Σκύλοι και άνθρωποι σε μια πόλη που τα βλέμματα και η πορεία τους τέμνονται και συγκλίνουν. Τα συναντάς σε μπουλούκια ή μόνα να ψάχνουν για καταφύγιο, φαγητό, νερό, ακόμη και ένα χάδι όμως μένουν στη σκιά. Μάτια απόγνωσης, αόρατα . Ουρές που λεν ιστορίες και πόδια που σέρνονται από τα χτυπήματα. Οι περισσότεροι σοκάρονται στη θέα παραμελημένων, εγκαταλελειμμένων, άρρωστων, αποστεωμένων, κακοποιημένων, ανάπηρων και σκοτωμένων αδέσποτων ζώων.
Συνδέσαμε ποτέ τις εικόνες αυτές με τις δικές μας πράξεις;
Τόσο το κράτος, όσο και οι πολίτες θα πρέπει να καταλάβουμε ότι ο άνθρωπος εξημέρωσε αυτά τα ζώα, τα οποία χρειάζονται τη βοήθειά μας για την επιβίωση τους. Τα αδέσποτα ζώα δεν έπεσαν από τον ουρανό. Είτε εγκαταλειφθήκαν, είτε γεννήθηκαν στο δρόμο από αλλά σκυλιά που εγκαταλείφτηκαν. Το πρόβλημα με τα αδέσποτα είναι θέμα παιδείας. H ευζωία και προστασία τους είναι το μέγιστο δείγμα του πολιτισμού μας.
Οι Δήμοι υποχρεούνται να εκπονήσουν ολοκληρωμένα επιχειρησιακά προγράμματα διαχείρισης των αδέσποτων ζώων καθώς έχουν κυρίαρχο ρόλο και αποτελούν την κατεξοχήν αρμόδια αρχή για τη φροντίδα, την περισυλλογή και τη διαχείριση των αδέσποτων ζώων. Το αιώνιο «πρόβλημα» και ο μοχλός πίεσης των Δήμων.
Ο αριθμός των αδέσποτων στην Ελλάδα μπορεί να προσδιοριστεί μόνο κατά προσέγγιση και ο έλεγχος έρχεται μόνο αν «κλείσει η βρύση», αποκλειστικά δηλαδή με τις στειρώσεις.
Αν οι τοπικές αρχές, οι φιλοζωικές δομές, οι εθελοντές και οι ομάδες πολιτών παραμερίσουν προσωπικές διαφωνίες και συνεργαστούν, μπορούν να χτυπήσουν στη ρίζα το πρόβλημα των αδέσποτων και να αλλάξουν τη μεγάλη εικόνα προς το καλύτερο.
Μαρία Τρέμη-εθελόντρια
Η Μαρία Τρέμη αδιάλειπτα φροντίζει εδώ και 12 χρόνια αδέσποτα ζώα. Ζει μια διαφορετική καθημερινότητα, όπου πρωταγωνιστεί η προσφορά. Ταΐζει, περιθάλπει, φροντίζει, ανοίγει το σπίτι της και τα βοηθά να σταθούν στα πόδια τους ώστε να βρουν μια οικογένεια που θα τα αγκαλιάσει.
Το φιλοζωικό σωματείο στην Κοζάνη
Το 2011 μια ομάδα εθελοντών που μέχρι τότε λειτουργούσαν ατομικά ενώθηκε και πήρε πάνω της μια μεγάλη ευθύνη για τα αδέσποτα της περιοχής.
«Ξεκινήσαμε το σωματείο, σε δύσκολους καιρούς, για να βοηθήσουμε όπως μπορούμε. Πληρώναμε τα πάντα μόνοι μας, όταν όμως φτάσαμε να βρίσκουμε συνεχώς κουτάβια, κακοποιημένα ζώα, να ταΐζουμε και θα περιθάλπουμε γύρω στους ογδόντα σκύλουςαποφασίσαμε να βάλουμε μια συνδρομή για τα μέλη που αντιστοιχούσε στα 5 ευρώ/ μήνα. Από τα 120 μέλη όμως, πλήρωναν μόνο οι 25» αναφέρει.
