του Σπύρου Ζωνάκη
Κατασκευή οικογενειακών ορνιθώνων στην Καμπότζη, καταγραφή απειλούμενων ζώων στη Ναμίμπια, ανακαίνιση των σπιτιών φτωχών ψαράδων στο Πράσινο Ακρωτήρι. Δημιουργημένο, το 2006, από τους 24χρονους τότε Ορελί Σε και ΑντουάνΡισάρ, το γραφείου βιώσιμου τουρισμού DoubleSens έχει κερδίσει το στοίχημα «παντρέματος» της αλληλεγγύης με την περιπλάνηση. «Η ιδέα πίσω από τα ταξίδια μας είναι να υποστηρίζουμε ένα τοπικό έργο που ήδη έχει ξεκινήσει, ανακαλύπτοντας συνάμα τη χώρα. Η διαμονή δε των επισκεπτών στα σπίτια των ντόπιων επιτρέπει τη χρηματοδότηση των έργων. Ενδεικτικά, στο Μπενίν, αφιερώνουμε τα Σαββατοκύριακα στην απόδραση στις λιμνοθάλασσες και τα ποτάμια και στις επισκέψεις σε παραδοσιακά χωριά. Από τη Δευτέρα ώς την Παρασκευή, όμως, οι ταξιδιώτες μας εργάζονται σε ένα πολιτιστικό κέντρο, όπου κάνουν μαθήματα. Άλλος διδάσκει γιόγκα, άλλος οργανώνει εργαστήρι ζωγραφικής, με τη συμμετοχή ντόπιων καλλιτεχνών. Υπάρχει μια ανταλλαγή γνώσεων και δεξιοτήτων. Δεν αποβιβαζόμαστε στα χωριά τους ως λευκοί αποικιοκράτες», σημειώνει στη «σχεδία» η Ορελί Σε. Στη Σρι Λάνκα, επιπλέον, η DoubleSens, σε συνεργασία με μια τοπική οργάνωση, έχει δημιουργήσει βιολογικές καλλιέργειες σε μια κοινότητα στο κέντρο της χώρας, σε έναν τόπο, όπου οι συνέπειες τις υπερεντατικής γεωργίας ήταν ολέθριες. «Πλέον, οι άνθρωποι της οργάνωσης πωλούν την παραγωγή δυο φορές την εβδομάδα στην πρωτεύουσα και καταβάλλουν τα χρήματα στην κοινότητα. Οι ταξιδιώτες μας (τα γκρουπ είναι μεταξύ έξι και οκτώ ατόμων) διατηρούν επαφή με τις οικογένειες που τους φιλοξένησαν και μετά το πέρας των ταξιδιών και παρακολουθούν την πρόοδο κάθε εγχειρήματος στο οποίο συμμετείχαν. Μάλιστα, δεν είναι λίγοι αυτοί που συνεχίζουν να στηρίζουν αυτά τα έργα και τις τοπικές κοινότητες, μέσω της οργάνωσης Frères de Sens, η οποία ιδρύθηκε το 2008 από ταξιδιώτες μας και της οποίας ο προϋπολογισμός κυμαίνεται μεταξύ 40.000 και 50.000 ευρώ το χρόνο», προσθέτει η ίδια.
«Οι ταξιδιώτες μας διατηρούν επαφή με τις οικογένειες που τους φιλοξένησαν και παρακολουθούν την πρόοδο κάθε εγχειρήματος στο οποίο συμμετείχαν».
ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ
Το «RoutesforGood» αποτελείμία πρωτοποριακή πλατφόρμα, που εγκαινιάστηκε πέρυσι καιδιασυνδέει ντόπιους ταξιδιωτικούς συνοδούς και τις κοινότητές τους, με τουρίστες επιθυμούν να ζήσουν μια αυθεντική εμπειρία με θετικό αντίκτυπο.
