Το ψωμί ήταν η αιτία (και ο θρησκευτικός φανατισμός, αλλά και το κέρδος…) των μεγαλύτερων πολεμικών συγκρούσεων στην Ιστορία και των πιο μεγάλων επαναστάσεων. Τι μας περιμένει;
Τις τελευταίες εβδομάδες, ένα κύμα καύσωνα με αφύσικα υψηλές θερμοκρασίες και ένταση έχει κυριεύσει τη Νότια Ασία. Περισσότεροι από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι στην Ινδία και το Πακιστάν βιώνουν θερμοκρασίες πάνω από 40°C κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Η ακρίβεια στα τρόφιμα σε συνδυασμό με την αύξηση τιμών στα καύσιμα βάζουν «φωτιά» στον πλανήτη
Το Δελχί, η δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμιακά πόλη στον κόσμο, υποφέρει από συνεχείς μέρες ζέστης, ενώ το Ναβαμπσάχ του Πακιστάν – μια πόλη 230.000 κατοίκων στην έρημο της χώρας, νότια – είδε τα θερμόμετρα να φθάνουν τους 50°C μια θερμοκρασία στην οποία το ανθρώπινο σώμα αρχίζει να ψήνεται…
Το κύμα καύσωνα έχει τρομακτικό κόστος στην ανθρώπινη καθημερινότητα. Δεκάδες άνθρωποι έχουν πεθάνει από θερμοπληξία, ενώ το κλιματικό κόστος ακόμα είναι ανυπολόγιστο. Αν και μόνο οι πλούσιοι Ινδοί διαθέτουν κλιματιστικά, η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας είναι τόσο υψηλή, που η χώρα σχεδιάζει να εισάγει επιπλέον άνθρακα για να διατηρήσει ζωντανό το ηλεκτρικό της δίκτυο. Το κύμα καύσωνα θα έχει επίσης οικονομικό κόστος: Ο κόσμος υποφέρει από έλλειψη ζωτικής σημασίας αγαθών, συμπεριλαμβανομένων των βασικών καλλιεργειών δημητριακών όπως το σιτάρι.
Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, προκάλεσε σοβαρό πρόβλημα σε μια ήδη προβληματική παγκόσμια αγορά σιταριού – η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο και η Ουκρανία η 6η μεγαλύτερη σιτοπαραγωγός χώρα στον κόσμο – εκτοξεύοντας τις τιμές στα ύψη. Η Ινδία, η οποία έχει να παρουσιάσει επί πέντε συνεχόμενα χρόνια καλλιέργειες σιταριού – ρεκόρ, έκανε ακόμα ένα άλμα και προσφέρθηκε να εξάγει περισσότερες ποσότητες σιτηρών από ό,τι συνήθως. Το κύμα καύσωνα έχει, προς το παρόν, ανατρέπει αυτά τα σχέδια. Ινδοί αγρότες έχουν υπολογίσει ότι το 10 έως 15% της σοδειάς τους έχει καταστραφεί, σύμφωνα με τη Μόνικα Τοτόβα, οικονομολόγο στον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας, μια υπηρεσία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Τα τρόφιμα ρυθμίζουν την Ιστορία
Οι ελλείψεις τροφίμων και οι αυξανόμενες τιμές των σιτηρών μπορούν να αλλάξουν την πορεία της Ιστορίας. Αρκετοί πολιτικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι τιμές των βασικών αγαθών έπαιξαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στις επαναστάσεις της Αραβικής Άνοιξης πριν από μια δεκαετία. (άλλοι πάλι διαφωνούν). Η Μόνικα Τοτόβα απάντησε σε κάποιες καίριες ερωτήσεις του αμερικανικού site theatlantic.com, που ίσως διαφωτίσουν κάποιος από τους πολλούς που έχουν ήδη αρχίσει να ανησυχούν για την επόμενη μέρα.