Νόμοι, εθελοντές και αυτοδιοίκηση
Σύμφωνα με την νομοθεσία ένα αδέσποτο σκυλί πρέπει να περισυλλεχθεί, να στειρωθεί, να τσιπαριστεί και να αφεθεί στο φυσικό του περιβάλλον ενώ ο Δήμος είναι υπεύθυνος για την διαδικασία ενώ τονίζεται από τους εθελοντές πως «αν λειτουργήσουν τα προγράμματα στείρωσης που οι Δήμοι είναι υποχρεωμένοι να εφαρμόζουν, το μέλλον των αδέσποτων ζώων θα είναι αισιόδοξο».
Από την άλλη οι φιλοζωικές οργανώσεις ως προς την επανένταξη των ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον δηλώνουν πως «Το φυσικό τους περιβάλλον δεν είναι ούτε η Κεντρική πλατεία Κοζάνης ούτε τα βουνά, που πάμπολλες φορές έχουμε δει να παρατούν σκυλιά, αλλά η περιοχή που το ζώο έχει μάθει να βρίσκει την τροφή και το νερό του. Ιδανικά θα μπορούσαν να μπουν περιφερειακά της πόλης ταΐστρες και ποτίστρες. Πριν χρόνια είχαν τοποθετηθεί τρεις ταΐστρες τις οποίες δυστυχώς δεν ανατροφοδοτούσαν.»
Οι Μαρία Τρέμη επισημαίνει πως για τους εθελοντές έχει καθοριστική σημασία το κοινό καλό.
«Δεν θέλουμε να βλέπουμε ταλαιπωρημένα ζώα, ούτε φοβισμένο κόσμο. Είμαστε μαζί με αυτούς που θέλουν να βοηθήσουν, όχι απέναντι. Η λύση δεν έρχεται από κόντρες, ούτε από κινήσεις εντυπωσιασμού, ούτε από προσωπικές αψιμαχίες. Είμαστε ανοιχτοί στο να συνδράμουμε, με όποιους τρόπους μας ζητηθεί. Δεν υπάρχει κάποια έχθρα, μόνο ένας σκοπός, αυτό είναι το μέλημά μας.Είναι ευθύνη μας να γίνουμε μια γροθιά και να τα καταφέρουμε.Ταυτόχρονα είναι σημαντικό να καταλάβει ο κόσμος πως δεν μπορεί να υιοθετεί ένα ζώο για πλάκα, χωρίς να υπολογίζει τις δεσμεύσεις και τις υποχρεώσεις. Στις «πολιτισμένες χώρες» απαγορεύεται δια νόμου η εγκατάλειψη του ζώου σου» προσθέτει αναφέροντας χαρακτηριστικά πως ελπίζει να έρθει η στιγμή εκείνη που οι εθελοντές δεν θα είναι πια απαραίτητοι.
Στειρώσεις και ξένες οργανώσεις
Οι στειρώσεις αποτελούν το άλφα και το ωμέγα όλων των φιλοζωικών οργανώσεων τις χώρας μας ενώ η φιλοζωική οργάνωση της Κοζάνης στειρώνει κάθε μήνα περίπου στα δέκα σκυλιά.
«Αν κάθε ένα από αυτά γεννούσε έστω και οκτώ κουτάβια τώρα θα ήμασταν μια πόλη που θα είχε περισσότερα σκυλιά από ανθρώπους.Το εξωτερικό φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο από το εσωτερικό. Τις στειρώσεις χρηματοδοτούν οργανώσεις του εξωτερικού, όχι μόνο για αδέσποτα αλλά και για δεσποζόμενα ζώα που οι ιδιοκτήτες τους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να προχωρήσουν σε στείρωση. Κατηγορηθήκαμε πως παίρνουμε χρήματα και εκμεταλλευόμαστε το κομμάτι των στειρώσεων όμως κάτι τέτοιο δεν ισχύει αφού τα χρήματα μπαίνουν κατευθείαν στον λογαριασμό του συνεργαζόμενου κτηνιάτρου. Υπάρχει απόλυτη διαφάνεια.» συμπληρώνει η Μαρία.
Το βασικό πρόβλημα- Εγκατάλειψη, κακοποίηση, ασθένειες
Τα ζώα υποφέρουν, αρρωσταίνουν, κακοποιούνται και είναι σε μια συνεχή αναζήτηση φαγητού και νερού.
