Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν μια πόλη άσχημη σαν την πριγκίπισσα του παραμυθιού που χρόνια κοιμισμένη περίμενε τον καινούργιο πρίγκιπα -Δήμαρχο και Περιφερειάρχη- να ‘ρθει να την ξυπνήσει από το βαθύ λήθαργο που είχε πέσει και να την κάνει ξανά όμορφη και ζωντανή (όχι με ένα φιλί όπως έλεγε ο θρύλος του παραμυθιού), με έργα όπως άξιζε σε μια πρωτεύουσα- πριγκίπισσα της Δυτικής Μακεδονίας
Αυτή λοιπόν η πόλη, κατοικούνταν από ανθρώπους που ‘λέγαν ότι είναι έξυπνοι. Πολύ παλιά κατοικούνταν από ανθρώπους ευφυείς προύχοντες άρχοντες, βιοτέχνες και μάλιστα στην περίοδο της τουρκοκρατίας η πόλη είχε την εύνοια, της μητέρα του Σουλτάνου. Oι τούρκοι την σεβάστηκαν, δεν έκαναν τζαμιά και μάλιστα όταν περνούσαν από την πόλη κάλυπταν τις οπλές των αλόγων τους για να μην κάνουν θόρυβο.
Οι κάτοικοι της φημιζόταν για τις τέχνες τους , σαν έμποροι αλώνιζαν τα Βαλκάνια ταξιδεύοντας την φορτωμένη πραμάτεια τους και έφταναν μέχρι την Ρωσία. Γνώρισαν πόλεις, διαφορετικές κουλτούρες και ο τρόπος ζωής τους επηρεάστηκε από την κεντρική Ευρώπη.
Μια πόλη δεν είναι μονάχα αυτό που μας δείχνει. Είναι και όλα όσα κουβαλάει μαζί της. Το κάθε κτίριο έχει να μας διηγηθεί τη δική του ιστορία. Ο ναός του Αγίου Νικολάου, το Καμπαναριό/Κωδωνοστάσιο, το Δημαρχείο, το Βαλταδώρειο Γυμνάσιο, το Δημοτικό του Χαρισίου Μούκα ,το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, το αρχοντικό του Λασσάνη (Χαρτοθήκη), το αρχοντικό του Γρήγορη Βούρκα που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της πόλης της Κοζάνης, πίσω από το κτίριο της Μητρόπολης Σερβίων & Κοζάνης, καθώς και τα «απομεινάρια» ανάλογων αρχοντικών όπως ο «μπας-οντάς» του αρχοντικού του Γ. Σακελλάρη που φιλοξενούνται στις αίθουσες του Λαογραφικού και ιστορικού μουσείου μας και στο Μπενάκειο.
Υπάρχουν ακόμα δυο κτίρια, σύμβολα της πόλης που μαρτυρούν την αίγλη της . Το ωδείο και η Δημοτική Βιβλιοθήκη, σχεδόν απέναντι το ένα με το άλλο, δένουν το παλιό με το καινούργιο. Η ιστορία τους είναι άγνωστη στους περισσότερους άλλα γοητευτική και ενδιαφέρουσα για όποιον θελήσει να την ακούσει. Για μια πόλη που διεκδικεί τον τίτλο «της πόλης του Βιβλίου», με μια σημαντική και πλούσια βιβλιοθήκη, εντός και εκτός των συνόρων της, θα ήταν τραγική αμέλεια η παράβλεψή της.
Όλα τους έχουν συνδεθεί με σημαντικά γεγονότα της πόλης και εκφράζουν την οικονομική της ανάπτυξη. Αν και ανήκουν σε διαφορετικές εποχές δίνουν την εικόνα μιας αστικής πλούσιας πόλης των περασμένων αιώνων με τα χαρακτηριστικά της Μακεδονικής αρχιτεκτονικής αλλά και το μεγαλείο μιας εποχής που χάθηκε.
Αναμφισβήτητα, ο Χαρίσιος Τράντας, γιος του Ιωάννη, ήταν εκείνος που έδωσε ώθηση. Η πόλη εξωραΐστηκε με μεγαλοπρεπή διώροφα κτίρια, κατασκευάστηκαν κρήνες, φυτεύτηκαν δέντρα, πλακοστρώθηκαν οι δρόμοι, χτίστηκε αγορά στεγασμένη με πολλά μαγαζιά και εργαστήρια και θεμελιώθηκε ο ναός του Αγ. Νικολάου περί το 1664. Ακόμη, έχτισε και την καλή συνοικία, τη Γκιουλέρ μαχαλά «Ωραία γειτονιά» (σημερινή περιοχή του Ερμιόνιου).
