Συνέντευξη Βασίλης Οικονόμου
Μίλησα με τον συνάδελφο κινηματογραφιστή Δημήτρη Γκουζιώτη σχετικά με τη δημιουργία του αξιόλογου ντοκυμαντέρ του, αλλά και τις εκτιμήσεις του για το κοντινό μέλλον της περιοχής.
Είκοσι εφτά χρόνια μετά, έχει πάρει την αξία ενός ντοκουμένου. Γυρισμένο τον χειμώνα του ΄93 περίπου δυόμιση χρόνια πριν από ένα πολύ κομβικό γεγονός για την περιοχή, τον σεισμό του Μαΐου του 1995.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε το ντοκυμαντέρ διάρκειας 31 λεπτών, στο link που θα βρείτε στο τέλος της συνέντευξης!
Ποιο ήταν το κίνητρο για την παραγωγή του ντοκυμαντέρ, έχεις καταγωγή από την Κοζάνη;
Γεννήθηκα σε ένα ορεινό χωριό, το τελευταίο στα βόρεια του νομού Τρικάλων, την Αχελινάδα, μεσολαβεί ένα τεράστιο δάσος κι απέναντι είναι η Μονή του του Αγίου Νικάνορος, οπότε αισθανόμουν πολύ κοντά στην περιοχή Κοζάνης. Ήταν και κάτι τεράστιες μαντεμένιες σόμπες-φούρνοι που είχαμε στο χωριό, που με μεγάλα ανάγλυφα γράμματα έγραφαν Κοζάνη, φτιαγμένες δηλαδή εκεί, κι όλα αυτά μου προκαλούσαν οικειότητα, συν οι αφηγήσεις των παππούδων που παλαιότερα είχαν κάποια πάρε δώσε με την περιοχή. Αργότερα, είχα σχέσεις με Κοζανίτες και Κοζανίτισσες και πήγαινα εκεί συχνά από το 1981.
Μια φίλη, που δούλευε στο λαογραφικό μουσείο ως συντηρήτρια, η Αγνή Σιαμπανοπούλου, με έφερε σε επαφή με την φιλότεχνη Ζωή Σπανού που είχε στη διάθεσή της ένα κεφάλαιο, χορηγία του εργολάβου Γ. Αρκουμάνη, και ήθελε να το διαθέσει για το γύρισμα ενός λαογραφικού ντοκιμαντέρ. Χάρηκα ιδιαίτερα που αυτή θα ήταν η πρώτη μου επαγγελματική σκηνοθεσία, ως τότε είχα φτιάξει μόνο δύο μικρού μήκους μυθοπλασίας, η μία ήταν η διπλωματική μου και λεγόταν Έξοδος.
still frame από το ντοκυμαντέρ
Δεν είχα σχεδόν καμία κατεύθυνση προς το είδος του ντοκιμαντέρ και το είδα ως μια ενδιαφέρουσα πρόκληση. Φτιάξαμε μια πολύ ωραία ομάδα παραγωγής, με τον Ευγένιο Διονυσόπουλο στην φωτογραφία, με βοηθό του τον Πυγμαλίωνα Καλημέρη, τον φίλο Γιάννη Καλογερόπουλο στην διεύθυνση παραγωγής, που κατάγεται από το Χρώμιο και βοήθησε πολύ στο σενάριο διότι εγώ δεν ήξερα καλά την περιοχή, την Γιώτα Ρεπανά βοηθό σκηνοθέτη, επίσης Κοζανίτισσα και την Αγνή Σιαμπανοπούλου ως σύμβουλο παραγωγής.
Το μοντάζ έκανε ο Γιώργος Παπανικολάου στο στούντιο της Αξελερέ και το μιξάζ ο ηχολήπτης, και σήμερα ιδιοκτήτης της εφαρμογής, για casting, Ordino, Επαμεινώνδας Χατζηνικολής. Μας βοήθησε πολύ ο βετεράνος Στέφανος Αλεξάνδρου, διαθέτοντάς μας ηλεκτρολογικά και φωτιστικά εργαλεία σε πολύ χαμηλή τιμή. Σημαντική ήταν και η βοήθεια της Δόμνας Σαμίου που μας διέθεσε δωρεάν μουσική και τραγούδια από τους δίσκους της, καθώς δεν χρησιμοποιήθηκε μουσική μόνο της περιοχής αλλά και από άλλα μέρη της Ελλάδας, ακόμη και ένα ριζίτικο από την Κρήτη, δηλώνοντας την ευρύτητα και την ενότητα του λαϊκού πολιτισμού.
