Η Δίκαιη Μετάβαση έχει αναδειχθεί σε κεντρικό ζητούμενο για το μέλλον των λιγνιτικών περιοχών και συνολικά για τη χώρα. Πίσω από τους όρους, τα προγράμματα και τα χρονοδιαγράμματα, όμως, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα του πώς αυτή η μετάβαση μπορεί να γίνει κοινωνικά βιώσιμη, με ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων.
Σε αυτό το πεδίο παρεμβαίνει το The Green Tank, ένας ανεξάρτητος οργανισμός πολιτικής τεκμηρίωσης που δραστηριοποιείται στους τομείς της κλιματικής, ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής, με σταθερή έμφαση στη Δίκαιη Μετάβαση.
Ο Νίκος Μάντζαρης, Partner & Senior Policy Analyst του The Green Tank, μιλά στο Together για το τι σημαίνει Δίκαιη Μετάβαση στην πράξη: πότε μια πολιτική μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένη, πού εντοπίζονται τα βασικά ελλείμματα στον σημερινό σχεδιασμό και γιατί η απουσία ουσιαστικής εμπλοκής των νέων υπονομεύει την ίδια τη μετάβαση. Χωρίς ωραιοποιήσεις αλλά και χωρίς μηδενισμό, αναδεικνύει τόσο τις καθυστερήσεις και τον συγκεντρωτισμό που χαρακτηρίζουν την εφαρμογή των πολιτικών, όσο και τις δυνατότητες που παραμένουν ανοιχτές, εφόσον οι νέοι αντιμετωπιστούν ως συνδιαμορφωτές και όχι ως παθητικοί ωφελούμενοι.
The Green Tank _ ρόλος & ταυτότητα
Ποιος είναι σήμερα ο βασικός ρόλος του Green Tank στον δημόσιο διάλογο για την κλιματική και ενεργειακή πολιτική;
Ο ρόλος μας είναι η κατάθεση καλά τεκμηριωμένων προτάσεων προς την Πολιτεία και σε όσους χαράσσουν πολιτική στους τομείς στους οποίους δραστηριοποιούμαστε, δηλαδή την ενεργειακή & κλιματική πολιτική, τη Δίκαιη Μετάβαση, τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και την Προστασία της Βιοποικιλότητας,
Ποια είναι τα βασικά εργαλεία παρέμβασης του Green Tank στη χάραξη πολιτικής;
Οι αναλύσεις δεδομένων και οι προσομοιώσεις, οι εκθέσεις τεκμηρίωσης προτάσεων πολιτικής, η συμμετοχή σε δημόσιες διαβουλεύσεις στην Ελλάδα και στην ΕΕ-27, οι συναντήσεις με όσους χαράσσουν πολιτική στα πεδία της δράσης μας, σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, η συνεργασία με άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις και δεξαμενές σκέψης, καθώς και με επιστημονικούς και ερευνητικούς φορείς και ινστιτούτα, η αρθρογραφία και η εν γένει παρουσία σε Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας όπως η τηλεόραση και το ραδιόφωνο.
Γιατί η Δίκαιη Μετάβαση αποτελεί κεντρικό άξονα του έργου σας, ιδιαίτερα σε σχέση με τις λιγνιτικές περιοχές;
Από την αρχή της ενασχόλησής μας με την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης μέσω του περιορισμού της χρήσης ορυκτών καυσίμων, συνειδητοποιήσαμε ότι ένας τέτοιος περιορισμός θα έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες, ειδικά στις λιγνιτικές περιοχές, των οποίων η οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη λιγνιτική δραστηριότητα. Προκειμένου οι κοινωνίες των λιγνιτικών περιοχών να αποκτήσουν ένα ανθεκτικό δίχτυ προστασίας κατά την αναπόφευκτη διαδικασία της μετάβασης, καταστήσαμε τον αναπροσανατολισμό των τοπικών οικονομιών προς βιώσιμη κατεύθυνση, δηλαδή τη Δίκαιη Μετάβαση, κεντρικό πυλώνα του έργου μας.
Η έννοια της Δίκαιης Μετάβασης
Η «δίκαιη μετάβαση» έχει καθιερωθεί ως όρος. Ποιο είναι το ουσιαστικό της περιεχόμενο και πώς αποφεύγεται να μένει αφηρημένη έννοια;
Για να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο ο όρος «Δίκαιη Μετάβαση» πρέπει να μεταφραστεί σε συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα και κυρίως μετρήσιμους στόχους για δημιουργία μόνιμων θέσεων εργασίας σε βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες, ενίσχυση τοπικού ΑΕΠ, συγκράτηση φυγής νέων, βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας και των υδάτων, συμμετοχής των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση μέσω έργων αυτοπαραγωγής και ενεργειακές κοινότητες κ.α.