«Πέρα από τα ήδη υπάρχοντα αδέσποτα το πρόβλημα είναι πως δεν σταματούν να παρατούν τα ζώα τους. Πετούν κουτάβια μετά από γέννες σε κάδους μέσα σε σακούλες. Διαβάζουμε συνεχώς για φρικαλεότητες. Δεν θα ξεχάσω τα κουτάβια με τα κομμένα ποδαράκια. Ζούμε καταστάσεις που δεν τις χωρά ανθρώπινος νους. Το θετικό είναι η στήριξη του κόσμου. Βλέπουμε πως στα καλέσματα μας για οικονομική βοήθεια ο κόσμος αντιδρά και στηρίζει τις πρωτοβουλίες μας, συνδράμει όπως μπορεί» μας λέει η Μαρία.
Το ζήτημα των υιοθεσιών
Οι υιοθεσίες είναι ένα πολύ βασικό ζήτημα για την ευζωία των ζώων ενώ παράλληλα ανοίγουν ένα φωτεινό παράθυρο στις ατέλειωτες ανεξερεύνητες πτυχές της ψυχής μας.
«Τα αδέσποτα μας έχουν απόλυτη ανάγκη γιατί η επιβίωσή τους εξαρτάται από εμάς.Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως οι νέοι ευαισθητοποιούνται και επιλέγουν να υιοθετήσουν ημίαιμα ζωάκια από καταφύγια. Άλλες φορές όμως επικοινωνούν μαζί μας και μας ζητούν μικρόσωμο, λευκό, συγκεκριμένης ράτσας, όμως δεν είμαστε petshop…»καταλήγει.
Κάθε ζώο είναι μοναδικό και δεν μπορεί να είναι μέρος μιας εμπορικής δραστηριότητας.
Ως προς το κομμάτι των υιοθεσιών η Μαρία υποστηρίζει πως έχει σταλεί στην αρμόδια αρχή ένα σύμφωνο υιοθεσίας ζητώντας την πρόσβαση στο πρόγραμμα Traces,που είναι και το «διαβατήριο» συμφώνα με τον νέο νόμο, έτσι ώστε να υιοθετούνται μεγαλόσωμα ζωάκια στο εξωτερικό. Αίτημα που όπως επισημαίνει έχει παραμένει αναπάντητο.
Δημοτικό κτηνιατρείο
Μια ακόμη απαραίτητη επίσης προϋπόθεση είναι η ύπαρξη του Δημοτικού κτηνιατρείου που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες όμως η Μαρία, εκπρόσωπος της φιλοζωικής οργάνωσης της πόλης αναφέρει πως το ζήτημα αυτό αποτελεί ακόμη μια πληγή.
«Έχουμε μια τελευταία ενημέρωση πως εντός των ημερών το Δημοτικό κτηνιατρείο θα είναι έτοιμο. Αν δεν λειτουργήσει δεν μπορούμε και εμείς από την μεριά μας να συνδράμουμε και να καλέσουμε εθελοντές από οργανώσεις που συνεργαζόμαστε σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Αυτήν την στιγμή έχουμε δυο κτηνιάτρους στον Δήμο εκ των οποίων η μια είναι υπεύθυνη για την επίβλεψη και τις στειρώσεις ενώ η άλλη είναι υπεύθυνη στο κομμάτι της επικοινωνίας. Ο κόσμος όμως που προσπαθεί να επικοινωνήσει με την υπηρεσία για οτιδήποτε δεν εξυπηρετείτε ποτέ, γεγονός το οποίο πρέπει να διευθετηθεί από τις τοπικές αρχές» επισημαίνει.
Εθελοντές, αδέσποτα και φιλοζωική κουλτούρα
Δέκα εθελοντές στην περιοχή έχουν υπό την ευθύνη τους σήμερα χιλιάδες αδέσποτα. Άνθρωποι που φροντίζουν για την ευζωία των ζώων πάμπολλες φορές έχουν κατηγορηθεί για την αγάπη τους για αυτά σε αντίβαρο με την αγάπη τους για τους ανθρώπους.
«Αγαπάμε τα αδέσποτα και αγαπάμε και τους ανθρώπους. Τον καθένα με διαφορετικό, μοναδικό και ξεχωριστό τρόπο. Το να είσαι φιλόζωος, δεν αναιρεί το να είσαι φιλάνθρωπος. Αυτά πάνε μαζί! Ο συμπονετικός άνθρωπος δεν μείνει αδιάφορος και παρατηρητής μπροστά στον πόνο, την αδικία και το θλιμμένο βλέμμα κανενός. Η αγάπη όταν την μοιράζεσαι, πολλαπλασιάζεται» εξηγεί η Μαρία.