Να σημειωθεί ότι το γύρισμα έγινε σε βίντεο που στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε φιλμ προκειμένου να προβληθεί στο φεστιβάλ Δράμας (δεν υπήρχε κι άλλο, εκτός της Θεσσαλονίκης).
Ήταν η δεύτερη φορά που συνέβαινε αυτό στην Ελλάδα, είχε προηγηθεί η ταινία Άιμαν του Γιάννη Λάμπρου κι έτσι μπορέσαμε να πειραματιστούμε σε τεχνολογικό επίπεδο, αν και αυτό δεν εκτιμήθηκε όσο θα έπρεπε και σχολιάστηκε αρνητικά. Στη συνέχεια, βέβαια, ακόμη και οι επικριτές άρχισαν να γυρίζουν σε βίντεο και να προβάλλουν σε φιλμ, μέχρι πρόσφατα, διότι ήταν μια οικονομική εναλλακτική εφαρμογή, με σημαντικές συνέπειες στην εξέλιξη του ανεξάρτητου κινηματογράφου.
still frame από το ντοκυμαντέρ
-Λίγα λόγια για τα γυρίσματα. Σε ποιες περιοχές έγιναν και πως θα περιέγραφες τη γενική εικόνα που αντίκρυσες πριν τη μεγάλη ανοικοδόμηση μετά τον σεισμό;
Η σεναριακή ιδέα ήταν να δείξουμε την περιοχή ως ζωντανό μουσείο και να καταλήξουμε στο λαογραφικό μουσείο της Κοζάνης, που είχε δημιουργήσει με μεγάλο μεράκι και πάθος ο δάσκαλος Κων/νος Σιαμπανόπουλος (το αρχαιολογικό μουσείο της Αιανής δεν υπήρχε τότε).
Τα γυρίσματα έγιναν κυρίως στην πόλη της Κοζάνης, αναζητώντας σημεία και σημάδια από το παρελθόν της, στην λίμνη Πολυφύτου παρακολουθώντας τους ψαράδες, στο Μπούρινο, στο Χρώμιο και σε άλλα χωριά με στιγμιότυπα από την αγροτική ζωή, στην Μονή του αγίου Νικάνορος και στην Σιάτιστα σε ένα εργαστήριο γουναράδων καθώς και στα παλιά αρχοντικά της. Η τελευταία ενότητα γυρίστηκε στο λαογραφικό μουσείο της Κοζάνης όπου στα εκθέματα συγκεντρώνεται όλη η ιστορία της περιοχής από την νεολιθική εποχή έως πρόσφατα.
Δεν ήταν πάντοτε εύκολο να απομονώσουμε στοιχεία από το παρελθόν της περιοχής καθώς είχε προχωρήσει, ήδη, αρκετά η καταστροφή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και η αντικατάστασή της με σύγχρονης αισθητικής κτίρια. Ο σεισμός απλώς έφερε την χαριστική βολή, ειδικά στα χωριά, όπως στο Χρώμιο που κτίστηκε ξανά ολόκληρο πάνω στα ερείπιά του. Ήταν τόσο ισχυρός ο σεισμός που προκάλεσε ζημιές ακόμη και στο χωριό μου στον νομό Τρικάλων.
still frame από το ντοκυμαντέρ
-Πιστεύω σίγουρα έχεις ξαναεπισκεφθεί την περιοχή έκτοτε.
Πως βλέπεις να έχει διαμορφωθεί η πόλη και ο ευρύτερος νομός;
Ξαναπήγα ύστερα από μερικά χρόνια για να γυρίσω άλλη μια ταινία, το αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ Αιανή, Ιππική Πορεία στον Χρόνο, με θέμα τις περίφημες ιππικές πορείες που οργάνωνε η σπουδαία αρχαιολόγος Γεωργία Καραμήτρου σε μια προσπάθεια εκλαΐκευσης της επιστήμης της αρχαιολογίας.
Στις πόλεις του νομού υπάρχουν πολύ μεγάλες αλλαγές και προσαρμογή στις νέες τάσεις ενώ στα χωριά νομίζω ότι η ζωή έχει αλλάξει μεν αλλά όχι τόσο πολύ. Κι αυτό είναι αρκετά παρήγορο, η διατήρηση του παλιού τρόπου ζωής, διότι σε αυτόν βρίσκονται όλα τα αρχετυπικά, πνευματικά και υλικά, στοιχεία που αν τα γνωρίσουμε και τα αξιοποιήσουμε επαρκώς μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα, από κάθε άποψη.
