Το φυσικό περιβάλλον της περιοχής σε συνδυασμό με τις ιστορικο-κοινωνικές συνθήκες και τη συγκυριακή συνύπαρξη προσώπων με κοινά και αντίστοιχα ενδιαφέροντα θεμελίωσαν την πολύ ενδιαφέρουσα εικαστική κίνηση στην ΠΕ της Φλώρινας. Η ιστορία των εικαστικών τεχνών στη Φλώρινα αναδεικνύεται με τους έντεχνους καλλιτέχνες, οι οποίοι παρουσιάζονται μετά το 1940. Ωστόσο, και πριν από τον Μεσοπόλεμο, πολλά γεγονότα όπως η πληθυσμιακές ανταλλαγές με το βόρειο, κυρίως μέρος τους λεκανοπεδίου (εισροή των Μοναστηριωτών) και η έλευση του ποντιακού και μικρασιατικού ελληνισμού, προσέδωσαν στην εικαστική έκφραση μία δυναμική, η οποία αναμείχθηκε με την εντόπια λαϊκή παράδοση, που κατά κύριο λόγο εκπροσωπούσαν Φλωρινιώτες αυτοδίδακτοι ζωγράφοι. Στο σύνολο της εικαστικής ιστορίας της περιοχής μπορούν να διακριθούν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον:
Οι ζωγράφοι του Βιτσίου
Οι ζωγράφοι του Βιτσίου προέρχονται από το μη αστικό χώρο του ομώνυμου ορεινού όγκου και κυρίως από τη Δροσοπηγή. Αυτοδίδακτοι κατέχουν από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα μια ισχυρή θέση στην καλλιτεχνική παραγωγή, με την αγιογραφία να είναι η παραδοσιακότερη καλλιτεχνική παραγωγή τους.
Οι λαϊκοί ζωγράφοι της Φλώρινας
Οι αυτοδίδακτοι ζωγράφοι της Φλώρινας, ως προς ένα μέρος του έργου τους, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι λαϊκοί. Από εκεί και πέρα, πλουτίζοντας το θεματολόγιο και την εικαστική τους γλώσσα με την ακαδημαϊκή αντίληψη της αξιοποίησης του απεικονιστικού προβληματισμού, σχημάτισαν μία ιδιαίτερη δυναμική, ώστε δίκαια να χαρακτηρίζονται ωδ πρόδρομοι της έντεχνης εικαστικής κίνησης, που παρατηρήθηκε στα μετέπειτα χρόνια στην πόλη της Φλώρινας. Με εξαίρεση τον Ηλία Βυζάντη, οι υπόλοιποι δεν κατάφεραν να αποκτήσουν εκείνη την εικαστική γλώσσα με την οποία θα απέδιδαν, σε προσωπικό ύφος, την όποια θεματογραφία θα επέλεγαν. Επηρεασμένοι από τις δυτικές τάσεις, μέσα από την κυριαρχία του ονείρου και του λυρισμού, υπηρέτησαν το ρομαντικό δράμα αρχέγονων παθών, όπως ήταν ο έρωτας και το έπος.
Οι “εντεχνοι ζωγράφοι”
Το γεγονός που καθόρισε την πορεία των εικαστικών δρώμενων της Φλώρινας, χωρίς να αμφισβητείται από κανένα, είναι η ίδρυση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Φλώρινας «Ο Αριστοτέλης» στις αρχές του Β ‘ Παγκοσμίου Πόλεμου και ειδικότερα του «Ομίλου Καλών Τεχνών» μιας σημαντικής ομάδας ατόμων με έντονα καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα. Οι νεότεροι ζωγράφοι, ξεπέρασαν τα στενά πλαίσια των λαϊκών τους καταβολών και προσέγγισαν τους σύγχρονους εικαστικούς προβληματισμούς. Έτσι, δημιουργήθηκε το πρώτο ομαδικό εικαστικό εργαστήρι της Φλώρινας και ίσως το πρώτο του βορειοελλαδικού χώρου. Βασικό μέλος της ομάδας ο Γιώργος Λιναράς, ο μόνος με ακαδημαϊκή παιδεία, μετέφερε την εμπειρία του στο εργαστήρι, όπου δόθηκε μία πρώτη άποψη για την ερμηνεία των εικαστικών ερωτημάτων, που βασιζόταν όχι στον εμπειρισμό και την αντιγραφή, αλλά στην ακαδημαϊκή αντίληψη της παρατήρησης του εσωτερικού ή εξωτερικού μοντέλου και την προσωπική απόδοση – λύση των συλλογισμών αυτών στη ζωγραφική επιφάνεια.
Τα καλλιτεχνικά εργαστήρια
Στο επόμενο στάδιο της εικαστικής εξέλιξης στη Φλώρινα, η πρόοδος των καλλιτεχνών άρχισε να περνάει πλέον από το ομαδικό εργαστήρι σε εξατομικευμένες καλλιτεχνικές εστίες, που δημιούργησαν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες, κυρίως σε ελεύθερους χώρους που υπήρχαν στα σπίτια τους και τα οποία αποτέλεσαν ένα είδος άτυπων σχολείων της γειτονιάς. Από τα πρώτα εργαστήρια που δημιουργήθηκαν τη δεκαετία του ’50 ήταν τα σπίτια των Δημήτρη Καλαμαρά, Στερίκα Κούλη, Βαγγέλη Μπάρα, θ. Μηνόπουλου, και Κωστάκη Λούστα. Αργότερα προστέθηκαν και αυτά των Νικόλα Δογούλη, Γ. Αντωνιάδη, Κ. Κοντογιάννη και Κ. Ευρυγένη, Θέμη Μηλώση. Η εικαστική κίνηση που παρατηρήθηκε το διάστημα 1950-70 είναι πιθανότατα η μεγαλύτερη που σημειώθηκε στο βορειοδυτικό μακεδονικό χώρο.
