Απόκριες, ένα από τα παλιότερα έθιμα στην Κοζάνη, μια γιορτή χαράς και σάτιρας, μια μικρή ανάπαυλα από όλα όσα συνθέτουν την καθημερινότητα μας. Πρωταγωνιστής σε όλα τα αποκριάτικα δρώμενα ήταν η γειτονιά και οι άνθρωποι της. Ο φανός αποτελεί σημείο αναφοράς για τη γειτονιά και εκπληρώνει την ανάγκη για επαφή και κοινωνικότητα. Τότε η αποκριά κρατούσε αρκετές εβδομάδες .
Τι γινόταν παλιά σε κάθε γειτονιά;
Tην περίοδο μετά τα Χριστούγεννα συναντιόντουσαν οι μεγαλύτεροι σε ένα καφενείο της γειτονιάς και συζητούσαν για τα πράγματα που θα έκαναν την περίοδο της αποκριάς ώστε ο φανός τους να είναι ο καλύτερος αφού ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις γειτονιές ήταν μεγάλος.
Εμείς σαν παιδιά τότε συμμετείχαμε στο μάζεμα των χρημάτων για τα έξοδα του φανού. Παίρναμε ένα «τσινί» (ένα πιάτο τσίγκινο) βγαίναμε στη γειτονιά και μαζεύαμε χρήματα, από γείτονες και περαστικούς, ότι μπορούσε ο καθένας για τον φανό του, έδινε. Μη φανταστείτε πολλά . Μας έδιναν ψιλά, δεκάρες, πιντούλια, εικοσάρες και δίφραγκα που τα δίναμε στους μεγάλους για να αγοράσουν το δαδί για να ανάψουν τη φωτιά, μεζέδες και κρασί για να κεραστούν οι επισκέπτες!
Όταν ερχόταν η μικρή αποκριά , στολίζαμε το χώρο του φανού με γιρλάντες, μάσκες, φαναράκια, και ‘φυλλουρίδια’ (χαρτί από τις σερπαντίνες) τα οποία δέναμε με σκοινί, σπάγγο ή σύρμα και φτιάχναμε τις «φούντες» που τις τοποθετούσαμε διαγώνια ή παράλληλα αφού πρώτα τις δέναμε στις στέγες των σπιτιών.
Τα ‘φυλλουρίδια’ τα παίρναμε από τα χορευτικά κέντρα εκείνης της εποχής , το “Ερμιόνιο”, την “Κληματαριά” , τον κινηματογράφο “Όλύμπιον” που γινόταν χορευτικό κέντρο , το “Υπόγειο” των αδελφών Ταρτάρα, το “Κοβεντάρειο”, τον ” Τρίκο” , το “Τσάκι” (πίσω από το ξενοδοχείο Άνεσις) το “Κλιούγκι” του Χαρίση Δαιρούση και άλλα.
Θυμάμαι το 1964 τον πρώτο “Νουντά” που ήταν αναπαράσταση από τον παλιό οντά των σπιτιών της Κοζάνης στην γειτονιά του πυροσβεστείου επί της 11ης Οκτωβρίου 2, που αργότερα έγινε συγκρότημα του ΟΤΕ . Τον ονόμασαν «ου Νουντάς τς Τιάτιους», προς τιμήν της Αναστασίας (Τιάτιου) Καντηρλιώτη που ήταν η γηραιότερη γυναίκα της γειτονιάς.
Ξημέρωνε Κυριακή της μικρής Αποκριάς και οι νέοι της γειτονιάς διασκέδαζαν στα χορευτικά κέντρα της πόλης μέχρι της πρωινές ώρες. Ένας άνθρωπος που αγαπούσε πολύ την γειτονιά ο κουρέας Μήκας τ’ Κάψα κοιτούσε με αγωνία πότε θα εμφανιστούν οι νέοι για να τον βοηθήσουν να στήσει το φανό. Το πρόσωπο του φωτιζόταν όταν έβλεπε παρέες νέων να κατεβαίνουν στη γειτονιά.