«Εδώ και μία δεκαετία ταξιδεύω στην υποσαχάρια Αφρική, είδα με τα μάτια μου ότι ούτε τα χρήματα φτάνουν εκεί που πρέπει ούτε το περιβαλλοντικό και κοινωνικό αποτύπωμα της τουριστικής βιομηχανίας ήταν θετικό. Γνώρισα ανθρώπους που ήθελαν να εμπλακούν στον τουρισμό, τον Τζόζεφ στη βόρεια Κένυα και τον Φαμπρίς στη Μαγαδασκάρη, να είναι οδηγοί ταξιδιωτών. Προσδοκούμε μελλοντικά αυτοί να είναι περισσότεροι. Ο Φαμπρίς ήταν ήδη ξεναγός, αλλά δούλευε για εταιρείες ξένων συμφερόντων και το ποσό που έβγαζε δεν ήταν διόλου αξιοπρεπές. Στην παρούσα φάση, δραστηριοποιούμαστε στην Κένυα και στη Μαδαγασκάρη και, ουσιαστικά, προσφέρουμε εξατομικευμένα ταξίδια, βασισμένα στην φιλοσοφία του υπεύθυνου τουρισμού με βάση την κοινότητα. Στόχος μας είναι το 100% των χρημάτων που θα δαπανήσει ο άνθρωπος που θα ταξιδέψει μαζί μας να παραμείνει στην τοπική οικονομία, υποστηρίζοντας τους κατοίκους της περιοχής. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ, για κάθε 100 δολάρια που δαπανά κάποιος ταξιδεύοντας στις αναπτυσσόμενες χώρες μόνο τα πέντε παραμένουν στην τοπική οικονομία. Ενισχύουμε άμεσα τους συνεργάτες μας, οι οποίοι αμείβονται δίκαια και με διαφάνεια, λαμβάνοντας το 100% των χρημάτων που ζητάνε για τις υπηρεσίες τους», μας λέει η Ελένη Χατζηιωάννου, εμπνεύστρια της πλατφόρμας. «Επισκεπτόμαστε τη βόρεια Κένυα, η οποία είναι πολύ λιγότερο αναπτυγμένη από τον Νότο (με τα πολυτελή ξενοδοχεία ξένων αλυσίδων) και μένουμε, για παράδειγμα, σε έναν οικολογικό ξενώνα που τον διαχειρίζεται η ίδια η κοινότητα σε ένα μικρό χωριό της φυλής Τουρκάνα. Με τα χρήματα που κερδίζουν χρηματοδοτείται το τοπικό σχολείο και η πρόσληψη δασκάλων. Εφόσον οι άνθρωποι το δεχθούν, θα μείνουμε στα σπίτια τους, θα ξυπνήσουμε έξι ή ώρα το πρωί μαζί τους άνδρες για να αρμέξουμε τις καμήλες, θα βοηθήσουμε τις γυναίκες να κουβαλήσουν νερό ή στη Μαγαδασκάρη θα ακολουθήσουμε τους ντόπιους αλιείς στο ψάρεμα, και στη, συνέχεια, στην αγορά, ρωτώντας τους με σεβασμό μέχρι πού μπορούμε να εμπλακούμε. Δεν κρύβουμε τα προβλήματα της φτώχειας κάτω από το χαλί. Θα τα συζητήσουμε ανοιχτά με τους ντόπιους, γύρω από τη φωτιά. Δεν πρόκειται για έναν τουρισμό φτώχειας. Δεν αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ως “καημένους φτωχούς”. Μπορούμε να τους ρωτήσουμε τι θα επιθυμούσαν να είναι διαφορετικό στη ζωή τους. Εγώ είχα στο μυαλό μου ότι όλοι θέλουν να φύγουν από τα χωριά τους. Δεν είναι, ωστόσο, αυτό που προσδοκούν.Μπορεί να σου πει μια γυναίκα: “Απλά, θα ήθελα να μην περπατάω δέκα χιλιόμετρα την ημέρα να συλλέξω νερό”. Άρα, θα σκεφτούμε με τον Τζόζεφ να μαζέψουμε χίλια ευρώ για να φτιάξουμε ένα πηγάδι στο χωριό», προσθέτει.