Η Ινδία θα έχει απόθεμα σιταριού και για πόσο ακόμα;
– Η μεγαλύτερη ετήσια σοδειά σιταριού της Ινδίας είναι η χειμερινή καλλιέργεια (ράμπι), η οποία σπέρνεται από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο και θερίζεται στις αρχές της άνοιξης. Τα τελευταία πέντε χρόνια, η Ινδία πέτυχε παραγωγή ρεκόρ σιταριού κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου. Ήταν σε καλό δρόμο για ακόμα μια εύφορη χρονιά, όταν χτύπησε το κύμα καύσωνα.
Η χώρα ήταν άτυχη, όσον αφορά την χρονική στιγμή. Στη νότια και κεντρική Ινδία, το σιτάρι έχει ήδη μαζευτεί ή συλλέγεται τώρα. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλα ερωτήματα σχετικά με την ποιότητα του σιταριού στη βόρεια Ινδία, την πιο παραγωγική περιοχή της χώρας, όπου η σοδειά παραμένει σε μεγάλο βαθμό αθέριστη με συνέπεια να ψήνεται από τον καύσωνα. Η ίδια η ζέστη δεν θα βλάψει το σιτάρι, αντίθετα, αυτό για το οποίο ανησυχούν οι γεωπόνοι, είπε, είναι ένα φαινόμενο που ονομάζεται «τερματικό θερμικό στρες», όπου η υπερβολική ζέστη επιβαρύνει το φυτό και το εμποδίζει να σχηματίσει κόκκους.
Ένα μεγάλο μέρος του σιταριού της βόρειας Ινδίας δεν είχε σχηματίσει ακόμη τους κόκκους του, πριν αρχίσει το κύμα καύσωνα, τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να είναι σοβαρά. Η κλιματική αλλαγή επίσης συνέβαλε στο πρόσφατο χτύπημα του καύσωνα με μικρό αλλά ουσιαστικό τρόπο. Υπάρχει περισσότερη άρδευση στα βόρεια χωράφια τώρα από ό,τι παλιά, είπε ο Τοατόβα, επειδή το λιώσιμο των παγετώνων στα Ιμαλάια έχει αυξήσει τη ροή των ποταμών στη χώρα. Όμως, τώρα οι αγρότες βλέπουν και την άλλη όψη αυτού του νομίσματος…». Ωστόσο, η Τοτόβα αρνήθηκε να επιβεβαιώσει τα καταστροφικά σενάρια: «Ακόμη και αν το κύμα καύσωνα στην Ινδία πρόκειται να οδηγήσει σε σημαντικές απώλειες, εξακολουθεί να υπάρχει μια αρκετά σημαντική σοδειά στη χώρα», είπε.
Η Ουκρανία εξακολουθεί να παράγει σιτάρι. Το πρόβλημα είναι να το εξάγει;
– Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, περίπου 55,4 εκατομμύρια τόνοι σιταριού φαινόταν να μένουν στις αποθήκες. Οι δύο χώρες, με τα περίφημα παραγωγικά εδάφη τους, λειτουργούν σαν το καλάθι του ψωμιού για την Ευρώπη, την Ασία και τη βόρεια Αφρική. Ευτυχώς, ο πόλεμος, μέχρι στιγμής, δεν ήταν τόσο καταστροφικός όσο φοβόντουσαν σε αυτό το μέτρο.
«Οι αγρότες της Ουκρανίας παράγουν», είπε η Τοτόβα, αν και προφανώς δεν έχουν τις ίδιες αποδόσεις όπως πριν. «Το πρόβλημα για την Ουκρανία θα είναι το πώς θα φτάσουν τα αγαθά στην παγκόσμια αγορά».