Αν και το κομμάτι του εθελοντισμού είναι δύσκολο και ψυχοφθόρο όπως αναφέρει, η ψυχή γεμίζει από την αγάπη που τόσο απλόχερα, ανιδιοτελώς παίρνει από τα ζωάκια, ιδίως όταν ένα άρρωστο ζώο μεταμορφώνεται ,γίνεται καλά και στέκεται στα πόδια του ενώ παρατηρεί πως η νέα γενιά ξεκινά να αποκτά μια άλλη, ευαισθητοποιημένη, φιλοζωική κουλτούρα απέναντι στα ζώα.
Πως μπορεί κάποιος να βοηθήσει
Αυτό που μπορεί να κάνει οποιοσδήποτε είναι να αγοράσει μια τροφή ή να διαθέσει ένα χρηματικό ποσό για τις καθημερινές ανάγκες που προκύπτουν καθώς τα έξοδα είναι πολύ υψηλά.
«Λίγη τροφή, μια αμπούλα, ένα χάπι είναι πολύ σημαντικά.» ενώ τονίζει πως στην σελίδα Facebook «Αδεσποτάκια κοζάνης» μπορεί oποιοσδήποτε να επικοινωνήσει και να ενημερωθεί για τους τρόπους που μπορεί να συνδράμει.
Η Στεφανία Ζούρκα, Ασκούμενη Δικηγόρος ΝΣΚ μας εξηγεί τον Ν.4830/2021 και το βάρος της ευθύνης
Το «Νέο πλαίσιο για την ευζωία των ζώων συντροφιάς» προβλέπει ότι το βάρος για την παροχή κτηνιατρικής περίθαλψης, η ηλεκτρονική σήμανση και καταγραφή των αδέσποτων ζώων στο Εθνικό Μητρώο Ζώων Συντροφιάς, η στείρωση και η υιοθεσία τους, επιχειρησιακά συγκεντρώνεται στους Δήμους ενώ η παράλειψη τους να προβούν στις θετικές ενέργειες που απαιτούνται, στοιχειοθετεί την αστική ευθύνη του.
«Το καθεστώς αυτό δεν αποτελεί σύσταση ή προτροπή προς τους Δήμους να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Αυτονόητες θετικές ενέργειες στο πλαίσιο αυτό αποτελούν, για παράδειγμα, η μέριμνα για την ύπαρξη κατάλληλων εγκαταστάσεων ή οχημάτων μεταφοράς ζώων, η στελέχωση με έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό στο χειρισμό των ζώων. Οι φιλοζωικές ενώσεις και οργανώσεις μπορούν να ασκούν συμπληρωματικά ορισμένες αρμοδιότητες, ύστερα από σχετική απόφαση του Δήμου Σε κάθε περίπτωση τη συνολική εποπτεία για τα αδέσποτα ζώα συντροφιάς εντός των διοικητικών συνόρων του έχει ο Δήμος» αναφέρει η Στεφανία Ζούρκα Ασκούμενη Δικηγόρος ΝΣΚ συμπληρώνοντας πως στο άρθρο 24 παρ. 1 περ. η΄ του Π.Δ. 410/1995 ορίζεται ότι στην αρμοδιότητα των Δήμων και των Κοινοτήτων ανήκει, μεταξύ άλλων, και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και η προστασία της ζωής και της υγείας των κατοίκων.
Ως προς την διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης η Στεφανία επισημαίνει πως το νομοσχέδιο απέσπασε πληθώρα σχολίων.
«Κατά τη διάρκεια ψήφισης του νομοσχεδίου τονίστηκε, ότι οι υποστελεχωμένοι Δήμοι, καλούνται να φέρουν εις πέρας μια σύνθετη διαδικασία, που τους προσθέτει έναν υπέρμετρο διοικητικό φόρτο. Δεν έλειψαν, οι προβληματισμοί σχετικά με τη χρηματοδότηση των Δήμων. Παρ΄όλα αυτά, η αποτελεσματική επιχειρησιακή διαχείριση αποτελεί ένα στοίχημα, που οι αρμόδιοι οφείλουν να αντιμετωπίσουν, με γνώμονα την προστασία τόσο των πολιτών, όσο και των ίδιων».