Η ΠΕΡΜΑΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Μάλιστα, ένας «κοινοτικός οργανισμός» είναι αυτή τη στιγμή υπό σύσταση από την κ. Χατζηιωάννου και τον Τζόζεφ.
«Μέσω αυτού, θα μπορούν δώσουν οι ταξιδιώτες να κάνουν και δωρεές. Θέλουμε στο χωριό του Τζόζεφ να δημιουργήσουμε τον δικό μας οικολογικό ξενώνα, που θα λειτουργεί και ως κέντρο κοινότητας, όπου θα λαμβάνουν χώρα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως η κατάρτιση νέων ταξιδιωτικών συνοδών, σεμινάρια περμακουλτούρας, όπου οι ντόπιοι θα εκπαιδευτούν να φτιάχνουν μικρούς κήπους στα σπίτια τους και να παράγουν με αυτόν τον τρόπο την τροφή τους, η έλλειψη της οποίας συνιστά τεράστιο πρόβλημα στη βόρεια Κένυα. Παράλληλα, θέλουμε να στεγάζει και έναν συνεταιρισμό, όπου οι γυναίκες της περιοχής θα προωθούν τα κοσμήματα και παραδοσιακά προϊόντα που φτιάχνουν με φυτά», συνεχίζει η κ. Χατζηιωάννου
Πέρα από το οικονομικό όφελος, καθώς έρχονται επισκέπτες στον τόπο, «φίλοι που έχουν να μάθουν πράγματα από τους ίδιους», «οι άνθρωποι νιώθουν μια ανάταση, πως είναι σημαντικοί, τους γεννιέται μια υπερηφάνεια, ότι η περιοχή τους αξίζει και οφείλουν να την προστατεύσουν. Χαρακτηριστικά, στη Μαγαδασκάρη, λόγω φτώχειας, οι ντόπιοι καίνε τα ίδια τους τα δάση για να παραγάγουν κάρβουνο και να μπορέσουν να ζήσουν από αυτό», μας ενημερώνει η ίδια.
Σύμφωνα με την δρ. Άννα Κυριακάκη, διδάσκουσα στη Σχολή Επιστημών της Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου,«συνήθως, όταν μιλάμε για υπεύθυνο τουρισμό, περιοριζόμαστε στην περιβαλλοντική διάσταση. Ο χαρακτηρισμός ενός τουρίστα ως “υπεύθυνου” περιλαμβάνει τρεις συνιστώσες: οικονομικά υπεύθυνος, κοινωνικά υπεύθυνος, περιβαλλοντικά υπεύθυνος. Από τα αποτελέσματα ερευνών διαφαίνεται ότι οι πρακτικές υπεύθυνου τουρισμού τις οποίες εφαρμόζουν με μεγαλύτερη συχνότητα οι τουρίστες είναι η αποφυγή δημιουργίας σκουπιδιών, η εξοικονόμηση ενέργειας, η επιλογή τους να μετακινούνται πεζοί στον προορισμό, αντί να χρησιμοποιούν επιβαρυντικά για το φυσικό περιβάλλον μεταφορικά μέσα. Λιγότεροι είναι οι τουρίστες οι οποίοι αναπτύσσουν περισσότερο ενεργητικές δράσεις προκειμένου να δηλώσουν την υπεύθυνη στάση τους, όπως: η αποφυγή επιλογής συγκεκριμένων τουριστικών προορισμών, ο εθελοντισμός ή οι δωρεές στον τόπο προορισμού».