Υπάρχει απόσταση ανάμεσα στον πολιτικό σχεδιασμό και την εμπειρία των τοπικών κοινωνιών; Πού εντοπίζετε αυτή την απόσταση αλλά και πού βλέπετε σύγκλιση;
Αυτή είναι μια ερώτηση που πρέπει να απευθυνθεί περισσότερο σε κατοίκους των λιγνιτικών περιοχών. Ωστόσο η αίσθησή μου είναι ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση. Ο βασικότερος λόγος είναι ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας με τον οποίο όχι μόνο σχεδιάστηκε αλλά και υλοποιείται το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ) που δεν ενημερώνει και κυρίως δεν επιδιώκει να εμπλέξει μεγαλύτερο τμήμα των τοπικών κοινωνιών με πρώτους και βασικότερους τους νέους.
Πολιτικές επιλογές & συνέπειες
Πώς μπορεί να διασφαλιστεί ισορροπία ανάμεσα στον ρυθμό της μετάβασης και στις κοινωνικές αντοχές των περιοχών, χωρίς να χαθούν ευκαιρίες ανάπτυξης;
Με την ανάπτυξη νέων οικονομικών δραστηριοτήτων που θα υποκαταστήσουν τις θέσεις εργασίας, άμεσες και έμμεσες, που χάθηκαν και θα συνεχίσουν να χάνονται λόγω της απολιγνιτοποίησης. Εδώ ακριβώς καταγράφονται μεγάλες καθυστερήσεις. Η αποκατάσταση εδαφών που θα επιτρέψει σε εταιρείες να προχωρήσουν στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους, βρίσκονται ακόμα σε πολύ προκαταρκτικό στάδιο, ενώ η χρηματοδότηση έργων που θα μπορούσαν να προσφέρουν άμεση και ουσιαστική οικονομική ανακούφιση στα νοικοκυριά, όπως η συμμετοχή σε έργα αυτοπαραγωγής -είτε μεμονωμένα, είτε μέσω ενεργειακών κοινοτήτων- ή η αγορά και εγκατάσταση αντλιών θερμότητας, απέχουν ακόμα πολύ από την υλοποίηση.
Νέοι/ες και Δίκαιη Μετάβαση
Οι νέοι/ες παρουσιάζονται συχνά ως ωφελούμενοι της μετάβασης. Έχουν σήμερα ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωσή της;
Υπάρχει εκπροσώπηση των νέων στην Επιτροπή Παρακολούθησης του ΠΔΑΜ 2021-27 μέσω του ΟΕΝΕΦ. Ωστόσο η διαβούλευση στο πλαίσιο της Επιτροπής Παρακολούθησης είναι πολύ περιορισμένη οπότε η δυνατότητα ουσιαστικών παρεμβάσεων σε αυτό το θεσμικό όργανο είναι αντιστοίχως περιορισμένη. Επίσης, έγιναν δύο ημερίδες της ΕΥΔΑΜ για τους νέους το 2024 στην Κοζάνη και τη Μεγαλόπολη αλλά η δράση δεν είχε συνέχεια, ούτε εξελίχθηκε σε κάποιο πρόγραμμα χρηματοδότησης επιχειρηματικών σχεδίων από νέους των λιγνιτικών περιοχών.
Οπότε η πραγματική συμμετοχή των νέων στη μετάβαση είναι πολύ περιορισμένη παρά το γεγονός ότι όλοι συμφωνούν πώς οι νέοι και η συγκράτηση της φυγής τους, είναι κεντρικό ζητούμενο της μετάβασης.
Ποιες πραγματικές επαγγελματικές ή κοινωνικές ευκαιρίες βλέπετε να ανοίγονται για τους νέους μέσα από τη μετάβαση;
Θεωρητικά πολλές είναι οι ευκαιρίες που ανοίγονται για τους νέους στις λιγνιτικές περιοχές. Με μία θεμελιώδη προϋπόθεση: ότι η ανάπτυξη των νέων οικονομικών δραστηριοτήτων που παρουσιάστηκαν το 2020-2021 στο Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ ή Master Plan) θα μετουσιωθούν σε πράξη. Με βάση τη μέχρι σήμερα πορεία του ΠΔΑΜ και κυρίως την έλλειψη συμμετοχής όχι μόνο των νέων αλλά των τοπικών κοινωνιών στην ολότητά τους, στην υλοποίησή του, δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν πρέπει να θεωρείται διόλου δεδομένο.
