Όλοι/όλες έχουμε επισκεφθεί ένα μουσείο κάποια στιγμή στην ζωή μας θαυμάζοντας τα εκθέματά του. Θεωρούμε αυτονόητο το γεγονός πως έχουν εντοπιστεί τα ευρήματα αυτά, έχουν συντηρηθεί και μελετηθεί από τους ειδικούς ώστε να εκτεθούν στο μουσείο και να μπορούμε να τα απολαύσουμε.
Πώς καταλήγουν τα ευρήματα στο μουσείο;
Οι ειδικοί επιστήμονες που τα ανακαλύπτουν είναι οι αρχαιολόγοι. Αποτελεί κοινό τόπο πως η επιστήμη τους, απαιτεί τόσο σωματική δραστηριότητα στην ύπαιθρο, όσο και πνευματική. Βασίζεται στην εύρεση και τη μελέτη των αρχαιολογικών δεδομένων, σε οτιδήποτε δηλαδή αποτελεί ένδειξη ζωής και ανθρώπινης δραστηριότητας κατά το παρελθόν. Πρόκειται για μη κινητά ευρήματα (κτίσματα, οικίες, ναοί, τάφοι, λιμενικές εγκαταστάσεις και λοιπές κατασκευές) και κινητά τέχνεργα (αγγεία, νομίσματα, εργαλεία, όπλα, κοσμήματα, μικροαντικείμενα κ.ά.) που κατασκεύασε ο άνθρωπος. Βεβαίως περιλαμβάνονται και κάθε είδους φυσικά οργανικά ή ανόργανα κατάλοιπα (ανθρώπινα οστά, οστά ζώων, όστρεα, σπόροι, μεταλλεύματα, κατάλοιπα από φωτιές κ.λπ.) από τα οποία προκύπτουν στοιχεία για τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Έτσι λοιπόν όταν όλα τα παραπάνω – αρχαιολογικά δεδομένα,- εμφανίζονται σε υψηλό ποσοστό σε μια τοποθεσία, τότε αυτή ορίζεται ως αρχαιολογική θέση και οι αρχαιολόγοι θεωρούν πως εκεί αξίζει να γίνει ανασκαφή.
Η ανασκαφή δεν αποτελεί μια διαδικασία σκαψίματος, αλλά έχει συγκεκριμένα στάδια, τα οποία είναι απαραίτητα να γίνουν .
Αρχικά πραγματοποιείται αρχαιολογική διερεύνηση, η οποία περιλαμβάνει την επιλογή της θέσης. Για τη σωστή και επιτυχημένη επιλογή του χώρου, οι αρχαιολόγοι στηρίζονται σε γραπτές ιστορικές πηγές, σε νεότερες προφορικές μαρτυρίες και έρευνες.
Μετά τον εντοπισμό και την επιλογή των αρχαιολογικών θέσεων, ακολουθεί η ανασκαφή, η οποία αποτελεί μια επιστημονική εργασία, που συνιστά τον βασικό κορμό της αρχαιολογικής έρευνας. Για τις ανάγκες μιας σύγχρονης ανασκαφής οργανώνεται μια πολυσύνθετη ομάδα ανθρώπων, και μέσα σε αυτήν εργάζεται ένας μεγάλος αριθμός εξειδικευμένων επιστημόνων καθώς και το απαραίτητο εργατοτεχνικό προσωπικό (αρχαιολόγοι, συντηρητές, διοικητικοί, σχεδιαστές, φωτογράφοι, εργάτες κοκ).