ΠΑΙΔΙΑ-ΕΚΘΕΜΑΤΑ
Οι τουρίστες που πραγματοποιούν ταξίδια εθελοντισμού έχουν κυρίως αλτρουιστικά κίνητρα, ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που αυτά δεν είναι διόλου ξεκάθαρα, με αρνητικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες. «Η ανάπτυξη του εθελοντικού τουρισμού έχει μεταμορφώσει πολυάριθμες οργανώσεις από μη κερδοσκοπικές σε εμπορικές, μέσα από μία διαδικασία τουριστικής εμπορευματοποίησης. Ένας τύπος ταξιδιών που σχετίζεται με τους παραπάνω προβληματισμούς είναι τα ταξίδια με στόχο την επίσκεψη σε ορφανοτροφεία, που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια στην Ουγκάντα, τη Μιανμάρ, την Καμπότζη και αλλού. Η συστηματική αύξηση των εθελοντών τουριστών που επισκέπτονται τα ορφανοτροφεία στην Καμπότζη οδήγησε σε έξαρση του αριθμού των ιδρυμάτων αυτών, καθώς και στη δημιουργία ενός ισχυρού τουριστικού δικτύου για την προώθηση αυτής της τουριστικής δραστηριότητας. Η αύξηση της επισκεψιμότητας των ιδρυμάτων αυτών, κυρίως από τουρίστες που προέρχονται από αναπτυγμένες χώρες και οι οποίοι, κατ’επίφαση ή και ειλικρινά, επιθυμούν να προσφέρουν εθελοντικό έργο, οδηγεί στην αντιμετώπιση των παιδιών αυτών ως τουριστικών αξιοθέατων ή ως εκθεμάτων σε θεματικά πάρκα, καθώς οι τουρίστες-εθελοντές τα αγκαλιάζουν και φωτογραφίζονται μαζί τους, ανεβάζοντας συχνά τις φωτογραφίες στα κοινωνικά δίκτυα. Το προφανές δίλημμα έγκειται στο κατά πόσον είναι ηθικό να χρησιμοποιείται ως τουριστικό θέλγητρο ένα κοινωνικό φαινόμενο (ορφάνια) με έντονες ανθρωπιστικές διαστάσεις», υπογραμμίζει η κ. Κυριακάκη.
Οι άνθρωποι των «Αthens Insiders» προσφέρουν εξατομικευμένες διακοπές και τη δυνατότητα, σε όσους έρχονται στον τόπο μας, και να έχουν μία διεισδυτική ματιά στην πραγματικότητα και όχι στην τουριστική βιτρίνα.
«Η πραγματικότητα δεν είναι γυαλιστερή, η Ελλάδα δεν είναι μόνο η Ακρόπολη ή η θέα από την Καλντέρα. Η χώρα μας έχει περάσει μια πολύ βαθιά οικονομική κρίση και για την οποία έχουν ακούσει οι επισκέπτες. Έχουν και οι ίδιοι το ενδιαφέρον να μάθουν πώς είναι η ζωή στη χώρα μας, ποια είναι η κοινωνική ή οικονομική κατάσταση. Προσπαθούμε να τους ωθήσουμε, εφόσον έχουν τη διάθεση, σε δραστηριότητες που θα τους το δείξουν αυτό έντονα. Παρουσιάζουμε σχεδόν σε όλους τις “Aόρατες Διαδρομές” της “σχεδίας” ή τα εργαστήρια “σχεδία αρτ”. Εμείς, που η δουλειά μας είναι να περπατάμε στην πόλη, δεν μπορούμε να μη λέμε ότι έχει και ανθρώπους που βρίσκονται σε ανάγκη, να μην τους γνωρίσουμε, να μην καταλάβουμε λίγο περισσότερα πράγματα για τη δική τους δυσκολία». Κάθε άνθρωπος που ταξιδεύει μαζί μας, θέλουμε να κάνει έστω μια μικρή δράση με θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία. Τακτοποιώντας ρούχα ή προϊόντα σε ένα κοινωνικό παντοπωλείο ή μαγειρεύοντας σε μια κοινωνική κουζίνα. Αν αποφασίσουν να το κάνουν, μετά, αισθάνονται πολύ χαρούμενοι και γεμάτοι, ότι κάπως βοήθησαν και εκείνοι. Μπαίνοντας σε έναν τέτοιο χώρο και γνωρίζοντας τους ανθρώπους που τον τρέχουν, κάνεις το πρόβλημα δικό σου, δεν είναι απλά μια είδηση που διάβασες”, μας πληροφορεί η ΑνθίαΒλασσοπούλου, συνιδρύτρια των «ΑthensInsiders», οι υπεύθυνοι των οποίων, σε συνεργασία με ΜΚΟ, φέρνουν σε επαφή μαθητικά γκρουπ από το εξωτερικό, κυρίως λυκειόπαιδων, με προσφυγόπουλα που είναι σε δομές.