Η στοχοθεσία της προώθησης της φιλοζωικής κουλτούρας, αν και προωθείται νομοτεχνικά παραμένουν κάποιοι προβληματισμοί αφού για την αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας είναι αναγκαία η έγκυρη και διαφανής βελτίωση των υποδομών, η αναβάθμιση της απαιτούμενης τεχνογνωσίας, η στελέχωση με ανθρώπινο δυναμικό, και η προώθηση και ανταλλαγή καλών πρακτικών εξηγεί η Στεφανία προσθέτοντας πώς η γραφειοκρατία, σε συνδυασμό με την ανευθυνότητα και αναισθησία όσων διογκώνουν το πρόβλημα, αποτελεί τροχοπέδη στην αποτελεσματική διαχείριση.
«Οι αρμοδιότητες των φορέων είναι αδύνατο να υλοποιηθούν αποτελεσματικά και σε μόνιμη βάση, εάν ασυνείδητα εξακολουθούν να εγκαταλείπονται αδέσποτα ζώα.»
Το θέμα πολιτικής επιλογής ή/και συνειδητών υπεκφυγών, εγείρει επιπρόσθετα ηθικά και νομικά ζητήματα.
«Πάντως, η ίδια η επίκληση της δυσκολίας διαχείρισης, δεν αίρει την δεδομένη ευθύνη υλοποίησης νομοθετικά προβλεπόμενων αρμοδιοτήτων. Εξάλλου, αν δε βρίσκεται εκεί η δικαιοπολιτική ουσία της αποκεντρωμένης διοίκησης, είναι απορίας άξιο πώς αλλιώς θα μπορούσε αυτή να πραγματώνεται.» καταλήγει.
Μίλτος Μαγγιρίδης – Αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος
Τα επίσημα στοιχεία της ΚΕΔΕ μιλούν για 2,5 εκατομμύρια αδέσποτα ανά την επικράτεια. Η διαχείριση των ζώων συντροφιάς αποτελεί μία αρμοδιότητα που περιήλθε στους Δήμους, χωρίς να συνοδευτεί από τους απαραίτητους πόρους ώστε να μιλάμε σήμερα για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης των ζώων συντροφιάς, αναφέρει ο Αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος, Μίλτος Μαγγιρίδης, επισημαίνοντας πως δεν έγινε σωστή διαχείριση καθώς δεν υπήρχαν τα διαθέσιμα κονδύλια.
Ο πρόσφατος νόμος 4830/2021, παρότι βρήκε την ΚΕΔΕ αντίθετη σε αρκετά σημεία του, εφόσον συνοδευτεί από τους απαραίτητους πόρους για δημιουργία σύγχρονων υποδομών και την κάλυψη του λειτουργικού τους κόστους , θα μπορούσε να αποτελέσει μια νέα αρχή, αν συνδυαστεί και με κάποιες διορθώσεις.
«Το ζήτημα των αδέσποτων μαστίζει ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Πιστεύαμε πως θα αποτελούσε μια νέα αρχή ο νόμος του 2012, με κάποιες διορθώσεις, όμως αποδείχτηκε κακός, ενώ ο επόμενος μη εκτελέσιμος. Σύμφωνα με τον πρόσφατο νόμο 4830/2021, μεταφέρονται όλες οι αρμοδιότητες από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο φάνηκε πως δεν ήταν έτοιμο για την εφαρμογή του. Δεν υπήρχαν υποδομές, ανθρώπινο δυναμικό και μέσα. Το Εθνικό Μητρώο Ζώων συντροφιάς, που ήταν ένα βασικό μέρος του, μας έδεσε τα χέρια αφού στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ουδέποτε πλατφόρμα ανηρτημένη από του Υπουργείο.» τονίζει ο κ. Μαγγιρίδης
«Πολλά πράγματα δεν έγιναν σωστά»
Το Εθνικό Μητρώο Ζώων (ΕΜΖ) Συντροφιάς, η διαδικτυακή ηλεκτρονική βάση καταγραφής των ζώων συντροφιάς αποδείχθηκε σε μεγαλόπνοο τεχνοκρατικό νόμο που θα μπορούσε όμως, αν λειτουργούσε, να αναδιαρθρώσει το φιλοζωικό σύστημα.