Περισσότερο από το 90% του σιταριού της Ουκρανίας διοχετεύεται σε άλλες χώρες μέσω των λιμανιών της της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία έχει αποκλείσει αυτά τα λιμάνια, πράγμα που σημαίνει ότι οι συνολικές εξαγωγές εμπορευμάτων της Ουκρανίας πρέπει να ταξιδεύουν με σιδηρόδρομο ή φορτηγά. Η Ουκρανία συνήθιζε να στέλνει 5 εκατομμύρια τόνους εμπορευμάτων από τα λιμάνια της, κάθε μήνα. Μέσω ξηράς, η χώρα μπορεί να στείλει μόνο περίπου 500.000 τόνους το μήνα. Αυτό δημιουργεί πρόβλημα για τις χώρες που εξαρτώνται από τις εξαγωγές της Ουκρανίας ή της Ρωσίας.
Υπάρχει παγκόσμια έλλειψη σιταριού;
– Σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν υπάρχει έλλειψη στην αγορά σιταριού. Το σιτάρι είναι πολύ, απλώς δεν βρίσκεται εκεί που πρέπει. Η κρίση του σιταριού είναι πιο πιεστική για τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής που εισήγαγαν πολύ ρωσικό και ουκρανικό σιτάρι πριν από τον πόλεμο. Αυτές οι χώρες προτιμούσαν το ρωσικό και το ουκρανικό σιτάρι όχι μόνο επειδή η ίδια η καλλιέργεια ήταν φθηνή, αλλά επειδή είχε χαμηλό κόστος μεταφοράς. Ο πόλεμος άλλαξε τα δεδομένα και τώρα είναι πλέον ακριβό οποιοδήποτε προϊόν που βγαίνει από την περιοχή. Η κρίση θα πέσει πιο βαριά, λοιπόν, σε χώρες που δεν έχουν μεγάλη ικανότητα να αυξήσουν το εισόδημά τους, όπως το Αφγανιστάν, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και οι χώρες στο Κέρας της Αφρικής, που έχει βιώσει τέταρτη συνεχή χρονιά ξηρασίας.
«Το Ιράκ έχει πετρέλαιο και οι τιμές του πετρελαίου αυξάνονται· αυτοί μπορούν να πουλήσουν πετρέλαιο και να πάρουν σιτάρι», λέει η Τοτόβα. «Αλλά οι χώρες που ήταν σε δυσχερή θέση, βρίσκονται τώρα σε ακόμα χειρότερη».
Στην κορυφή της λίστας: η Υεμένη, η οποία βρίσκεται σε συνθήκες λιμού από το 2016 λόγω του εμφυλίου πολέμου. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα, 17 εκατ. κάτοικοι της Υεμένης αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια· ο αριθμός αυτός προβλέπεται να φτάσει τα 19 εκατ. μέχρι το τέλος της χρονιάς. Η κεντρική και νότια Ινδία θα εξακολουθούν να έχουν – πιθανώς – αρκετό σιτάρι για να βοηθήσουν αυτές τις χώρες, αλλά δεν υπάρχει καμία υποδομή για να φτάσει αυτό το σιτάρι εκεί που πρέπει. Το ερώτημα για το μέλλον είναι, εάν οι υψηλότερες τιμές και η διεθνής βοήθεια μπορούν να μεταφέρουν το σιτάρι από την Ινδία και αλλού στις χώρες που κάποτε εξαρτιόνταν από το ουκρανικό καλάθι του ψωμιού.
Πώς όμως αφουγκράζονται αυτή την κρίση οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη και άλλες πλούσιες χώρες;
«Οι άνθρωποι ρωτούν: Θα είναι άδεια τα ράφια; Μάλλον όχι», λέει η Τοτόβα. «Αλλά οι τιμές θα αυξηθούν». Τελικά, οι υψηλότερες τιμές των δημητριακών θα αυξήσουν τις τιμές του κρέατος, επειδή τα ζώα που εκτρέφονται σε φάρμες τρώνε τα βασικά προϊόντα με όλα τα άλλα.
