Συνέντευξη Κέλλυ Γρηγοριάδου
Φωτογραφίες: Σάκης Αναστασόπουλος
Κάποια Τετάρτη της περασμένης άνοιξη, βάζω Τετάρτη γιατί αυτή η μονάδα χρόνου με ενδιαφέρει σημειολογικά, χτύπησε το τηλέφωνο μου.
«Καλησπέρα είμαι ο Λευτέρης Γιοβανίδης και θέλω να σας γνωρίσω.» Ενδιαφέρουσα προσέγγιση σκέφτηκα. Δεν μου είχε ξανατύχει κάποιος καλλιτεχνικός σύμβουλος και δε νεοφερμένος στην πόλη να με καλέσει μετά από προσωπική του έρευνα ανακάλυψης των ανθρώπων που δρουν και ζουν σε αυτήν να μπαίνει σε μια τέτοια διαδικασία.
«Γειά σας Λευτέρη, όποτε θέλετε, είμαι στην διάθεση σας.» Έτσι συναντηθήκαμε. Όχι για να πιούμε μόνο έναν καφέ. Βρεθήκαμε για να αντικρύσουμε το μέλλον μέσα από προοπτικές, να βρούμε το μαζί μέσα από την διαφορετικότητα, την δυναμική, τον σεβασμό, την θέληση και την επιμονή.
Συζητήσαμε για αυτά που θέλει ο καθένας και αυτά που συμβαίνουν με αλήθεια και απλότητα. Σε έναν κόσμο που τρέχει συνεχώς μείναμε για λίγο ακίνητοι και είπαμε για την τέχνη, τον πολιτισμό, το θέατρο, την ζωή, την Ελλάδα, την πόλη, την εποχή.
Δώσαμε ραντεβού να γράψουμε για όλα αυτά τον Σεπτέμβρη γιατί σημασία έχει να ξαναβρεθούμε, να ξαναμιλήσουμε, να συμφωνήσουμε ή και να διαφωνήσουμε, όλοι. Μαζί! Χωρίς συνημμένα.
Ούτως η άλλως το θέατρο είναι επικοινωνία, δημιουργία, έκφραση, κατανόηση και ο Λευτέρης Γιοβανίδης γνωρίζει από πλοκή, δομή και γλώσσα, ξέρει πως η τέχνη δεν είναι για του λίγους ή τους πολλούς, είναι για τον καθένα ξεχωριστά.
Τα “προσωπικά”
Τι σε περιορίζει και τι σε απελευθερώνει;
Με περιορίζει ο εαυτό μου. Με απελευθερώνουν κάποιοι καλοί μου φίλοι.
Πότε ένιωσες πως τα κατάφερες;
Όταν είδα το παιδί μου να μεγαλώνει.
Αυτοαμφισβητείσαι;
Συνεχώς και αδιαλείπτως. Αλλά το δουλεύω.
Είσαι καλλιτεχνικά πλήρης σήμερα;
Τι σημαίνει πλήρης στην τέχνη. Αν είσαι πλήρης δεν μπορείς να κάνεις τέχνη.
Η λέξη παιδεύομαι έχει για εσένα διπλή σημασία;
Τι στιγμή που συμβαίνει την αρνητική, στην ανάμνησή της τη θετική.
Tα “Θεμελιώδη”
Η τέχνη σε διαλέγει ή την διαλέγεις εσύ;
Η τέχνη είναι κομμάτι του ανθρώπου. Πηγάζει από τον άνθρωπο. Γεννιέται από αυτόν. Πιστεύω ότι όλοι με τον τρόπο μας και με τις εμπειρίες μας είμαστε συνδεδεμένοι με κάποιο τρόπο με την τέχνη. Δεν γίνεται να μην είμαστε. Είναι στη φύση μας. Φυσικά η τέχνη έχει πολλές μορφές έκφρασης. Είχα πάει προχθές εκδρομή στη Νεράιδα στη λίμνη, και είδα στο μπαλκόνι της μια κυρία να φτιάχνει μόνη της κάτι περίτεχνες κατασκευές. Αν δεν είναι τέχνη αυτό, τι είναι; Ας μην το παρεξηγούμε, τέχνη δεν είναι μόνο κάτι υψηλό και άπιαστο. Τέχνη είναι ακόμα και ο τρόπος που επιλέγεις να ζεις.