«Θα περάσουν τη μέρα τους μαζί, θα μιλήσουν για μουσική, θα μαγειρέψουν, θα φάνε παρέα, θα παίξουν μπάσκετ. Τα παιδιά συνδέονται μεταξύ τους, των προσφυγόπουλων ανοίγει λίγο η καρδιά τους. Όταν ένας μαθητής γνωρίσει τον Χασάν που έχει μπει στη βάρκα και έχει κινδυνεύσει η ζωή του και δημιουργήσει σχέση μαζί του, το ζήτημα γίνεται πια προσωπικό του. Προβληματίζεται για το τι θα μπορούσε να κάνει ο ίδιος, ώστε να λυθεί. Κάποια από αυτά τα παιδιά έχουν μεταβάλει ολοκληρωτικά την κοσμοθεωρία τους», τονίζει η κ. Βλασσοπούλου.
«Μπορεί ένας εθελοντής να κάνει μαθήματα γλώσσας σε πρόσφυγες ή ένας τουρίστας που ζωγραφίζει να διδάξει για μερικές ημέρες ζωγραφική σε όποιον ενδιαφέρεται».
ΖΩΝΤΑΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Μπορούμε να φανταστούμε έναν ξενώνα στο κέντρο της Αθήνας ανοιχτό στους κάθε λογής ταξιδιώτες, ψηφιακούς νομάδες, τουρίστες, φοιτητές, εθελοντές, πρόσφυγες, μετανάστες, όπου θα συναντηθούν και θα κοινωνικοποιηθούν, θα παίξουν μαζί μουσική, θα πάνε μαζί στην παραλία ή σε ένα μουσείο; Και όμως, αυτό λαμβάνει χώρα στο «WelcommonHostel», που λειτουργεί από το 2019, υπό την αιγίδα της ΚΟΙΝΣΕΠ «Άνεμος Ανανέωσης». «Φιλοξενήσαμε, χαρακτηριστικά, μια ομάδα μουσικών από την Ολλανδία, τoυςSounds of Change, που εκπαίδευσαν εθελοντές που δουλεύουν σε καμπ προσφύγων, ώστε να χρησιμοποιήσουν τη μουσική ως εργαλείο ενδυνάμωσής τους. Μπορεί, πάλι, ένας εθελοντής να κάνει μαθήματα γλώσσας σε πρόσφυγες και εκείνοι να του δείχνουν την κουζίνα του τόπου τους. Ή ένας τουρίστας που ζωγραφίζει να διδάξει για μερικές ημέρες ζωγραφική σε όποιον ενδιαφέρεται, εθελοντή ή πρόσφυγα. Φιλοξενούσαμε δυο κοπέλες από την Αυστραλία που προθυμοποιήθηκαν να μας μιλήσουν για τις πυρκαγιές που έπλητταν την πατρίδα τους ή κάποιοι νέοι από τις ΗΠΑ μας μίλησαν για την εμπειρία τους σε σχέση με τους πρόσφυγες που κατέφευγαν στη χώρα από το Μεξικό. Είμαστε μια ζωντανή κοινότητα συνεργασίας. Μας ενδιαφέρει πολύ να εναλλάσσονται οι ρόλοι, δηλαδή κάποιος να είναι εκπαιδευτής και την ίδια στιγμή μαθητής», σημειώνει ο πρόεδρος της ΚΟΙΝΣΕΠ Νίκος Χρυσόγελος.