Η κρίση του σιταριού επιδεινώθηκε από την κρίση και στα λιπάσματα;
Οι τιμές των λιπασμάτων βρίσκονται σε σημεία ρεκόρ· έχουν εκτοξευτεί κατά 30% από την αρχή του έτους. Η αύξηση των τιμών των λιπασμάτων συνδέεται και με τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά και με την πανδημία: Τα λιπάσματα παρασκευάζονται με φυσικό αέριο και οι τιμές του φυσικού αερίου ήταν υψηλές από τότε που η Κίνα και η Ρωσία «έσπασαν» την αγορά πέρυσι. (Η Κίνα σταμάτησε να εισάγει άνθρακα από την Αυστραλία λόγω διαφωνίας που σχετίζεται με την πανδημία, και η Ρωσία μείωσε τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ευρώπη εν όψει της εισβολής της στην Ουκρανία.) Ο τυφώνας Ίντα υποχρέωσε να μειωθεί η παραγωγή φυσικού αερίου στο Τέξας τον περασμένο χειμώνα.
Οι υψηλές τιμές των λιπασμάτων δεν θα πλήξουν απαραιτήτως τις σοδειές άμεσα. Οι αγρότες μπορούν να παραλείψουν μια εφαρμογή λιπάσματος, χωρίς να έχουν ελλειμματικές αποδόσεις. Αν όμως η κατάσταση δεν βελτιωθεί, μπορεί να δούμε το πρόβλημα την επόμενη σεζόν».
Η κλιματική αλλαγή θα κάνει αυτές τις αιφνίδιες μεταβολές πιο έντονες;
– Δεν μπορούν να αποδοθούν στην κλιματική αλλαγή πολλά από τα προβλήματα στην αγορά του σιταριού. Αλλά ένας πλανήτης που συνεχώς θερμαίνεται συνεχώς επιδεινώνει την κατάσταση. Τα κύματα καύσωνα είναι το πιο ξεκάθαρο και πιο εύκολα αναγνωρίσιμο σύμπτωμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, και ο συνεχιζόμενος καύσωνας της Ινδίας είναι ένα από αυτά.
«Ακόμη και πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, η τιμή των γεωργικών προϊόντων ήταν πολύ υψηλή», δηλώνει η Τοτόβα.
«Η γεωργία εξαρτάται κυρίως από τον καιρό. Και ακόμη και άνθρωποι που δεν πιστεύουν στην κλιματική αλλαγή, θα παραδεχτούν ότι υπάρχει μεγαλύτερη αστάθεια του καιρού και μεγαλύτερη πιθανότητα ακραίων φαινομένων τώρα από ό,τι παλιότερα», είπε.
Οι κλιματικές επιπτώσεις που ανησυχούν περισσότερο είναι οι ξηρασίες και οι ξαφνικές, απρόβλεπτες αλλαγές στη διαθεσιμότητα νερού. Για παράδειγμα το Μαρόκο: Κατά τη διάρκεια μιας υγρής χρονιάς, η χώρα της Βόρειας Αφρικής παρήγαγε τεράστια ποσότητα σιταριού: Περίπου 7,5 εκατ. τόνους. Σε μια ξηρή χρονιά, μέτρησε μόνο 2,5 εκατ. τόνους. Μια τέτοια τεράστια διακύμανση καθιστά αδύνατη κάθε στατιστικά εξομαλυνόμενη πρόβλεψη.
Η τροφή δεν έχει να κάνει μόνο με το… στομάχι. Όταν μια χώρα εισέρχεται σε περίοδο έλλειψης τροφίμων, οι συνέπειες ακουμπάνε την οικονομία και την κοινωνία της. Οι γονείς αποσύρουν τα παιδιά τους από το σχολείο για να αποφύγουν να πληρώσουν τα δίδακτρα, ώστε να μπορούν να ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για φαγητό. Μια τέτοια απόφαση μπορεί να έχει συνέπειες σε βάθος δεκαετιών. Αυτό είναι ένα από τα πολλά αρθρωτά προβλήματα, που θα κάνουν πιο δύσκολη τη ζωή σε έναν κόσμο που (όπως λένε οι αρνητές, απλά…) θερμαίνεται.
*Robinson Meyer – The Atlantic