Το θέατρο αντιγράφει την ζωή;
Ο Ρωμαίος και Ιουλιέτα του Σαίξπηρ αλλά και Ο κατάδικος του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, είναι δύο από τα έργα που θα παρουσιαστούν τον χειμώνα από την Κοζάνη και τα δύο βγαλμένα από την ζωή. Αληθινές ιστορίες. Ή έτσι θέλω να τις βλέπω εγώ. Οπότε ναι το θέατρο αντιγράφει τη ζωή και από την άλλη, οι ηθοποιοί για να μπορέσουν να κάνουν θέατρο αντιγράφουν τα συναισθήματα που βιώνουν στη ζωή τους. Από εκεί αντλούν έμπνευση για να μπορέσουν να μετουσιώσουν έναν ρόλο. Όλα είναι ένας κύκλος.
Γεννιέσαι ή γίνεσαι;
Θυμάμαι τον Σεπτέμβριο του 1998, ήμουν στη Νέα Υόρκη και σπούδαζα θέατρο. Είχαμε καταφέρει μέσω μίας φίλης φωτογράφου της Ξανθίππης (Αμερικανοκύπριας) να μπούμε σε μια ιδιωτική προβολή στο Tribeca Film Center. Ήταν μια ταινία που ακόμα δεν είχε κάνει πρεμιέρα και γινόντουσαν ιδιωτικές μόνο προβολές σε ανθρώπους του χώρου και δημοσιογράφους. Ο κινηματογράφος ήταν γεμάτος διασημότητες. Δίπλα στην Ξανθίππη καθόταν ο Χάρβευ Καιτέλ και άλλοι πολλοί. Στο τέλος της προβολής είχε ένα σουαρέ στο φουαγιέ. Βγαίνω και πέφτω πάνω στην Μέριλ Στριπ. Μαγνητισμένος πλησιάζω. Την είχαν περικυκλώσει τρεις (από ότι έμαθα μετά δημοσιογράφοι) και της μίλαγαν και έγινα ένας από το πηγαδάκι συμφωνώντας διακριτικά. Κάποια στιγμή γυρνάει ένας από αυτούς και της λέει «κυρία Στριπ είστε η πιο ταλαντούχα ηθοποιός της γενιά σας.» Και θυμάμαι χαρακτηριστικά την Στριπ να σηκώνει το δάκτυλο της και να του το κουνάει αρνητικά και να του λέει «‘Όχι. Η γενιά μου είχε πολύ πιο ταλαντούχες από μένα. Εγώ έγινα αυτό που είμαι γιατί είχα τριάντα τις εκατό τύχη, εξήντα τις εκατό γιατί δούλεψα και δέκα τις εκατό ταλέντο. Δούλεψα για να γίνω αυτό που είμαι. Βέβαια ήμουν και αρκούντως τυχερή.» Η συζήτηση τελείωσε μετά από ώρα απευθύνοντας μου το λόγο για πρώτη φορά και ρωτώντας με. Από που είσαι; Ελλάδα της απαντώ και μου χάρισε ένα ζεστό χαμόγελο λέγοντάς μου, Γκρέκο! Κατάλαβα πολλά από αυτή την αναπάντεχη συνάντηση.
