Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση επιταχύνει την εφαρμογή πολιτικών για την κλιματική ουδετερότητα, η πράσινη μετάβαση παύει να είναι μόνο τεχνικό ή περιβαλλοντικό ζήτημα. Σε πολλές χώρες, κοινωνικές ομάδες, επαγγελματικοί κλάδοι και πολιτικοί φορείς εκφράζουν αυξανόμενη αντίδραση απέναντι στην ταχύτητα, το κόστος και την εμβέλεια των αλλαγών. Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται διεθνώς ως greenlash, η «πράσινη αντίδραση».
Η συζήτηση δεν αφορά την ανάγκη για κλιματική δράση καθαυτή, αλλά τον τρόπο με τον οποίο αυτή υλοποιείται και το ποιος καλείται να επωμιστεί το βάρος της μετάβασης.
Τι είναι το greenlash
Ο όρος greenlash χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη συσσωρευμένη κοινωνική και πολιτική αντίδραση απέναντι σε πολιτικές πράσινης μετάβασης που θεωρούνται από ορισμένες ομάδες άδικες, βεβιασμένες ή οικονομικά δυσβάστακτες. Η αντίδραση αυτή εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους: κινητοποιήσεις, πολιτική πίεση, ενίσχυση ευρωσκεπτικιστικών ή αντι-πράσινων αφηγήσεων, αλλά και επαναδιαπραγμάτευση πολιτικών σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.
Σύμφωνα με ανάλυση του Carnegie Endowment for International Peace, το greenlash δεν αποτελεί περιθωριακό φαινόμενο, αλλά σύμπτωμα βαθύτερων κοινωνικών ανησυχιών που σχετίζονται με την οικονομική ασφάλεια, την αγροτική παραγωγή, τη βιομηχανία και την καθημερινότητα των πολιτών.
Από την πολιτική συναίνεση στην κοινωνική κόπωση
Για χρόνια, η πράσινη μετάβαση απολάμβανε ευρεία πολιτική αποδοχή στην Ευρώπη. Ωστόσο, καθώς οι πολιτικές περνούν από τον σχεδιασμό στην εφαρμογή, οι επιπτώσεις γίνονται πιο απτές: αυξημένο κόστος παραγωγής, αλλαγές σε παραδοσιακούς κλάδους, νέες ρυθμίσεις για επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Σε αυτό το πλαίσιο, η κοινωνική κόπωση λειτουργεί ως καταλύτης αντίδρασης. Ορισμένες ομάδες αισθάνονται ότι καλούνται να αλλάξουν τον τρόπο ζωής ή εργασίας τους χωρίς επαρκή στήριξη ή χωρίς να συμμετέχουν ουσιαστικά στη λήψη αποφάσεων. Το greenlash, επομένως, δεν είναι απλώς άρνηση της κλιματικής πολιτικής, αλλά έκφραση αίσθησης αποκλεισμού.
Πολιτικές συνέπειες και αναπροσαρμογές
Η αυξανόμενη πίεση έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει τον ευρωπαϊκό πολιτικό διάλογο. Σε αρκετές περιπτώσεις, κυβερνήσεις και θεσμοί επανεξετάζουν χρονοδιαγράμματα, εξαιρέσεις ή τον βαθμό αυστηρότητας ορισμένων μέτρων. Η συζήτηση μετατοπίζεται από το «αν» στην κλιματική δράση, στο «πώς» και «με ποιους όρους».
Αυτή η εξέλιξη αναδεικνύει ένα κρίσιμο δίλημμα: πώς μπορεί η Ευρώπη να διατηρήσει τη φιλοδοξία της για κλιματική ουδετερότητα, χωρίς να υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή και τη δημοκρατική νομιμοποίηση των πολιτικών της.
Γιατί το greenlash αφορά άμεσα τη Δίκαιη Μετάβαση
Το greenlash λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι η μετάβαση δεν είναι μόνο περιβαλλοντική, αλλά βαθιά κοινωνική διαδικασία. Εκεί όπου απουσιάζουν μηχανισμοί στήριξης, διάλογος και δίκαιη κατανομή κόστους και οφέλους, η αντίδραση είναι αναμενόμενη.
Η έννοια της Δίκαιης Μετάβασης επανέρχεται στο προσκήνιο ακριβώς για να απαντήσει σε αυτές τις εντάσεις: με πολιτικές που λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες, τις κοινωνικές ανισότητες και την ανάγκη σταδιακής προσαρμογής.
Το greenlash δεν συνιστά εμπόδιο που πρέπει απλώς να ξεπεραστεί. Αντίθετα, αποτελεί σήμα προειδοποίησης για τα όρια μιας μετάβασης που προχωρά χωρίς επαρκή κοινωνική συναίνεση. Η πρόκληση για την Ευρώπη το 2025 και μετά δεν είναι μόνο να επιταχύνει την πράσινη αλλαγή, αλλά να τη σχεδιάσει με τρόπο που να είναι κατανοητός, συμμετοχικός και κοινωνικά βιώσιμος.
Mε πληροφορίες
Carnegie Endowment for International Peace
Confronting Backlash Against Europe’s Green Transition
https://carnegieendowment.org/
