Η αναγκαιότητα της διατήρησης των αρχαιοτήτων του βυζαντινού σταυροδρομίου τίθεται σε διαφορετική τροχιά. Από τη μια η μοναδική σημασία του εκτεταμένου και σε άριστη κατάσταση ευρήματος του τμήματος της βυζαντινής πόλης σε 1500 τ.μ., όπως αναδείχθηκε διεθνώς από επιφανείς επιστημονικούς κύκλους, φορείς και προσωπικότητες και από την άλλη μια εύθραυστη πλειοψηφία. Η απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιολογικών ευρημάτων της Βενιζέλου εγείρει σοβαρές επιστημονικές ενστάσεις και εκθέτει τη χώρα μας στα μάτια της διεθνούς κοινότητας.
Πόσο σημαντικά είναι τα ευρήματα στον σταθμό Βενιζέλου; Τι σημαίνουν για τη Θεσσαλονίκη; Ποιος είναι ο ρόλος τους στο παρόν και το μέλλον της πόλης;
Συναντήσαμε τον Ιωάννη Κιουρτσόγλου, διπλωματούχο ξεναγό και ενεργό μέλος της Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και εμπνευστή των ξεναγήσεων “sub terra πόλις” με σκοπό την ανάδειξη των αρχαιοτήτων στον υπό κατασκευή σταθμό Βενιζέλου. Συζητήσαμε μαζί του με συγκίνηση και περηφάνια για το εύρημα, ένα από τα μεγαλύτερα μνημειακά σύνολα που βρέθηκε ποτέ σε μεγαλούπολη της Ευρώπης, το βάρος για το θέμα της απομάκρυνσης των αρχαιοτήτων, την διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, τους αιώνες ιστορίας που ξεδιπλώθηκαν μπροστά μας.
Πώς τα αρχαία του σταθμού μετρό στη Βενιζέλου ξεδιπλώνουν μπροστά μας πολλούς αιώνες ιστορίας; Ποια είναι η «αξία» τους;
Η αξία είναι ασύλληπτη .Έχουμε να κάνουμε με ένα ολόκληρο αυθεντικό αρχαιολογικό τοπίο, με πρωιμότερη φάση τον 4ο αιώνα που συμπίπτει με την γέννεση της αυτοκρατορικής Κωνσταντινούπολης, ένα μνημείο κοσμικού χαρακτήρα που η ίδια η Πόλη δεν διαθέτει. Το μνημείο αυτό, συμπληρώνει τα θρησκευτικά και οχυρωματικά μνημεία της Θεσσαλονίκης, με επάλληλες φάσεις και υποδομές διάρκειας 500 χρόνων τουλάχιστον, στο κέντρο μιας μεγάλης ευρωπαϊκής πόλης, σε άριστο βαθμό διατήρησης. Αυτό δεν είναι κάτι που ανακαλύπτεται συχνά. Και όσα ανέφερα είναι μόνο κάποιοι από τους λόγους που μπορούμε να παρουσιάσουμε. Στην πραγματικότητα μπορούν να γράψουν δεκάδες τόμους οι ειδικοί που ερευνούν συνεχώς τα ευρήματα.
Ποια είναι σπουδαιότητα των ευρημάτων της υστερορωμαϊκής και βυζαντινής Θεσσαλονίκης. Ένα αρχαιολογικό δώρο έχει ξετυλιχθεί μπροστά μας;
Έχει ξετυλιχθεί μπροστά μας η καρδιά της πόλης στην κυριολεξία, αφού ο κάθετος προς την κύρια αρτηρία δρόμος, αναφέρεται ως CARDO δηλ. καρδιά στα λατινικά, αφού έτσι ονόμαζαν τα σημεία που χτυπούσε η καρδιά της αγοράς. Αυτό εμφατικά δηλώνεται από την μνημειακότητα του χώρου, από την επιμέλεια και τις αλλαγές που διενεργούνται σε έναν δημόσιο χώρο στον οποίο οι Θεσσαλονικείς πουλάνε την πραμάτεια τους, σε εμπόρους που καταφτάνουν εδώ απο όλη την μεσόγειο αλλά ταυτόχρονα σαγηνεύονται από τα είδη εισαγωγής, που μπορούν να θαυμάσουν και να αγοράσουν. Σε συνδυασμό με τα τοπικά εργαστήρια σε αυτόν τον χώρο, διαπιστώνουμε και εύκολο είναι να φανταστούμε, με τον αυθεντικό αρχαιολογικό χώρο μπροστά μας, το πολυπληθυσμιακό που συνιστούσε στην ακμή του αυτό το μνημειακό πέρασμα.