Τοπικές κοινωνίες & συμμετοχή
Τι σημαίνει στην πράξη ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και πώς μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ενδυνάμωσης;
Σημαίνει αυξημένη εκπροσώπηση στο σύστημα διακυβέρνησης όσων πιο πολλών φορέων της τοπικής κοινωνίας. Σημαίνει διαρκή ενημέρωση διπλής κατεύθυνσης, από τις αρχές προς τις τοπικές κοινωνίες αλλά και τούμπαλιν. Σημαίνει συστηματική αλληλεπίδραση των αρχών που διαχειρίζονται τα σημαντικά κονδύλια της μετάβασης, με όλα τα «κύτταρα» των τοπικών κοινωνιών που γεννούν ιδέες για δράσεις και επιχειρηματικά σχέδια τα οποία μπορούν να δημιουργήσουν μόνιμες και βιώσιμες θέσεις εργασίας. Και φυσικά σημαίνει χρηματοδότηση αυτών των ιδεών, καινοτόμων και μη.
Πώς αξιολογείτε σήμερα το επίπεδο εμπιστοσύνης των τοπικών κοινωνιών απέναντι στον λόγο για τη Δίκαιη Μετάβαση;
Aν η ερώτηση αφορά το κατά πόσο οι τοπικές κοινωνίες έχουν πειστεί αν η απολιγνιτοποίηση είναι απαραίτητη, τότε επιτρέψτε μου να πω ότι η αναγκαιότητα της απολιγνιτοποίησης δεν αποτελεί θέμα άποψης αλλά αντικειμενική πραγματικότητα. Με βάση την ευρωπαϊκή κλιματική και ενεργειακή πολιτική σε ισχύ, τα οικονομικά του λιγνίτη στην Ελλάδα είναι σε αδιέξοδο. Τονίζω την εθνική διάσταση διότι εξακολουθούν να υπάρχουν κάποιες λίγες φωνές που μιλούν για άλλες χώρες οι οποίες αργούν περισσότερο στη δική τους μετάβαση. Ξεχνούν ωστόσο ότι ο ελληνικός λιγνίτης έχει -με διαφορά- τη χειρότερη ποιότητα στην Ευρώπη και άρα είναι πολύ πιο ευάλωτος στις ευρωπαϊκές πολιτικές που έχουν οικονομικό πρόσημο.
Δημόσιος διάλογος & μέλλον
Ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε για τη μετάβαση είναι κατανοητός και ελκυστικός για τη νεολαία των λιγνιτικών περιοχών; Τι χρειάζεται να αλλάξει;
Διόλου ελκυστικός όχι μόνο για τους νέους αλλά και για κάθε «φυσιολογικό» άνθρωπο που δεν ασχολείται με χρηματοδοτικά προγράμματα, προσκλήσεις, εντάξεις, νομικές δεσμεύσεις, απορροφήσεις κονδυλίων ή δείκτες.
Σε ό,τι αφορά το τι χρειάζεται να αλλάξει, αν διάλεγα ένα, αυτό θα ήταν η πολιτική βούληση όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε τοπικό επίπεδο. Κι αυτό το λέω διότι δεν θεωρώ «πυρηνική φυσική» το να εξηγήσει κανείς με απλά λόγια στους πολίτες, και δη στους νέους, ότι υπάρχουν οι Χ ευκαιρίες ή να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να προτείνουν οι ίδιοι οι νέοι τις δικές τους ιδέες, τις οποίες, με τη βοήθεια ειδικών, να τις μετουσιώσουν σε τεχνικά άρτιες υποβολές προτάσεων με σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας.
Ουσία και προοπτική
Ποια θετική αλλαγή θα θέλατε να θεωρείται δεδομένη αν επιστρέφαμε σε αυτή τη συζήτηση σε λίγα χρόνια;
Την αντικατάσταση της κατήφειας, της στενοχώριας, της αίσθησης εγκατάλειψης, και της πικρίας που εκφράζουν σήμερα οι νέοι στις λιγνιτικές περιοχές, από την αισιοδοξία που θα βασίζεται στις δικές τους συγκεκριμένες ιδέες και στις δυναμικές τους διεκδικήσεις.