Το 1879 ο Νικόλαος Χαλκιάς γίνεται ο πρώτος Δήμαρχος της Κοζάνης. Στα χρόνια της δημαρχίας του έγιναν σημαντικά έργα κοινής ωφελείας. Βελτίωσε το οδικό δίκτυο, κατασκεύασε κρήνες, σιντριβάνια και υπονόμους. Ακόμη, στα ανατολικά του Αγ. Κωνσταντίνου συστάθηκε ατμοκίνητος αλευρόμυλος. Τον Ιούνιο του 1882 με Συνοδική απόφαση η Επισκοπή της Κοζάνης έγινε Μητρόπολη.
Θα έλεγε κάποιος ότι αυτή η πόλη, είχε όλα τα εχέγγυα για να γίνει μια πόλη πρότυπο μιας και αργότερα είχε και το μεγαλύτερο εργοστάσιο της ΔΕΗ στην περιοχή της που τροφοδοτούσε όλη την Ελλάδα με ρεύμα και ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού εργαζόταν εκεί. Όμως, δυστυχώς, τα πράγματα δεν έγιναν έτσι!
Χρόνια τώρα η ύπαρξη της ΔΕΗ στην περιοχή ήταν ο κύριος φορέας ανάπτυξης. Συγκράτησε μεν τον πληθυσμό στην περιοχή, δημιούργησε θέσεις εργασίας με ικανοποιητικά εισοδήματα αλλά ταυτόχρονα συσσώρευσε και μια σειρά προβλημάτων. Η επικυριαρχία της ΔΕΗ , δεν άφησε περιθώρια για την ανάπτυξη άλλων κλάδων παραγωγής και αυτό ήταν και το μεγαλύτερο λάθος των παραγόντων της περιοχής . Βουλευτές, Περιφερειάρχες, Δήμαρχοι, ενώ έβλεπαν που βαδίζει η ΔΕΗ και κάθε κλείσιμο λιγνιτικής μονάδας ήταν μια τεράστια απώλεια για την περιοχή μας, δεν έκαναν τίποτα. Η απολιγνιτοποίηση της περιοχής ξεκινούσσε αλλά οι τοπικοί φορείς είχαν βάλει το κεφάλι τους στην άμμο. Ο ΑΗΣ Καρδιάς αποτέλεσε έναν σταθμό σύμβολο, που χαρακτήρισε και συνέδεσε την περιοχή της Κοζάνης και τη χώρα μας με την ηλεκτρενέργεια, το κοινωνικό αγαθό του ρεύματος, τη λειτουργία της πρωτοποριακής τηλεθέρμανσης. Το σβήσιμο του εργοστασίου του ΑΗΣ αποτέλεσε ένα σημαντικότατο οικονομικό πλήγμα για όλη την περιοχή. Εδώ ο λιγνίτης δεν κάηκε για τις ανάγκες της περιοχής αλλά για το συμφέρον όλης της χώρας και οι συνέπειές του παρέμειναν στην περιοχή.
Απολιγνιτοποίηση στο γόνατο, χωρίς κανένα σχέδιο και πλάνο μόνο και μόνο για να δείξουμε πρωτοπόροι σε κάτι. Γεμίσαμε τα βουνά και τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις με ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά κάνοντας πλούσιες τις ξένες εταιρείες, τις βαφτίσαμε επενδύσεις και απωλέσαμε την ηλεκτρική ενεργειακή μας αυτάρκεια για χάρη του εισαγόμενου από ξένες χώρες αέριο.
Εδώ φταίνε και οι μπροστάρηδες παράγοντες του τόπου που παράτησαν νωρίς την υπόθεση ΔΕΗ και δεν πάλεψαν καθόλου για την συνέχιση του εργοστασίου. Μόνο λίγες μικρές μαζώξεις έγιναν και η ΔΕΗ έπεσε αμάχητή.
Ως προς την πληθυσμιακή εξέλιξη ο Νομός άρχισε να φθίνει, όχι μόνο σαν ποσοστό της χώρας, αλλά και ως ποσοστό της περιφέρειας . Φαίνεται ότι μεγάλο τμήμα του ενεργού πληθυσμού δεν μπορεί πλέον να κρατηθεί και φεύγει. Η βασική αιτία είναι ότι δεν του προσφέρεται η δυνατότητα να εργαστεί. Αυτά δείχνουν και τα στοιχεία της ανεργίας στη Δυτική Μακεδονία, η οποία είναι τελευταία Περιφέρεια της Ελλάδος αν και τα πιο πρόσφατα στοιχεία είναι λίγο πιο ενθαρρυντικά. Δυστυχώς κατέχουμε τη θλιβερή πρωτιά στην ανεργία ανάμεσα στις 13 Περιφέρειες.
