Ο ενστικτώδης φόβος είναι η απαρχή της θρησκείας. Είναι δύσκολο για μας να παρατηρήσουμε το αίσθημα αυτό και να αναλύσουμε όλες τις εκφάνσεις του στα ζώα των κατώτερων ειδών. Μπορούμε όμως να πούμε ότι το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, που απαντάται ακόμη και στους φτωχότερους ζωικούς οργανισμούς, είναι ένα είδος κοινής σοφίας που γεννιέται στον καθένα κάτω από την επίδραση ενός αισθήματος, το οποίο, όπως είπαμε, είναι ένα αποτέλεσμα θρησκευτικής φύσης. Σε ζώα προικισμένα με πολυπλοκότερο οργανισμό και πλησιέστερα στον άνθρωπο, το αίσθημα αυτό εκδηλώνεται με τρόπο πιο αντιληπτό σε μας, στον ενστικτώδη και πανικόβλητο φόβο, για παράδειγμα, που τα κυριεύει όταν πλησιάζει κάποια μεγάλη φυσική καταστροφή, όπως σεισμοί, πυρκαγιές δασών ή μεγάλες καταιγίδες. Γενικά, μπορούμε να πούμε, ο φόβος είναι ένα από τα πρωταρχικά αισθήματα στη ζωική ζωή. Όλα τα ζώα είναι φοβιτσιάρικα, πράγμα που αποδεικνύει ότι ζουν σε μια κατάσταση ακατάπαυστου, ενστικτώδους φόβου, έτσι που πάντα είναι κατειλημμένα από το αίσθημα του κινδύνου, δηλαδή, έχουν επίγνωση, ως ένα βαθμό, μιας παντοδύναμης επίδρασης που πάντα και παντού τα καταδιώκει, τα διαποτίζει και τα αγκαλιάζει. Αυτό το δέος – οι θεολόγοι θα έλεγαν το δέος έναντι του Θεού-είναι απαρχή της σοφίας, δηλαδή της θρησκείας. Με τα ζώα όμως δε γίνεται θρησκεία, επειδή τους λείπει η δύναμη της σκέψης, η οποία υπαγορεύει το αίσθημα, καθορίζει το αντικείμενο του, και το εξαλλάσει σε συνείδηση, σε σκέψη. Υπάρχει λοιπόν λογική σ’ αυτόν τον ισχυρισμό του ανθρώπου ότι είναι θρήσκος εκ φύσεως: είναι θρήσκος όπως όλα τα άλλα ζώα, αλλά μόνον αυτός πάνω στη γη έχει επίγνωση της θρησκείας του.
Ο φόβος το πρώτο αντικείμενο της γεννώμενης αναστοχαστικής σκέψης. Λέγεται ότι η θρησκεία είναι πρώτη αφύπνιση του λογικού, ναι, αλλά με τη μορφή ά-λογου. Η θρησκεία, όπως παρατηρήσαμε, αρχίζει με τον φόβο. Και πράγματι, ο άνθρωπος, αφυπνιζόμενος με τις πρώτες ακτίνες του εσωτερικού ήλιου τον οποίο ονομάζουμε αυτοσυνειδησία, και αναδυόμενος αργά, βήμα βήμα, από το υπνοβατικό μισοόνειρο, από την εντελώς ενστικτώδη ύπαρξη την οποία έκανε ενώ ήταν ακόμη στην κατάσταση καθαρής αθωότητας, δηλαδή στη ζωική κατάσταση -επιπρόσθετα, έχοντας γεννηθεί, όπως όλα τα ζώα, με φόβο για τον εξωτερικό κόσμο, ο οποίος είναι αλήθεια, τον παρήγαγε και τον τρέφει, αλλά συγχρόνως τον καταπιέζει, τον συντρίβει και απειλεί να τον καταπιεί ανά πάσα στιγμή- ο άνθρωπος ήταν υποχρεωμένος να κάνει αυτόν ακριβώς τον φόβο πρώτο αντικείμενο της γεννώμενης αναστοχαστικής σκέψης.
Μιχαήλ Μπακούνιν: υπήρξε Ρώσος θεωρητικός του αναρχισμού που με τα γραπτά του και το βίο του, λειτούργησε ως σημείο αναφοράς στην ιστορία του αναρχικού κινήματος, αποτελώντας μία από τις πλέον διάσημες επαναστατικές μορφές του 19ου αιώνα.
Απόσπασμα από το βιβλίο “Φιλοσοφία, ηθική και θρησκεία”
Εκδόσεις ΠΑΝΟΠΤΙΚόΝ, επιμέλεια Γκ.Π.Μαξίμοφ, μετάφραση Ζήσης Σαρίκας