Η “Στέγη Φιλοτέχνων Φλώρινας”
Η έντονη παρουσία των καλλιτεχνών μέσα στην πόλη είχε ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό μίας ισχυρής ομάδας πολιτών που, παρά τον φυσικό ως ένα βαθμό επαγγελματικό ανταγωνισμό, προχώρησαν σε μία ενέργεια καθοριστική για τα χρονικά του τόπου: τη συσπείρωση τους σ’ έναν πολιτιστικό φορέα με αποκλειστικό αντικείμενο τον εικαστικό λόγο. Ίδρυσαν τον σύλλογο «Στέγη Φιλοτέχνων Φλώρινας», που ωστόσο οι ρίζες του ανάγονται σε ανάλογες προσπάθειες του Στερίκα Κούλη, από το 1960, μέσα στους κόλπους του «Αριστοτέλη». Οι δραστηριότητες της «Στέγης Φιλοτέχνων Φλώρινας» είναι η σοβαρότερη προσπάθεια για τη βελτίωση της αισθητικής παιδείας των κατοίκων του τόπου. Η «Στέγη Φιλοτέχνων Φλώρινας» σήμερα είναι υπεύθυνη για το «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης», το οποίο ιδρύθηκε το 1977, την «Πινακοθήκη Καλλιτεχνών Φλώρινας» η οποία ιδρύθηκε το 1985, την «Εικαστική Βιβλιοθήκη» η οποία λειτουργεί από το 1985 και το «Καλλιτεχνικό Εργαστήριο Νέων».
Οι συλλογές των καλλιτεχνών
Οι Φλωρινιώτες καλλιτέχνες κατέχουν και διαχειρίζονται μία σημαντική παραγωγή ατομικών έργων, η οποία δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί με λεπτομέρεια. Μερικοί από αυτούς δε ζουν και η διαχείριση των έργων τους γίνεται από τους κληρονόμους τους εντός ή εκτός Φλώρινας.
Το Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών
Η αναγνώριση και η ανάδειξη της καλλιτεχνικής κληρονομιάς και εικαστικής αξίας της περιοχής πραγματοποιήθηκε με την ίδρυση του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου της Δυτικής Μακεδονίας στην πόλη της Φλώρινας, το οποίο λειτουργεί από το 2006.
Η εικαστική δραστηριότητα του σήμερα
Η Φλώρινα και η περιοχή της παρουσιάζει έντονη εικαστική δράση. Στις Πολιτιστικές Εκδηλώσεις που διοργανώνει κάθε Αύγουστο ο Δήμος Φλώρινας, πλήθος τοπικών καλλιτεχνών εκθέτουν τα έργα τους κατά μήκος του ποταμού Σακουλέβα και στους γύρω δρόμους. Συχνές επίσης είναι οι ομαδικές και ατομικές εκθέσεις που πραγματοποιούνται σε διάφορους χώρους, όπως café, στις αίθουσες του πολιτιστικού συλλόγου Φλώρινας «ο Αριστοτέλης», στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης κ.λπ. Επιπλέον, σε διάφορους συλλόγους, λειτουργούν τμήματα ζωγραφικής, εκμάθησης της Βυζαντινής εικονογράφησης, ψηφιδωτού, προετοιμασίας σπουδαστών για είσοδο σε σχολές Καλών Τεχνών κ.λπ.
Το Τμήμα Εικαστικών & Εφαρμοσμένων Τεχνών έχει αναλάβει μια σειρά από δράσεις εξωστρέφειας. Κάθε χρόνο το φθινόπωρο, πραγματοποιείται η «Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες», όπου φοιτητές και καθηγητές «συνομιλούν» με το φυσικό χώρο τον οποίο επισκέπτονται, δημιουργώντας έργα από φυσικά υλικά που βρίσκουν επί τόπου. Επίσης, μέσω του προγράμματος Δια Βίου Εκπαίδευσης του ΤΕΕΤ, λειτουργούν κάθε χρόνο εργαστήρια ζωγραφικής, γλυπτικής αλλά και φωτογραφίας (πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Τμήματος www.eetf.uowm.gr). Έχει καθιερωθεί επίσης, οι απόφοιτοι του Τμήματος να παρουσιάζουν τις Πτυχιακές τους εργασίες σε χώρους μέσα αλλά και γύρω από την πόλη, όπως στο Μεσονήσι και στην Πρώτη. Έτσι, κάθε Οκτώβρη, Ιανουάριο και – κυρίως – τον Ιούνιο όπου δεκάδες φοιτητές εκθέτουν τις Πτυχιακές εργασίες τους, πλήθος επισκεπτών έρχεται στην πόλη και η Φλώρινα βιώνει ένα άτυπο εικαστικό φεστιβάλ.