Αξίζει να σημειωθεί ακόμη, «πως οι ανασκαφές χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τις σωστικές και τις συστηματικές. Οι σωστικές ανασκαφές διενεργούνται, όταν οι αρχαίες θέσεις απειλούνται από τις εκσκαφές που επιβάλλει η σύγχρονη ανάπτυξη (δημόσια ή ιδιωτικά έργα). Τον έλεγχο των εκσκαφών καθώς και τη διεξαγωγή των σωστικών ανασκαφών, αναλαμβάνουν οι κατά τόπους αρμόδιες Εφορείες Αρχαιοτήτων Πολιτισμού. Οι συστηματικές ανασκαφές είναι οργανωμένες έρευνες, οι οποίες συνήθως διαρκούν μέχρι την ολοκληρωμένη αποκάλυψη των αρχαίων κατάλοιπων, με παράλληλη δημοσίευση των σχετικών αποτελεσμάτων», αναφέρει η αρχαιολόγος της ΕΦΑ Κοζάνης,Χαρά Στυλιανάκου.
Για την επιτυχή διεξαγωγή μιας ανασκαφικής έρευνας απαραίτητη είναι η οργάνωση, o σωστός προγραμματισμός και η επάρκεια σε προσωπικό και υλικοτεχνική υποδομή.
Τα τελευταία χρόνια οι Εφορείες Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ, στο πλαίσιο των Μεγάλων Δημόσιων και Ιδιωτικών Έργων, πραγματοποιούν πλούσιο ανασκαφικό έργο, καθώς και εργασίες προστασίας, ανάδειξης και διαχείρισης των σημαντικών αρχαιοτήτων που ήρθαν στο φως. Για την διαφύλαξη και διασφάλιση των ευρημάτων αλλά κυρίως της πολιτιστικής κληρονομιάς , αρμόδιο τμήμα την Κοζάνη, αποτελεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων, η οποία αν και κατέχει μία μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων (αναστηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, συντηρήσεις, εκθέσεις, ευρωπαϊκά προγράμματα κοκ), παρουσιάζει θεαματική εξέλιξη στα ανασκαφικά έργα.
Συγκεκριμένα, από το 1995 έως και σήμερα, πραγματοποιούνται κυρίως σωστικές ανασκαφές στην Π.Ε. Κοζάνης, στο πλαίσιο των Δημοσίων έργων, με εκπληκτικά ευρήματα. Όπως επισημαίνει η προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Κοζάνης, Δρ. Αρετή Χονδρογιάννη-Μετόκη, «η αναγκαιότητα των σωστικών ανασκαφικών ερευνών είναι μεγάλη καθώς χρειάζεται να πραγματοποιηθεί προτού παραχωρηθεί η όποια γη προς εκμετάλλευση».
Οι αρχαιολογικές σωστικές ανασκαφές, που πραγματοποιούνται, εντοπίζονται σε οδικά δίκτυα, λιγνιτωρυχεία, υδροηλεκτρικά μικρότερα έργα κ.ά. όπως της ΔΕΗ, των ΑΠΕ, της Εγνατίας Οδού κοκ, με αυτεπιστασία και κατά την διάρκεια των εργασιών, έχουν ανακαλυφθεί ακόμη και ολόκληροι οικισμοί προϊστορικών χρόνων.
Η Αρχαιολογική υπηρεσία, κατέχει τον σημαντικότερο ρόλο, καθώς κατά την περίοδο των προαναφερθέντων έργων, καθώς διεκπεραιώνει την έρευνα, προσλαμβάνει έκτακτο προσωπικό – ο αριθμός των οποίων έχει ανέλθει ακόμη και στα 700 άτομα/έργο – και όλα αυτά, υπό την πίεση της άμεσης παράδοσης. Εξαιτίας της υποστελέχωσης του μόνιμου προσωπικού της ΕΦΑ Κοζάνης εντοπίζονται αρκετά ζητήματα κατά την διεξαγωγή των έργων. Βασικό θέμα αποτελεί η διαρκής και επαρκής εκπαίδευση των εκτάκτων, η οποία απαιτεί χρόνο, η προσπάθεια κάλυψης καίριων αναγκών, ο ανύπαρκτος χώρος αποθήκευσης των ευρημάτων κοκ, τα οποία δυσκολεύουν στην υλοποίηση των έργων. Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι πως η πραγματοποίηση των σωστικών έργων ξεκινούν συνήθως τους θερινούς μήνες και διαρκούν μέσα στον χρόνο, όπως είναι επόμενο οι υπάλληλοι αναγκάζονται να εργάζονται σε δυσχερείς καταστάσεις (καύσωνα, χιονοπτώσεις, παγετός, βροχή).
