Στις 18 Μαΐου γιορτάζεται η Διεθνής Ημέρα Μουσείων. Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) το οποίο είναι αρμόδιο για την επιλογή του ετήσιου θέματος, για το 2020 έχει εστιάσει στα «Μουσεία για την Ισότητα: Ποικιλομορφία και Κοινωνική Συνοχή».
Σύμφωνα με το ICOM, τα μουσεία ανάμεσα στα άλλα, αποσκοπούν στην δημιουργία βιωματικών εμπειριών σημαντικών για όλους ανεξαιρέτως τους επισκέπτες. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη σύνδεση των κοινοτήτων και θα συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή. Εξάλλου, μέσα από τις δράσεις τους (εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα κλπ) τα μουσεία ενισχύουν την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας και την μάθηση, ενθαρρύνουν την καλλιτεχνική και την κοινωνική πολυμορφία και τέλος, συμβάλλουν στην αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων.
Ουσιαστικά με την πολιτιστική τους πολιτική στοχεύουν στην κοινωνική ένταξη, την ελεύθερη πρόσβαση και τη μάθηση.
Εύλογα λοιπόν, κάποιος αναρωτιέται εάν η πολιτιστική πολιτική που ασκείται συμβάλλει στην επίτευξη των παραπάνω στόχων, ιδιαίτερα της ισότητας και της συνοχής που αποτελούν σημεία αιχμής του φετινού θέματος.
Όμως, εάν θέλουμε να δούμε βαθύτερα το θέμα θα πρέπει να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στα παρακάτω ερωτήματα.
Σε ποιους απευθύνονται τα μουσεία;
Παρέχεται ελεύθερη πρόσβαση σε όλους τους πολίτες;
Είναι δυνατή η πρόσβαση σε όλους; Υπάρχουν κτηριακές εγκαταστάσεις μουσείων σε όλες τις πόλεις/περιοχές;
Μπορούν όλοι να κατανοήσουν και να απολαύσουν τα εκθέματα των μουσείων;
Στο βιβλίο «The Love of Art» (1966) ο γάλλος κοινωνιολόγος P. Bourdieu, αναφέρει πως η απόλαυση των έργων τέχνης ενός μουσείου, αποτελεί μία «καλλιεργημένη ευχαρίστηση». Δηλαδή μία επαναλαμβανόμενη εξάσκηση, ένα κοινωνικό μάθημα άνισα κατανεμημένο, το οποίο το «χρησιμοποιούν κάποιες κοινωνικές ομάδες για να τους βοηθήσει να ξεχωρίσουν».
Επίσης, τονίζει πως για να αναπτυχθεί η αισθητική εκτίμηση για την τέχνη θα πρέπει τα άτομα να είναι «εξοπλισμένα» με το πολιτιστικό κεφάλαιο, το οποίο θα τους βοηθήσει στην αποκωδικοποίηση των «μηνυμάτων» των εκθεμάτων.
Βέβαια επισημαίνει πως δεν αρκεί μόνο η ανάπτυξη του πολιτιστικού κεφαλαίου των ατόμων, αλλά είναι απαραίτητη η ικανότητά τους να αποκωδικοποιούν σύμφωνα με όσα έχουν οριστεί από το καλλιτεχνικό πεδίο.
Τα μουσεία, σύμφωνα με τον ίδιο, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο κοινωνικό σύστημα και έχουν την ικανότητα «να ορίσουν τι είναι άξιο και τι ανάξιο καλλιτεχνικού θαυμασμού». Με αυτόν τον τρόπο προσδιορίζεται το «επίπεδο καλλιέργειας» των ατόμων. Ο Bourdieu συνεχίζοντας την ανάλυσή του αναφέρεται στην πρόσβαση των ατόμων στα μουσεία. Ισχυρίζεται ότι η δυνατότητα πρόσβασης στα έργα τέχνης δεν εξισώνεται με την πραγματική ελεύθερη πρόσβαση. Διότι η κατανόηση, η αποκωδικοποίηση και η αισθητική εκτίμηση αποτελούν βασικά στοιχεία της επίσκεψης σε ένα μουσείο.
Ύστερα από έρευνες που πραγματοποίησε τον 20ο αιώνα ο σπουδαίος γάλλος κοινωνιολόγος συμπεραίνει πως η δωρεάν είσοδος στα μουσεία και η ενεργοποίηση της εκπαιδευτικής λειτουργίας τους δεν αρκούν για να εξαλειφθούν οι κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις.
Φέτος, λόγω της πανδημίας COVID-19, τα μουσεία θα παραμείνουν κλειστά. Όμως δίνεται η δυνατότητα στους περιηγητές του διαδικτύου να πλοηγηθούν σε διάφορα μουσεία, να αντλήσουν πληροφορίες για εικονικές εκθέσεις, να συμμετέχουν σε ψηφιακά προγράμματα κλπ. Οι σύγχρονες εφαρμογές παρέχουν στον χρήστη τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης, καθώς πολλά μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού υλοποιούν ποικίλες δράσεις.
Εκτός από το γεγονός ότι η ψηφιακή επίσκεψη στα μουσεία δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ζωντανή βιωματική εμπειρία, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο (με κάποιες προϋποθέσεις) άρσης των εμποδίων πρόσβασης όλων των ατόμων σε αυτά;
Δίνει απάντηση στις ανισότητες του πολιτιστικού κεφαλαίου, οι οποίες ούτως ή άλλως αποτελούν τροχοπέδη στην πρόσβαση όλων των ατόμων στα μουσεία;
Τέλος, η πολιτιστική πολιτική επιτυγχάνει τους στόχους της για φέτος και κάθε χρόνο;