«Το Εθνικό Μητρώο Ζώων Συντροφιάς, οδήγησε σε αδιέξοδο καθώς δεν μπορούσαμε αναρτήσουμε τίποτα στην ηλεκτρονική πλατφόρμα γεγονός που σημαίνει πως δεν μπορούσαν να προχωρήσουν οι αναδοχές. Ταυτόχρονα, δεν μπορούσαμε να ορίσουμε νέα πενταμελή επιτροπή όπως ορίζει ο νόμος γιατί οι εκπρόσωποι των φιλοζωικών έπρεπε να είναι εγγεγραμμένοι στην πλατφόρμα. Η μη λειτουργία του Εθνικού Μητρώου Ζώων Συντροφιάς, ανέστειλε στην πράξη κάθε νόμιμη δράση των φιλοζωικών οργανώσεων. Η μη εφαρμογή του, δημιούργησε ουσιαστικά προβλήματα.”
Ως προς το πρόγραμμα Traces, το διαβατήριο των μεγαλόσωμων σκύλων για υιοθεσίες στην Ευρωπαϊκή ένωση, ο κ. Μαγγιρίδης αναφέρει πως ο Δήμος βγήκε εκτός χρονοδιαγράμματος γιατί κόλλησε πάλι στο Μητρώο, αν και είχε ήδη προχωρήσει σε επαφές με φιλοζωικές από την Ολλανδία. Η υιοθεσία αδέσποτων ζώων από Φιλοζωικά Σωματεία & Οργανώσεις του εξωτερικού προβλέπεται ρητά, εφόσον αυτά λειτουργούν νόμιμα και είναι εγγεγραμμένα στο Μητρώο.
«Το αδιέξοδο αυτό, οδήγησε εμένα αλλά και πολλούς Δήμους της χώρας στον εισαγγελέα, τις αρμόδιες κτηνιατρικές υπηρεσίες, την ΚΕΔΕ και συμφωνήσαμε στο ανεφάρμοστο του νόμου λόγω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Από τις επαφές μας με τον Υπουργείο δεν πήραμε διευκρινήσεις ούτε απαντήσεις όμως η πίεση έφερε αποτελέσματα και στις 17/ 6 ψηφίστηκε μια νέα νομοθετική ρύθμιση που μας έλυσε τα χέρια έτσι σήμερα μπορούμε να πούμε πως προχωράμε με το σύνθημα περισυλλογή, τσιπάρισμα, στείρωση, επανένταξη, ιατρική παρακολούθηση, υιοθεσία και είμαστε έτοιμοι με το ποσό των 150 χιλιάδων ευρώ, αναγκαίο πόρο για να ανταποκριθούμε στις ευθύνες μας» τονίζει ο κ. Μαγγιρίδης.
Τέλος , ο Δήμος Κοζάνης το προσεχές διάστημα θα προχωρήσει σε καμπάνιες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών.
Η Ελλάδα είναι από τις Ευρωπαϊκές χώρες που μετράει χιλιάδες αδέσποτα ζώα, λόγω του ανεξέλεγκτου ζευγαρώματος , της παραμέλησης και εγκατάλειψης, της δυσπραγίας των Δήμων. Τα προβλήματα είναι πολλά. Από τη δημόσια υγεία ως τις συνθήκες διαβίωσης των ίδιων των ζώων το ζήτημα θα έπρεπε να απασχολεί την ελληνική κοινωνία πολύ περισσότερο. Είμαστε όλοι συνδημιουργοί του προβλήματος, αλλά την ίδια στιγμή είμαστε και αυτοί που μπορούν να αλλάξουν την τραγική κατάσταση.
Αν και η φιλοζωία αυξάνεται τα τελευταία χρόνια, έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε. Η παιδεία και η ανάπτυξη της φιλοζωικής κουλτούρας είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Οφείλουμε όλοι μας να κάνουν κάτι πολύ απλό και αυτονόητο, να σεβόμαστε τα ζώα και την προσπάθεια των συνανθρώπων μας για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους. Ο δρόμος είναι μακρύς και δύσβατος όμως αν ξεκινήσουμε από την προσωπική μας ευαισθησία, την ηθική, όταν νοιαστούμε περισσότερο σίγουρα θα έχουμε γίνει μια πιο υγιής και ανθρώπινη κοινωνία.