Ωστόσο, τα οφέλη των σωστικών ανασκαφών των έργων συγκροτούν έναν ανθρωπο-κοινωνικοκεντρικό λειτούργημα, καθώς συμβάλλουν σημαντικά στο κοινωνικό, ακαδημαϊκό και οικονομικό σύνολο. Αυτό επιτυγχάνεται, από την μια πλευρά, με την πολιτιστική κληρονομιά η οποία έρχεται στο φως και αποτελεί την εθνική μας παρακαταθήκη, Από την άλλη πλευρά, με «την οικονομική ανάπτυξη του τόπου, μέσω των θέσεων εργασίας και της υλικοτεχνικής στήριξης των έργων από την τοπική αγορά» όπως τονίζει η προϊστάμενη της ΕΦΑ Κοζάνης.
Γίνεται επομένως, εύκολα αντιληπτό πως ο ρόλος της Αρχαιολογικής υπηρεσίας Κοζάνης, είναι διττός: αφενός ανακαλύπτει τον θησαυρό των αρχαιοτήτων, αναπαράγει τα πολιτιστικά αγαθά, διαδίδει προκειμένου να τα προάγει και να τα διατηρεί. Αφετέρου, αποτελεί σημαντικός φορέας /υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της.
Μολοτάυτα, τι απογίνονται τα ευρήματα των σωστικών ανασκαφών;
Κάποια απ΄αυτά, συντηρούνται και αποθηκεύονται, εφόσον δημοσιευθούν οι παρουσιάσεις τους και σε μερικές περιπτώσεις τοποθετούνται στις προθήκες των μόνιμων ή περιοδικών εκθέσεων του μουσείου.
Σχετικά με τους αρχαίους οικισμούς, χωροθετούνται και δεν ολοκληρώνονται τα έργα.
Αν και τα περισσότερα έργα στην περιοχή της Κοζάνης, βρίσκονται υπό εξέλιξη, θα πρέπει να μας ανησυχήσει το γεγονός το τι θα απογίνουν αργότερα οι ανασκαφικοί αυτοί χώροι. Ομοίως και ποιο θα είναι το μέλλον των παραπάνω διαδικασιών όταν η Αρχαιολογική Υπηρεσία «μεταβάλλεται σε έναν ρυθμιστή της ολοένα αυξανόμενης ανεργίας και οι ανασκαφικοί χώροι σε τεράστια εργοτάξια», όπως επισημαίνει η προϊσταμένη της ΕΦΑ Κοζάνης.
*Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά για τις συνεντεύξεις, το υλικό και τις πληροφορίες που μου έδωσαν, καθώς και για τον χρόνο και την προθυμία τους, οι αξιότιμες κυρίες:
Δρ. Αρετή Χονδρογιάννη – Μετόκη, Προϊσταμένη ΕΦΑ Κοζάνης
Χαρά Στυλιανάκου, Αρχαιολόγος, Υπ. Διδάκτωρ
Αθηνά Παρχαρίδου, Αρχαιολόγος, μεταπτυχιακή φοιτήτρια
Πηγές:
-«Το ημερολόγιο ενός αρχαιολόγου», ΛΒ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων
-«Π.Ε. Κοζάνης 1995-2017: Είκοσιτρία χρόνια αρχαιολογικής έρευνας στο πλαίσιο των Μεγάλων Δημοσίων Έργων», Αρετή Χονδρογιάννη – Μετόκη- Δρ αρχαιολόγος, Προϊσταμένη ΕΦΑ Κοζάνης (υπό δημοσίεση)
-Archaiologia.gr
