Ήδη μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων, στην πόλη της Κοζάνης ξεκινούν οι διαδικασίες διοργάνωσης του ορόσημου εθιμικού δρώμενου των Φανών. Ένα έθιμο με ρίζες από ταβαρχαία κιόλας χρόνια, το οποίο διατηρείται με την ίδια μορφή από το 1930 έως και σήμερα.
12 Φανοί, 12 γειτονιές οργανώνονται με έναν κοινό σκοπό: την διατήρηση, την διάδοση και την διαφύλαξη της τοπικής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Το γλέντι, το κρασί, τα τραγούδια στην τοπική διάλεκτο και όλα τα επιμέρους στοιχεία του εθίμου πρωταγωνιστούν ώστε να διαδώσουν το ιδιαίτερο αυτό δρώμενο με τους συμβολισμούς του.
Η αυθόρμητη συμμετοχή των ανθρώπων της γειτονιάς οι οποίοι ετοιμάζονται όλο τον χρόνο για την εμπλοκή τους στο τραγούδι και στον χορό αποδεικνύει την σημαντικότηταωτου εθίμου στην ζωή των κατοίκων της πόλης.
Άλλωστε, οι γυναίκες είναι αυτές οι οποίες πρωταγωνιστούσαν και συνεχίζουν να
πρωταγωνιστούν στο έθιμο. Όπως μας πληροφορεί η κυρία Φανή Φτάκα-Τσικριτζή στα άρθρα της «Aπό το Φανό της Σκρκας δυο γυναίκες άφησαν εποχή προπολεμικά: η
Ματιούκου Λιόγα και η Ειρήνη Τράγια» και «Ο Φανός Αριστοτέλης μετά τον πόλεμο μέχρι το 1983» ο ρόλος των γυναικών από τα προπολεμικά κιόλας χρόνια, ήταν σημαντικός καθώς εκτός από την προσφορά τους στην ετοιμασία των τοπικών εδεσμάτων και αργότερα
στον διάκοσμο των Νουντάδων, πρωταγωνιστούσαν και στο τραγούδι. Το ίδιο επιβεβαιώνει και ο αξιότιμος κύριος Κουζιάκης Λάζος –Πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Σκ’ρκα- ο
οποίος σε προσωπική συνέντευξη, ανέφερε πως «η πρώτη επαφή που είχε με το έθιμο των Φανών προερχόνταν από την γιαγιά του η οποία αποτελούσε οργανωτικό μέλος».
Γυναίκες οι οποίες είχαν την πρωτοκαθεδρία στους Φανούς, από την εποχή του ΄40 καθώς και τον σεβασμό όλων, τις συναντάμε και σε άλλους Φανούς, όπως: στον Αριστοτέλη, στον
Παύλο Μελά, στον Άη Δημήτρη, στα Μπουντανάθκα, στο Κεραμαριό κά.
Ακόμη, στην δυναμική των γυναικών των Φανών, προστίθενται και η δημιουργία του
πρώτου νουντά, από τον Φανό Αριστοτέλη με το όνομα «της Τιάτιους ο νουντάς», ο οποίος στήθηκε, προς τιμήν της Αναστασίας Καντηρλιώτη, πεθεράς του Γιώργου Δούρβα (ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Φανού), καθώς η ίδια πρόσφερε και στόλισε με στρωσίδια και κεντήματα που έφερε από το σπίτι της μαζί με την προσφορά την γειτονιάς, το ξύλινο
δωμάτιο. Και στον Φανό Αριστοτέλη, συναντάμε την Βαγγελιώ Τσιάνινα, η οποία έβγαινεωστην κορφή μαζί με το Γιώργο Δούρβα και ξεκινούσαν τα τραγούδια της αγάπης.
Ωστόσο, πλέον τα τραγούδια των Φανών αποτελούν ανδρική υπόθεση καθώς κεφαλή του χορού είναι ο τραγουδιστής, ο οποίος τραγουδάει τα παραδοσιακά τραγούδια στίχο στίχο και οι παρευρισκόμενοι επαναλαμβάνουν τα λόγια με ρυθμό υπό το χτύπημα των χεριών τους.
Ύστερα από 3 χρόνια απουσίας και ματαίωσης του εθιμικού δρώμενου λόγω της πανδημίας, τι είναι αυτό που θα περιμένουμε; Θα υπάρξει κάποια ανατροπή ή καινοτομία ως προς τον ρόλο των γυναικών στα τραγούδια;
Πηγές:
Φ.Φτάκα, «Aπό το Φανό της Σκρκας δυο γυναίκες άφησαν εποχή προπολεμικά: η Ματιούκου Λιόγα και η Ειρήνη Τράγια» & «Ο Φανός Αριστοτέλης μετά τον πόλεμο μέχρι το 1983»
Κ.Χατζηπαναγιωτίδου, (2020), Διπλωματική διατριβή, «Το εθιμικό δρώμενο των «Φανών» Κοζάνης: Η συμβολή του στην Αειφόρο Ανάπτυξη της περιοχής του και οι προοπτικές πιθανής ένταξης στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς»