Από έρευνα που έγινε ο τομέας με τις περισσότερες ανεκμετάλλευτες δυνατότητες είναι ο τομέας υπηρεσιών, το εμπόριο , η ψυχαγωγία, ο τουρισμός ενώ η περιοχή υπολείπεται και στον τομέα των νέων αδειοδοτήσεων βιοτεχνικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων. Ένας άλλος παράγοντας είναι οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις με ελάχιστη ως μικρή δυνατότητα επέκτασής των δραστηριοτήτων τους , που στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον αν δεν ενισχυθούν σωστά δεν φαίνεται να έχουν καμιά τύχη επιβίωσης.
Δυστυχώς φθάσαμε εδώ γιατί είχαμε μια κακή νοοτροπία. Κοιτάζαμε μόνο τον εαυτό μας, ταμπουρωμένοι στα περίχωρα της γειτονιά μας , χωρίς να βλέπουμε τίποτα άλλο. Μίζεροι και καχύποπτοι, ψηφίζαμε όχι για το καλό της πόλης αλλά για το καλό του ατομικού μας συμφέροντος.
Στην πόλη επικρατούσε η έκφραση ΑΣ!
Να θυμίσω ότι η Δημοτική αρχή στην περίοδο της χούντας, πούλησε σε μια νύχτα την παλιά πυροσβεστική υπηρεσία στον ΟΤΕ χωρίς να πάρει κανείς χαμπάρι. Να θυμίσω ότι σε μια νύχτα δόθηκε το οικόπεδο και έγινε πολυκατοικία απέναντι από την πλατεία Αριστοτέλους, όταν το μισό οικόπεδο ήταν νηπιαγωγείο που ανήκε στο Δήμο. Να θυμίσω ότι ποτέ δεν ξεκαθάρισε το τοπίο ως προς το που πρέπει να πάει ρυμοτομικά η πόλη. Να θυμίσω πως οι είσοδοι της πόλης πάντα ήταν για κλάματα. Να θυμίσω τα κουφάρια των δυο σπιτιών Πάπιστα ,Πάλλα στην πλατεία Αριστοτέλους που ακόμα περιμένουν να γίνουν Πάρκο και να ομορφύνουν την περιοχή. Να θυμίσω την πλατεία Αλώνια,που ίσως κάποτε γίνει πραγματική πλατεία. Να θυμίσω ότι κάποτε σ’ αυτήν την πόλη υπήρχε σιδηρόδρομος και αντί να γίνει προέκταση αυτού και να φθάσει μέχρι την Ηγουμενίτσα, κόπηκε. Η ιδέα υπάρχει ακόμα αλλά μόνο σαν άρμα στο καρναβάλι μας. Να θυμίσω πως είμαστε η μόνη Περιφέρεια, που δεν έχουμε Πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Η Πτολεμαΐδα και τα Γρεβενά έχουν μεγαλύτερα και καλύτερα κτιριακά συγκροτήματα. Επομένως και από άποψη υγειονομικής περίθαλψης, η Κοζάνη υπολείπετε σαν πρωτεύουσα Δυτικής Μακεδονίας και γι’ αυτό φυσικά και αμφισβητείται αν είναι σήμερα πράγματι η Περιφερειακής δύναμη της Δυτικής Μακεδονίας. Όσον αφορά τα θέματα της ανώτατης παιδείας η Κοζάνη δεν μπορεί πλέον να θεωρείται φοιτητούπολη, έτσι όπως τουλάχιστον θεωρούνταν μέχρι και προ δεκαετίας.
Να θυμίσω τις αποκριές και το καρναβάλι. Το μόνο που θα πω είναι μια λέξη που την χρησιμοποιούσαν οι παλιοί Κοζανιτες [ζιτλαρίτκου] νουντάδες και κυραστάργια βρώμικα χωρίς καμιά αρχιτεκτονική που να θυμίζουν την παλιά καλή Κοζάνη στολισμένη με τα ωραία κοζανιτίκα υφαντά.
Βλέπω μια, πόλη που δεν αγαπάει πολύ τον εαυτό της, μια πόλη που ψάχνει για το νέο της πρόσωπο μακριά από τις παθογένειες του παρελθόντος και φυσικά τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της με τα εργοστάσια της ΔΕΗ που ήταν η ελπίδα και τροχοπέδη της για πολλά χρόνια.