Ας πούμε, χαίρομαι πολύ που το παραδοσιακό τυροκομείο της κυρίας Δέσπως στο Χρώμιο συνεχίζει να παράγει τα ίδια αγνά ποιοτικά προϊόντα, τώρα πλέον χάρη στα παιδιά και τα εγγόνια της. Δυστυχώς η κυρία Δέσπω δεν ζει πια και δεν ξέρω αν είχε φροντίσει να μάθει σε κάποιον και τα μυστικά του αργαλειού, που οι παλιές γυναίκες έπαιζαν στα δάχτυλα φτιάχνοντας αριστουργήματα.
-Πως προέκυψε η συνεργασία με το νεαρό το 1993 Ρένο Χαραλαμπίδη για το σπικάζ του ντοκυμαντέρ; Τελικά η επιρροή αποδείχτηκε ότι δεν ήταν τυχαία καθώς κι ο ίδιος σκηνοθέτησε αργότερα ντοκυμαντέρ εκτός από τις fiction ταινίες του!
Ο Ρένος είναι φίλος και συνεργάτης από το 1991, συνεργαζόμασταν στην σειρά Ανατομία ενός εγκλήματος, αυτός πρωτοεμφανιζόμενος ηθοποιός κι εγώ μπούμαν. Εγώ, συνειδητά, εγκατέλειψα αυτή τη δουλειά, αν και ήταν προσοδοφόρα, για να αφοσιωθώ επί μήνες στο ντοκιμαντέρ για την Κοζάνη.
Αργότερα, ζήτησα από τον Ρένο να κάνει το σπηκάζ και δέχτηκε με χαρά, μάλιστα χωρίς αμοιβή. Συνεργαστήκαμε ξανά στο No budget Story, την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, όπου κάναμε μαζί την οργάνωση και την προετοιμασία της παραγωγής και τον βοήθησα και στην επιμέλεια του σεναρίου.
-Περίπου στο 12ο λεπτό ξεχώρισα το παρακάτω απόσπασμα από το φιλμ και αφορά την ουσία της ελληνικότητας:
¨ Στοιχεία διαχρονικά: το άλογο, τα φύλλα, τα λουλούδια, οι πτυχές των υφασμάτων, αποδεικνύουν την άρρηκτη σχέση του λαϊκού καλλιτέχνη με τη γη του, ότι η ελληνικότητα δε βρίσκεται στις πατριωτικές εξάρσεις των επισήμων ιστορικών απόψεων.
Υπάρχει μες την καθημερινότητα, εκεί που η βασανισμένη και ταλαιπωρημένη από πολέμους, αδικίες, ανισότητες και στερήσεις λαϊκή ψυχή, μπορεί και παράγει έργα τέχνης μοναδικά.
Οι εικόνες και τα τραγούδια αυτού του λαού είναι οι ζωντανές αποδείξεις μιας ουτοπίας υπαρκτής.¨
Πιστεύεις ότι παραμένει επίκαιρο;
Όχι μόνο επίκαιρο αλλά και διαχρονικό. Η λαϊκή τέχνη είναι ένα σύμπαν αισθητικών, οικολογικών, εθνολογικών, πατριωτικών και ανθρωπιστικών αξιών που αν και παραμερίστηκε χάριν της νέας γνώσης και της πολιτικής σκοπιμότητας (οι αγρότες έγιναν με τη βία εργάτες στα εργοστάσια των μέχρι πριν λίγο κατακτητών τους…). Η παράδοση συνεχίζει να τροφοδοτεί, με απίστευτα καθαρή ενέργεια, τον συλλογικό και ατομικό ψυχισμό μας.
Ξέρω ότι όσοι ζήσαμε στην ελληνική ύπαιθρο μέχρι το 1980 περίπου, είμαστε η τελευταία τυχερή γενιά που είχε την ευκαιρία να πιεί από το αθάνατο νερό των μύθων, των ήχων και συμβόλων, χωρίς να χρειαστεί να πληρώσει τίποτα, διότι το χρήμα ήταν, σε αυτές τις αυτάρκεις κοινωνίες, άχρηστο. Κι αυτό δεν το άντεχαν, με τίποτα, οι εκσυγχρονιστές.
still frame από το ντοκυμαντέρ
-Πώς θεωρείς ότι μπορεί να φτάσει το ντοκιμαντέρ το ευρύτερο κοινό που αξίζει στο σπουδαίο αυτό κινηματογραφικό είδος;
Θεωρώ ότι το ντοκιμαντέρ βρίσκεται στην καλύτερη εποχή του. Το πιο σημαντικό είναι ότι χάρη στην τεχνολογία μπορεί ο καθένας, και όχι μόνον οι επαγγελματίες, να κάνουν ντοκιμαντέρ: μαθητές, εκπαιδευτικοί, επιστήμονες, έμποροι, παρέες, ομάδες. Στη συνέχεια μπορούν να τα προβάλλουν από το διαδίκτυο. Αυτό είναι καταπληκτικό πολιτισμικό επίτευγμα. Έτσι, διαδίδονται πληροφορίες και ιδέες, υπάρχει ανεπίσημη, δηλαδή ελεύθερη, καταγραφή της πραγματικότητας και συμβολή στην ελευθερία της τέχνης και της πολιτικής άποψης.
