάνης. Χάρη στη συνδρομή των μελών των τοπικών κοινοτήτων, με την επιστημονική επιμέλεια της Ζωής Ν. Μάργαρη και μετά από διαβούλευση, ξεκίνησε το 2017 η προσπάθεια εγγραφής σύγχρονων όψεων της πολιτισμικής κληρονομιάς του Δήμου στο Τοπικό και το Εθνικό Ευρετήριο.
Σε αυτό το πλαίσιο, συγκροτήθηκαν το 2021 και υποβλήθηκαν εν μέσω πανδημίας, οι Φάκελοι (Δελτία) των Φανών και των Λαζαρίνων, προς εγγραφή στο Εθνικό Ευρετήριο, γεγονός που απηχεί τις άοκνες προσπάθειες των εργαζομένων και των συνεργατών του ΟΑΠΝ να προβάλουν τον τοπικό πολιτισμό και να συμβάλλουν στην αειφόρο διαχείρισή του. Έτσι, με συστηματικότητα κατορθώθηκε, να υπερβούμε τις όποιες δυσκολίες και μέσα από στοχευόμενες ενέργειες -δεδομένης και της απαγόρευσης κάθε είδους δια ζώσης δράσεων- να ολοκληρώσουμε τους στρατηγικούς στόχους του Οργανισμού που απαντούσαν στο κοινό όραμα των πολιτών.
Η εγγραφή των Φανών και των Λαζαρίνων στο Εθνικό Ευρετήριο, συμπίπτει με την επέτειο συμπλήρωσης 20 χρόνων από την υιοθέτηση της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO (2003) και για τον λόγο αυτό θα συνοδευτεί από μια σειρά προγραμματισμένων δράσεων του ΟΑΠΝ προς ενημέρωση των τοπικών κοινοτήτων.
Τέλος, η εξέλιξη αυτή αποτελεί προοίμιο και αφετηρία πολλών ακόμη ανάλογων εγγραφών, αφιερωμένων στον λαϊκό πολιτισμό των κοινοτήτων του Δήμου μας, πάντα σε συνεργασία με το Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας (ΚΕΕΛ) της Ακαδημίας Αθηνών και της κυρίας Ζωής Ν. Μάργαρη, για την εγγραφή στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού και των παραδόσεων του αγροτικού και κτηνοτροφικού βίου όπως για παράδειγμα της κροκοκαλλιέργειας.
Αποφάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού:
- Εγγραφή του στοιχείου «Φανοί Κοζάνης» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας (ΑΔΑ: 977Η4653Π4-ΑΗΒ). Η εγγραφή, όπως περιγράφεται στο σκεπτικό της απόφασης, που έλαβε υπόψη το Δελτίο του στοιχείου που υποβλήθηκε, εγκρίθηκε διότι οι Φανοί αποτελούν ζωντανή και ιδιαίτερα δημοφιλή εθιμική πρακτική, άρρηκτα συνδεδεμένη με τη συλλογική ταυτότητα και μνήμη των κατοίκων της Κοζάνης.
- Εγγραφή του στοιχείου «Οι Λαζαρίνες σε δώδεκα κοινότητες του Δήμου Κοζάνης (Αγία Παρασκευή, Αιανή, Άνω Κώμη, Καρυδίτσα, Καισαρειά, Κήπος, Κάτω Κώμη, Κρόκος, Κτένι, Λευκοπηγή, Μεταμόρφωση και Ροδιανή» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας (ΑΔΑ: 681Υ4653Π4-ΩΟΩ). Η εγγραφή, όπως περιγράφεται στο σκεπτικό της απόφασης, που έλαβε υπόψη το Δελτίο του στοιχείου που υποβλήθηκε, εγκρίθηκε διότι οι Λαζαρίνες αποτελούν εθιμική πρακτική που ενδυναμώνει τόσο τους δεσμούς των κοινοτήτων στις οποίες τελούνται, ιδιαίτερα τους δεσμούς μεταξύ των μεγαλύτερων και των μικρότερων σε ηλικία γυναικών, όσο και την αίσθηση της ενιαίας πολιτιστικής κληρονομιάς που συνδέει τις δώδεκα κοινότητες μεταξύ τους.