Yπάρχουν αντίστοιχα ευρήματα στην Ευρώπη;
Στον βαθμό κατάστασης (1500 τμ άριστα διατηρημένου αρχαιολογικού τοπίου), στο μέγεθος αυτό, στην διάρκεια των αιώνων που έπαιξε σπουδαίο ρόλο και κυρίως στο γεγονός ότι σε μικρή απόσταση βρίσκονται εμφανείς αρχαιότητες της ίδιας περιόδου και φτιάχνουν έναν θαυμάσιο αρχαιολογικό χάρτη στην πόλη, θα τολμούσα να πω ότι το εύρημα είναι μοναδικό σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Έλληνες και ξένοι επιστήμονες, διεθνείς οργανισμοί, η κοινωνία των πολιτών της πόλης, το έργο που προχωρούσε από την προηγούμενη κυβέρνηση, όλα αγνοήθηκαν. Τι συμβαίνει με τα Αρχαία της Βενιζέλου;
Λάθος αποφάσεις, που φοβάμαι ότι πάρθηκαν με επιπολαιότητα και όχι με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Η βιαστική απόφαση του πρωθυπουργού να ανακοινώσει το ξήλωμα του μνημειακού συνόλου πριν το επισκεφτεί και χωρίς να ενημερωθεί από τους υπεύθυνους αρχαιολόγους, ήταν κίνηση που ξεκίνησε την αντίδραση της κοινωνίας των πολιτών της Θεσσαλονίκης αλλά και προκάλεσε την αντίδραση της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Όλα αυτά θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί προς όφελος του ίδιου του έργου, του μνημείου αλλά και του δημοσίου συμφέροντος.
Η απόφαση της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη αντιβαίνει τις διεθνείς πρακτικές για τη διατήρηση της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας που κρίνεται άξια προστασίας;
Οι αρχαιολόγοι παρακολουθώντας μια σειρά από αποφάσεις που παίρνει η ηγεσία του υπουργείου πολιτισμού και αθλητισμού, τονίζουν ότι μπαίνουμε σε μία καινούρια και καθ’ όλα παράξενη φάση διαχείρισης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς όπως την αντιπροσωπεύουν τα μνημεία, που δεν συνάδει με τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η χώρα μας.
Η πόλη της Θεσσαλονίκης μπορεί να διεκδικήσει την ιδιότητα παγκόσμιας κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, ως η μεγαλύτερη και καλύτερα διατηρημένη πόλη που σώζεται από την ύστερη αρχαιότητα και τη βυζαντινή περίοδο;
Τα ήδη υπάρχοντα μνημεία της Θεσσαλονίκης, όπως υπάρχουν και έχουν αναδειχθεί , τα οποία καλύπτουν ολόκληρη την περίοδο της ύστερης/βυζαντινής αρχαιότητας, σε συνδυασμό με τα ευρήματα από το σταθμό Βενιζέλου, Αγίας Σοφίας αλλά και των υπολοίπων σταθμών κάλλιστα μπορούν να βάλουν την Θεσσαλονίκη σε αυτήν την προνομιακή θέση. Σίγουρα αν διατηρηθεί το μνημειακό σύνολο της Βενιζέλου άθικτο, θα μπορεί η πόλη να διεκδικήσει τον χαρακτηρισμό του ως μνημείο Unesco.
Θα λέγατε πως είναι τα ευρήματα της Θεσσαλονίκης μια ευκαιρία να τιμηθούν και να αναδειχθούν οι δυνατότητες της σύγχρονης ελληνικής αρχαιολογίας και τεχνολογίας;
Η κατά χώραν διατήρηση του μνημειακού συνόλου με την κατασκευή ενός σύγχρονου σταθμού, θα δημιουργήσει ένα case study κατά την γνώμη μου, που θα προκαλέσει το ενδιαφέρον πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων από όλο τον κόσμο. Οραματιζόμαστε πως αυτό θα δημιουργήσει έναν νέο πόλο έλξης για την Θεσσαλονίκη, ένα καινούριο τοπόσημο, το οποίο θα αναδείξει εξαιρετικά και τον τεχνικό κόσμο της χώρας. Μπορεί να εμπνεύσει και επόμενες γενιές να φιλοδοξούν στο μέλλον να δημιουργήσουν ανάλογα. Ταυτόχρονα, θα αναδείξει τα επιτεύγματα στις υποδομές που κατάφεραν οι ειδικοί της εποχής εκείνης στο δημόσιο χώρο της Θεσσαλονίκης.