Σε ό, τι αφορά στα επαγγελματικά ντοκιμαντέρ, υπάρχει μεγάλη παραγωγή, τα φεστιβάλ είναι πια αμέτρητα αλλά δυστυχώς οι αίθουσες και τα κανάλια προβάλλουν μόνον ορισμένα, επιλεκτικά, με κριτήρια καθαρά εμπορικά και ιδεολογικά. Πρέπει το κοινό να αρχίσει να απαιτεί περισσότερο πλουραλισμό τόσο στην παραγωγή όσο και στην παραγωγή των επαγγελματικών ντοκιμαντέρ, νομίζω ότι είναι δικό του θέμα να το επιβάλλει αυτό με τις επιλογές του.
Επίσης, να προσθέσω ότι στην Ελλάδα έχουμε πολύ σημαντική και ιδιαίτερη παραγωγή ταινιών και σειρών ντοκιμαντέρ, ειδικά από τους ανεξάρτητους δημιουργούς και από τους νεότερους σε ηλικία, δηλαδή εκτός των κρατικών και τηλεοπτικών χρηματοδοτήσεων που συνεχίζουν να είναι αγκυλωμένες σε ό, τι αφορά στα θέματα και στην αισθητική.
Αυτά, μεταξύ άλλων, προσπάθησα να δείξω με το βιβλίο μου Ντοκιμαντέρ: Τέχνη, τεχνική παραγωγή, διανομή (2005, εκδ. Αιγόκερως), από το οποίο μπορούν τόσο ο επαγγελματίας όσο και ο ερασιτέχνης να αντλήσουν σημαντικές πληροφορίες και ιδέες για την πραγματοποίηση των ντοκιμαντέρ τους.
still frame από το ντοκυμαντέρ
-Τι εκτιμάς ότι θα φέρει η επικείμενη απολιγνητοποίηση για τη ΔΕΗ;
Κυρίως στις συνέπειες στην οικονομία και τις θέσεις εργασίας για το νομό Κοζάνης. Από που θα μπορούσαν να αντλήσουν αισιοδοξία οι κάτοικοι για το μέλλον τους εκεί;
Νομίζω ότι είναι ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο ζήτημα με πολλές παραμέτρους. Προφανώς δεν υπάρχει στρατηγική ανάπτυξης εναλλακτικών ενεργειών απορρόφησης των προβλημάτων σε βάθος χρόνου, υπάρχει κίνδυνος να γίνουν όλα ξαφνικά για λόγους εντυπώσεων, ή να μην γίνει τίποτα για λόγους μικροπολιτικής και θα την πληρώσει πάλι ο λαός. Γενικά είμαι αντίθετος στην εκχώρηση δημοσίων επιχειρήσεων και δικτύων σε ιδιώτες, πρόκειται για θεσμούς που δημιουργήθηκαν με πολύ χρήμα που πληρώσαμε εμείς, οι γονείς και οι παππούδες μας και μάλιστα πολέμησαν γι΄ αυτά τα αγαθά.
Έρχεται ο άλλος και το αρπάζει για δυό δεκάρες, κυριολεκτικά, επειδή φυσικά κανένας πολιτικός δεν πρόκειται να κάτσει να σκεφτεί κάποια διαφορετική και κοινώς συμφέρουσα λύση, δεν αισθάνεται τέτοιαν υποχρέωση (αν συνέβαινε το αντίθετο θα το βλέπαμε). Επίσης, πιστεύω ότι πολύ συχνά είναι δυνατόν να υπάρχει σωστή εκμετάλλευση των φυσικών πόρων αρκεί να ληφθούν όλα τα αναγκαία οικολογικά μέτρα.
-Έχεις στο μυαλό ένα …νούμερο 2, που θα παρατηρεί τη γη και τους ανθρώπους στο μεταίχμιο μιας μεγάλης αλλαγής το 2020;
Νούμερο δύο έχει υπάρξει, είναι η ταινία για την Αιανή που αναφέρω. Αλλά γενικά δεν έχω πια κάποια σχέση με την περιοχή, εκτός κι αν μου ζητηθεί.