Η βιωσιμότητα της ΔΕΥΑΚ και το μέλλον της τηλεθέρμανσης αποτελούν ίσως την κυριότερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσει ο δήμαρχος που θα βγει στα επόμενα χρόνια όπως και η διαχείριση των αδέσποτων ζώων , η κακή κατάσταση των δρόμων και των πεζοδρομίων, η εγκατάλειψη των κοινοτήτων, η φτωχή παραγωγή πολιτισμού και αθλητισμού.
Ο ρυθμός της ζωής μας και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητά μας περιορίζουν το χρόνο που διαθέτουμε να σκεφτούμε και να κοιτάξουμε λίγο πιο μακριά, να διεκδικήσουμε ως τοπική κοινωνία μια καλύτερη προοπτική, να προσπαθήσουμε για την υπέρβαση. Αυτός είναι βέβαια και ένας από τους λόγους που εκλέγουμε αιρετούς εκπροσώπους, συμπολίτες στους οποίους αναθέτουμε το ρόλο αυτό. Να οραματιστούν, να αναδείξουν , να διεκδικήσουν και να σχεδιάσουν αυτά που έχει ανάγκη η κοινωνία.
Γι αυτό τα κριτήρια επιλογής για να βγάλεις τον επόμενο τοπικό άρχοντα πρέπει να μην είναι η λέξη ΑΣ;
Να δώσεις στον εαυτό σου μια πειστική απάντηση για ποιο λόγο τον εκλέγεις.
Ποια είναι τα κριτήρια σου για την ψήφο σου; H προσδοκία σου για μια καλύτερη γειτονιά, για ένα καλύτερο χωριό, η προσδοκία να σε βολέψουν εσένα η την οικογένεια σου κάπου στο δημόσιο, η υπόσχεση των υποψήφιων για βοήθεια;
Προσωπικά ένα ξέρω: κανείς δεν πρέπει και οφείλει τίποτα και σε κανέναν για να πάει αυτός ο τόπος μπροστά. Και εδώ ήρθε η ώρα να θυμίσω πως βγήκε η λέξη ΑΣ σε παλιές προεκλογικές μάχες. Ένα ακόμα σύνθημα που ακουγόταν σ’ αυτές ήταν: Μιαν κι οξου!
Σε συζητήσεις μεταξύ των κατοίκων, αν κάποιος δεν είχε τα απαραίτητα προσόντα να γίνει σωστός Δήμαρχος για να λύσει καίρια προβλήματα της περιοχής, αλλά ήταν πολύ καλός σαν άνθρωπος και είχε βοηθήσει με τις πράξεις του πολλούς κάτοικους, οι Κοζανίτες βγάλαν τη λέξη ΑΣ που μεταφράζεται δεν μας ενδιαφέρει η ευγνωμοσύνη των Κοζανιτών υπερίσχυε ότι ο δήμαρχος που θα έβγαινε αν και δεν έκανε τίποτα για την περιοχή, δεν τους ένοιαζε.
Μιαν κι οξου….. έκφραση που σήμαινε ότι ο υποψήφιος θα βγει από την πρώτη Κυριακή!
Έστω και καθυστερημένα είναι καιρός να γίνουν οι τομές που μπορούν να αλλάξουν το πρόσωπό της. Η μεταβατική περίοδος που διανύει ολόκληρη η περιοχή,δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να ανασυνταχθούμε ως κοινωνία και να αποφασίσουμε προς τα που θα πάμε την πόλη μας και τις ζωές μας στις επόμενες δεκαετίες.
Είναι λογικό και θεμιτό να πυκνώνουν οι συζητήσεις σχετικά με το παρόν και το μέλλον του Δήμου Κοζάνης. Προς το παρόν ο δημόσιος διάλογος υστερεί σε ουσία και περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό στο επίπεδο του κουτσομπολιού με αρκετή δόση εμπάθειας.
Τι γίνεται όταν δεν υπάρχουν ευκαιρίες στη πόλη που γεννηθήκαμε; Τις ευκαιρίες τις δημιουργούμε . Ζούμε σε μια πόλη που δεν μπορεί να αποβάλλει πολλά χαρακτηριστικά του παλαιοκομματισμού. Δυσπιστία, απογοήτευση, αδιαφορία, είναι κάποια από τα συναισθήματα που μας περιβάλλουν. Δεν πρέπει όμως να αφήσουμε το lifestyle να μας εμποδίσει να εργαστούμε για την αλλαγή.
Ζούμε στην Κοζάνη και έχουμε ξεχάσει τις λέξεις, ευκαιρίες, πρόοδος, ανάπτυξη ,νεολαία, αξιοκρατία, αναβάθμιση.
