Οι έξι αφορμές της εικόνας:
- Οι επιδράσεις της πολιτισμικής αποδόμησης και η επανανοηματοδότηση της δημιουργίας, που συντελείται ενώπιόν μας.
- Ιστορικά νοήματα που αλλάζουν χροιά.
- Παρελθόν και Μέλλον ακροβατούν στο Παρόν.
- Η νέα όψη της δημιουργικής καταστροφής που επιτρέπει τη γενναία αλλαγή.
- Το μεγαλείο της ανθρώπινης δύναμης να διαβρώνει, να κατακαίει και ταυτόχρονα να δημιουργεί.
- Τα πρόσημα.
_____
Στην ολότητά της η θεώρηση του Κορνήλιου Καστοριάδη για τον Πολιτισμό έχει την αφετηρία της στη «διπλή άβυσσο» που μας διέπει εσωτερικά και εξωτερικά. Αυτή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει το Χάος δημιούργησε παρηγορητικά τους θεσμούς. Αν ακολουθήσει κανείς τη διαδρομή του Ανθρώπου στη Δημιουργία του, θα δει πως σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, αυτή η Δημιουργία είναι μοναχική. Δεν γεννάται απαραίτητα για να επικοινωνηθεί, ούτε συναντά κατ΄ανάγκη αποδέκτες. Είναι μονομερής, ίσως εγωιστικά οχυρωμένη στην ανάγκη του αυτοκαθορισμού. Είναι πράγματι; Εδώ εντοπίζεται η πρώτη ρωγμή.
Όταν η Δημιουργία δεν προορίζεται για μια αμφίδρομη σχέση, διαβρώνεται η πολιτισμική ακεραιότητα της στιγμής. Η απουσία κοινωνίας αποκόπτει, αποδυναμώνει, αλλοιώνει την ταυτότητα ενός Πολιτισμού που δημιουργήθηκε για να μοιράζεται και να τροφοδοτείται. Ο Καστοριάδης λέει πως «οι πολιτισμοί, οι κοινωνίες είναι θνητές και ο θάνατος τους δεν είναι κατ΄ανάγκη ακαριαίος». Αυτή η έκπτωση είναι ίσως η αφετηρία μιας άλλης αρχής. Η αυθεντία της παραδοσιακής ταξινόμησης και οριοθέτησης των πολιτισμών έδωσε τη θέση της στην επιταγή της πολιτικής ορθότητας, που φυλακίζει εξίσου την εκφραστική δυναμική μας. Δεν είναι και αυτή μια λογοκρισία;
Πάντως, ο μετασχηματισμός των ερεθισμάτων μας δεν συνεπάγεται κατ΄ανάγκη την αγενή κατάρρευσή αυτού που ονομάζουμε Πολιτισμό μέχρι τώρα. Εξάλλου, μια συμβατική σύλληψη αυτοδύναμα μπορεί να αλλάζει, να προσθέτει ή να αφαιρεί, να μεταβάλλει ή να αποβάλλει ό,τι εν τέλει εξυπηρετεί το παρόν της. Αυτή η «παρείσδυση» νέων ιδεών και στοιχείων, που έχει κατακριθεί από πολλούς ως κενή απαράβατων και υπέρτατων αξιών, αντιμετωπίζεται με καχυποψία από τους αρνητές της παραμικρής μεταβολής του Δεδομένου. Κι όμως, όση άρνηση κι αν συναντά, η πολιτισμική παραγωγή θα μετασχηματίζεται μέσα από τους νέους κώδικες επικοινωνίας, όπως εξελίσσονται από την τεχνολογική πραγματικότητα και την επιστήμη. Η ανάγκη της εξωτερικής αποτύπωσης ενός εσωτερικού κόσμου του Ανθρώπου-Δημιουργού είναι η καταλυτική συγκυρία για αυτήν την (ανα-)τροφοδότηση. Σε τίποτα δεν υπολείπεται η ποιότητα της νέας Δημιουργίας, αν απλώς δεν ακολουθεί τα προδιαγεγραμμένα μοτίβα.
Το δόγμα της -κατά τεκμήριο- ηθικής και πολιτισμικής ανωτερότητας των κλασικών μοτίβων εθελοτυφλεί, ακριβώς, επειδή δεν αφουγκράζεται την άλλη εκδοχή. Και ο εγωιστικός εγκλεισμός δεν αφήνει περιθώριο στην Ελεύθερη Έκφραση, όσων με άλλα μάτια μπορούν να δουν το ίδιο υλικό αλλάζοντας τα πρόσημά του. Στην πραγματικότητα δεν είναι το υλικό αυτό που μεταβάλλεται. Αλλάζει η επιδραστική διάθεση, η οπτική γωνία, η ιστορική αντίληψη. Η πρόταση του Δημιουργού διαχρονικά προκαλεί, σμιλεύει τη συναισθηματική φαρέτρα του Θεατή και του δίνει το χώρο να εξωτερικεύσει το συναίσθημά του. Δημιουργεί σφαίρες έλξης και απώθησης. Πρόσημα επικοινωνίας. Δεν είναι μια μονόπλευρη δοτή προοπτική, αλλά μια συναισθηματική αφετηρία. Μια αφετηρία για την παραγωγή νοήματος, σκέψης, περιεχομένου και τέχνης και κάθε άλλης αφορμής. Και οι αφορμές είναι πάντα επαναστατικές, ειδικά όταν αναγεννώνται από τις στάχτες μιας φαινομενικής καταστροφής ενός Πολιτισμού, που απλώς επαναπροσδιορίζεται και επικοινωνεί.
Αφορμές σκέψης: Κορνήλιος Καστοριάδης «Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Πολιτισμική Δημιουργία» [1979], «Παράθυρο στο χάος» [1992].
Για τη Φωτογραφία
Πίνακας* με τίτλο: «Εγκαταλελειμμένος Πολιτισμός» / “Desolate Civilisation collection”
Digital Artist: @tdraw_ai_art
*Το έργο αποτελείται από εννέα πίνακες που δημιουργήθηκαν με τη χρήση εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), με σκοπό να δημιουργήσουν τη μορφή της Μόνα Λίζα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.