Η απόφαση του ΣτΕ, στο οποίο κατέφυγαν οι πολίτες της Θεσσαλονίκης δικαίωσε την απόφαση της κυβέρνησης για απόσπαση των αρχαιοτήτων με ψήφους 13 υπέρ 12 εναντίον. Η μοίρα του σημαντικότερου μνημείου της Θεσσαλονίκης , το αναπτυξιακό μέλλον της πόλης παίζεται στην ψήφο;
Είναι πολύ μεγάλη συζήτηση, η οποία δεν μπορεί να γίνει αν δεν βγει επίσημα η απόφαση του ΣτΕ. Ας μην ξεχνάμε ότι το νέο διέρρευσε από συγκεκριμένους κύκλους, χωρίς να μπορώ να γνωρίζω τον λόγο. Από μόνο του το 13 – 12 (που σημαίνει ότι δεν απαγορεύει να απομακρύνουν τα αρχαία) δεν σημαίνει τίποτα. Πρέπει να περιμένουμε τις λεπτομέρειες για την μελέτη τεμαχισμού, μεταφοράς και μερικής επανατοποθέτησης και αν το ΣτΕ έχει κάτι να πει επ’ αυτού. Ο αγώνας δεν σταματάει, επειδή διέρρευσε ένα αποτέλεσμα – το αντίθετο μάλιστα, εντείνεται.
Η διατήρηση των αρχαιοτήτων στην αρχική τους θέση και συνάδει με την διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;
Στο μυαλό κάθε ανθρώπου η Ελλάδα και το αυθεντικό αρχαιολογικό τοπίο είναι έννοιες συνυφασμένες. Τα μνημεία της Ελλάδας αναπόφευκτα φέρουν ένα μεγάλο κομμάτι της πολιτιστικής μας ταυτότητας, ακόμη και σαν οπτικά ερεθίσματα, είναι εγγεγραμμένα στην συλλογική μας μνήμη αιώνες τώρα, έστω και μέσα σε ταραχώδεις ιστορικές συγκυρίες. Οι αναστηλώσεις και οι βελτιώσεις, γίνονται βάσει διεθνών συμβάσεων και συνθηκών και με σεβασμό στο μνημείο και την νοημοσύνη του επισκέπτη. Οτιδήποτε άλλο, συνιστά τουλάχιστον ασέβεια και υποτίμηση στα παραπάνω αναφερθέντα αλλά και σε εμάς τους ίδιους με την ταυτότητα μας ως πολίτες.
Ή μετρό ή αρχαία; Ή πολιτική ή πολιτιστική κληρονομία;
Δεν υπάρχει το δίλημμα. Φτάσαμε σε μία φάση στην οποία έχουμε στα χέρια μας τεχνική λύση που στηρίζει την κατασκευή του σταθμού μετρό με τις αρχαιότητες να παραμένουν κατά χώραν διατηρημένες. Μέριμνα της πολιτικής ηγεσίας του τόπου μας, πρέπει να είναι πάντα η πολιτιστική κληρονομιά. Θέλω να πω ότι αυτή δεν εξαιρείται της ατζέντας της πολιτικής στον τόπο που ζούμε, όπως αποδεικνύει και η πράξη. Αυτό που έχουμε να αναδείξουμε και το κάνουμε ως χώρα, είναι το αυθεντικό αρχαιολογικό τοπίο και ο υπέροχος χρονολογικά πλουραλισμός του. Τοπίο που δεν είναι αποκομμένο από το φυσικό περιβάλλον, στο οποίο μάλιστα εγγράφεται και η σχέση με αυτό είναι αμφίδρομη. Στους καιρούς που ζούμε, η σωστή προβολή μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε πολιτισμικά οφέλη αλλά και σε οικονομικά που μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση μας, ως ο λαός που του κληρονομήθηκαν επιτεύγματα άλλων ανθρώπων, άλλων καιρών, στα ίδια χώματα. Το μόνο που χρειάζεται να αποδείξουμε πως διαθέτουμε είναι ηθική και εξυπνάδα. Ας αναλογιστούν κάτω από τι αποφάσεις θα φιγουράρουν οι υπογραφές τους, για όσα έχουμε να αφήσουμε στις επόμενες γενιές ακόμη. Είμαστε πολύ πιο προσωρινοί από ό,τι υπολογίζουμε.