Επιβιώνουμε στη πρωτεύουσα της Δυτικής Μακεδονίας που έχει τη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση πληθυσμού όλης της Επικράτειας σύμφωνα με την απογραφή του 2021, αγγίζοντας το 10,3% 30 χιλιάδων ατόμων, σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα η οποία κυμαίνεται στο 3,5%. Το ποσοστό της μείωσης του πληθυσμού για την Π.Ε. Κοζάνης ανέρχεται στο 8,7 %.
Είναι ξεκάθαρο πως τα αποτελέσματα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής αποτυπώνουν με τον πλέον δραματικό τρόπο της συρρίκνωση του πληθυσμού, με το δημογραφικό να παραμένει για την περιοχή ένα ακόμα από τα σημαντικότερο προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή. Άρα όχι μόνο οι κάτοικοι των διαφόρων περιοχών της Περιφέρειας μας, δεν είδαν την Κοζάνη ως μία πρωτεύουσα άξια προς εγκατάσταση τους και μετανάστευσαν σε άλλες περιοχές, αλλά και οι ίδιοι οι κάτοικοι του δήμου Κοζάνης επέλεξαν να φύγουν από το δήμο.
Αν συνεχίσουμε με αυτό τον τρόπο η περιοχή μας θα σβηστεί από τον χάρτη. Στο χέρι μας είναι να ‘‘χτίσουμε’’ ξανά την πόλη μας.
Η τοπική αυτοδιοίκηση επιβάλλεται να γίνει το πεδίο δραστηριότητας των νέων ανθρώπων. Δεν πρέπει να απογοητευόμαστε, θα πρέπει να ενθαρρύνουμε την ενασχόλησημε τα κοινά, προτείνοντας μέσα από τη συνεργασία και το διάλογο, ουσιαστικές λύσεις για τα προβλήματα του τόπου μας. Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να είναι θεσμός έκφρασης, να προσθέσει νεανικές αντιλήψεις γεμάτες ελπίδα.
Για την πόλη που γεννηθήκαμε, για τις γειτονιές που παίξαμε και κάναμε τα πρώτα μας όνειρα, για τα σχολεία που μας έδωσαν τα εφόδια να σπουδάσουμε και για άλλα πολλά, δεν πρέπει απλά να επιβιώνουμε στη πόλη μας, αλλά να ξεκινήσουμε να ζούμε. Με αγάπη και αγωνία για το δικό μας μέλλον και το μέλλον των παιδιών μας.
Ας δώσουμε μια ευκαιρία στην πόλη που μας έχει μεγαλώσει να αλλάξει προς το καλύτερο και να μην σβήσει από τον χάρτη, γιατί τα στοιχεία της τελευταίες απογράφης είναι απογοητευτικά.
Αν δε φροντίσουμε για την επίλυση των επιπτώσεων από τα προαναφερόμενα, τότε πιθανώς στο μεσοπρόθεσμο μέλλον, θα μιλάμε για την δική μας υπό εγκατάλειψη πόλη.
Με τις παραπάνω αναφορές δεν προσπαθούμε να μηδενίσουμε το έργο προηγούμενων δημοτικών και περιφερειακών αρχών. Δεν είναι κάτι που ανήκει στη σφαίρα του ενδιαφέροντος μας, ούτε μας απασχολεί, διότι αυτό αποτελεί βουτιά στο παρελθόν, ενώ εμείς ενδιαφερόμαστε για το άλμα της πόλης μας στο μέλλον .
Ας θυμηθούμε τον Γιάννη Παγούνη που διετέλεσε δήμαρχος Κοζάνης την περίοδο από το 1983 έως το 1990 που «υπηρέτησε με ανιδιοτέλεια, πάθος, ήθος και αξιοπρέπεια την Τοπική Αυτοδιοίκηση». Επί θητείας του δημιουργήθηκε η πρώτη αναπτυξιακή μελετητική εταιρεία ΑΝΚΟ στην Ελλάδα με μετόχους δήμους της περιοχής της Κοζάνης, ενώ ήταν αυτός που οραματίστηκε και έβαλε τις βάσεις, με την εκπόνηση των πρώτων μελετών, για τη δημιουργία της Τηλεθέρμανσης Κοζάνης.
Τελειώνοντας θυμόσοφος λαός μας, λέει πρέπει να έχουμε κάθε μέρα εκλογές, για να γίνουν έργα στην πόλη μας.
Πηγές: Στέλιος Μήλιος, Οι νέοι στην Κοζάνη δεν ζούμε.Επιβιώνουμε, 2022