« Άιντε ρα που είστε, από το πρωί καρτερώ» τους φώναζε.
– Οι νέοι του υποσχονταν να πάνε στα σπίτια τους να αλλάξουν ρούχα και να γυρίσουν να τον βοηθήσουν!
Μετά από λίγη ώρα όλη η γειτονιά έμοιαζε με ένα μεγάλο μελίσσι! Άλλος έκανε τις φούντες ,άλλος τις κρεμούσε, άλλος έφερνε ξύλα και λαμαρίνες. Τα χέρια των ανθρώπων της γειτονιάς έπιαναν και μπορούσαν να κάνουν τα πάντα. Έπειτα σχηματιζόταν ο πρώτος “Νουντάς”, το σήμα κατατεθέν στους φανούς , με προτροπή και καθοδήγηση των μεγαλυτέρων. Στον Νουντά οι άνθρωποι του φανού ξεκουράζονταν και προφυλάσσονταν από το κρύο . Ο πρώτος Νουντάς κατασκευάστηκε με την πολύτιμη βοήθεια του Γ. Δούρβα και την ενθουσιώδη προσφορά ολόκληρης της γειτονιάς.
Έξω από το Νουντά έμπαινε ένας μπαξές με φυτεμένα ζαρζαβατικά και έπειτα ζωγραφιζόταν ο νουβρός με παλιές πέτρες. Από το απέναντι περίπτερο ο Νίκος Σαμ, ιδιοκτήτης και γείτονας που καταπιανόταν με τις επιγραφές . Σχεδίαζε σε μια ξύλινη πινακίδα παραφράσεις από Κοζανίτικα αποκριάτικα τραγούδια αλλά ταυτόχρονα ζωγράφιζε και διακοσμούσε τον χώρο.
Έφτανε σιγά σιγά η ώρα των γυναικών που έφερναν από τα σπίτια τους κορνίζες, σερβίτσια, φωτογραφίες, βάζα, στρωσίδια , παλιά μπεσίκια (αυτοσχέδιες κούνιες που έβαζαν τα μωρά), παλιά γκιούμια, κεντητά, τζάκια , παράθυρα με κουρτίνες, παλιά σίδερα, γκαζόλαμπες, και πολλά άλλα, για να στολίσουν τον Νουντά. Αφανείς ηρωίδες οι γυναίκες κάθε γειτονιάς που εκτός από τη συμμετοχή τους σ΄ όλες τις δραστηριότητες της αποκριάς έφερναν από τα σπίτια τους φαγητά, γλυκά, μπακλαβά, καταϊφι, ισλί, μπομπότα κ.α
Την Κυριακή της Αποκριάς, μετά την απογευματινή παρέλαση αρμάτων, ανάβουν σε όλες τις γειτονιές οι φανοί. Γύρω από τη φωτιά συνεχίζεται ολονύκτιο γλέντι με Κοζανίτικα σκωπτικά και παραδοσιακά τραγούδια .
Το μέλλον του Νουντά
Η ανάπτυξη του εθίμου με βάση το μοντέλο “ΝΟΥΝΤΑΣ” οδηγεί σε ορισμένες προτάσεις. Μια από αυτές είναι και του αείμνηστου αρχιτέκτονα Γιώργου Τσακιρίδη ο οποίος υποστήριζε πως ένας εντυπωσιακός, αρχοντικός, παραδοσιακός , καλοδιατηρημένος ” Νουντάς” σχεδιασμένος από αρχιτέκτονες σε όλες τις γειτονιές, θα κέρδιζε τον θαυμασμό των επισκεπτών και θα τους οδηγούσε να ταξιδέψουν μέσω αυτού στην εποχή, την παρακαταθήκη και την ιστορία που κουβαλά.