Παράλληλα, στον ξενώνα, υπάρχει ελαχιστοποίηση των απορριμμάτων. «Στο πρωινό, ό,τι προσφέρουμε δεν είναι συσκευασμένο, άρα γλιτώνουμε τεράστιες ποσότητες πλαστικών. Αναφορικά με την ενέργεια, έχουμε αλλάξει όλο το φωτισμό του κτιρίου, και βάλαμε λάμπες LED υψηλής απόδοσης, ενώ τοποθετήσαμε 20 ηλιακά πάνελ για να παράγεται ζεστό νερό με τη χρήση ηλιακής ενέργειας και όχι πετρελαίου», μας λέει ο ίδιος.
«Συνήθως, όταν μιλάμε για υπεύθυνο τουρισμό, περιοριζόμαστε στην περιβαλλοντική διάσταση. Ο χαρακτηρισμός ενός τουρίστα ως “υπεύθυνου” περιλαμβάνει τρεις συνιστώσες: οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά».
ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΣΩΤΗΡΑ
Η συγγραφέας παραμυθιών Λίλα Κύρου εδώ και σχεδόν 20 χρόνια περνάει τα καλοκαίρια της σε κατασκηνώσεις ως συνοδός παιδιών με ειδικές ανάγκες.Eίναι τούτη της την εμπειρία που περιγράφει στη «σχεδία».
«Το πρωτοέκανα ως φοιτήτρια, στα 19 μου χρόνια, Ο αδερφός μου έχει ρευματοειδή αρθρίτιδα και τον φρόντιζα, το θεωρούσα, λοιπόν, μια συνέχεια. Ήμουν συνοδός σε μια κατασκήνωση παιδιών με νοητική υστέρηση από το ΚΔΑΠ-ΑΜΕΑ της Κοζάνης στη Μεταμόρφωση Χαλκιδικής. Το να κάνω μπάνιο ένα τέτοιο παιδί, να του βάλω αντηλιακό, να μάθει πώς να πληρώνει τους χυμό του στο μπιτς μπαρ, το θεωρούσα διακοπές, το απολάμβανα – όχι εις βάρος των παιδιών, εις βάρος της ομάδας. Ανεβάσαμε θεατρικό, οργανώσαμε βραδιές σινεμά, ακόμη και καλλιστεία. Πηγαίναμε βόλτες στο χωριό, σε ταβέρνες. Ήταν μοναδικές ευκαιρίες για αυτά τα παιδιά να κοινωνικοποιηθούν, καθώς οι τους γονείς, από ντροπή, τα έχουν κλειδαμπαρωμένα. Πάνω από τριάντα φορές έχω συνοδεύσει παιδιά σε κατασκηνώσεις. Ένα καλοκαίρι, μάλιστα, το έκανα σε τρεις περιόδους στην Κρήτη», τονίζει. «Θυμάμαι ένα παιδί με αυτισμό και σχιζοφρένεια που είχε τρομερή ενέργεια. Προκειμένου να την εκτονώσει, τρέχαμε στο γήπεδο με μια μπάλα. Με ξυπνούσε, λοιπόν, ολόχαρο στις επτά το πρωί και μου έλεγε: “Μπάλα”. Ενώ κουράζεσαι πολύ σωματικά και ψυχικά και λες αυτό το καλοκαίρι δεν θα πάω άλλο κατασκήνωση, αυτήν την ενέργεια που χάνεις, με έναν μαγικό τρόπο, την παίρνεις πίσω από τα παιδιά. Όταν θες στις διακοπές σου να ασχοληθείς με παιδιά με αναπηρίες, πρωτίστως, δεν πρέπει να τα λυπάσαι, λέγοντας “αχ, αυτά τα καημένα”. Τα παιδιά δεν είναι καημένα, είναι ευτυχισμένα. Επιπλέον, δεν πρέπει να σου βγαίνει το σύνδρομο του σωτήρα, ότι αυτή τη στιγμή σώζω έναν άνθρωπο», καταλήγει.