Η παράσταση ήταν επιτυχία αλλά η προέλευση του κοινού αποτυχία;
Κι όμως συμβαίνει κι αυτό. Μακριά από εμάς. Πολλές φορές έχω δει παράσταση που στα δικά μου μάτια ήταν παταγώδης καλλιτεχνική μπούρδα, να σκίζει. Κι άλλες φορές κάτι μαγικό συμβαίνει και δεν πατάει ψυχή. Είναι κάτι που δεν μπορώ το εξηγήσω ενώ κάθε φορά που συμβαίνει και όταν το βλέπω, απορώ. Ξέρετε το θέατρο είναι μια τέχνη που για να μπορεί να υπάρξει χρειάζεται να έχεις τρία πράγματα. Έναν ηθοποιό, ένα σκηνικό χώρο και ένα θεατή. Αν λείπει ένα από αυτά τα τρία δεν μπορείς να κάνεις θέατρο. Οπότε όσο καλή και αν είναι η παράσταση αν δεν έχει κόσμο, εν κατακλείδι θα θεωρηθεί αποτυχία. Σκληρό αλλά πραγματικότητα. Ελπίζω οι Κοζανίτες να με τιμήσουν με την παρουσία τους και να μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε επιτυχώς το στόχο μας. Αυτό της παραγωγής τέχνης.
Τα θεατρικά
Ποιες είναι οι σκέψεις σου ή η στάση σου σχετικά με την θεατρική δραστηριότητα που παρατηρείται στην Ελλάδα;
Τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα παρατηρείται μια πληθώρα παραγωγών και παραστάσεων. Να σκεφτείτε ότι το 2004 είχαμε 600 περίπου πρεμιέρες ετησίως και φέτος ξεπερνούν τις 1500! Αυτό έχει ένα καλό αλλά και ένα κακό. Από τη μια έχουμε μια πολυφωνία στην έκφραση, πράγμα κι από την άλλη νιώθω ότι το κοινό αποπροσανατολίζεται και δεν ξέρει που να πρώτο πάει. Ούτε χρήματα έχει να βλέπει τόσες πολλές παραστάσεις αλλά ούτε και χρόνο. Τώρα, όσο αφορά τους ίδιους τους καλλιτέχνες με την τόση μεγάλη πληθώρα παραγωγών έχουν μειωθεί πολύ οι μισθοί. Ακόμα πολλοί δεν πληρώνονται. Η πρωτεύουσα μας έχει περισσότερες πρεμιέρες από το Λονδίνο. Νομίζω ότι κάπου θα εκτονωθεί όλο αυτό. Εγώ σε όλο αυτό πάντα ήμουν ένας μοναχικός καβαλάρης μέχρι που ήρθα στην Κοζάνη.
Στον Θεατρικό σου χάρτη τι έχει εννοιολογικά ενδιαφέρον;
Η πολυπολιτισμικότητα. Πως δύο λαοί συνυπάρχουν. Πως είναι δομημένες οι κοινωνίες. Πόσο επηρεάζει η θρησκεία την συνύπαρξη λαών. Και πως μεταφέρεις αυτή την πολυπολιτισμικότητα, που υπάρχει στην κοινωνία μας, στη σκηνή. Στην παράσταση που σκηνοθετώ αυτό τον καιρό παίρνω την πιο φημισμένη ιστορία από την παγκόσμια δραματουργία, το «Ρωμαίο και Ιουλιέτα» του Σαίξπηρ και την εντάσσω στα βαλκάνια σήμερα, όπου δυο διαφορετικοί λαοί είναι αναγκασμένοι να συνυπάρξουν. Έχουν διαφορετική γλώσσα, διαφορετική κουλτούρα, διαφορετική θρησκεία. Και μέσα σε όλο αυτό γεννιέται ένας έρωτας., μεταξύ δυο διαφορετικών αντίπαλων οικογενειών. Παίζω πάνω στη σκηνή με την σύνθεση των γλωσσών και των νοοτροπιών και αναζητώ που θα με βγάλει όλο αυτό. Είμαστε με τους συνεργάτες μου τώρα στην περίοδο των προβών. Πρώτη φορά δουλεύω μια πρόβα με ανθρώπους που μιλάνε διαφορετική γλώσσα πάνω στη σκηνή. Έχει μοναδικό ενδιαφέρον. Λέμε μια ιστορία κάτω από ένα δικό μας πρίσμα. Αυτό της πολυπολιτισμικότητας. Η οικογένεια της Ιουλιέτας μιλάει ελληνικά, του Ρωμαίου κροατικά και όταν συναντιούνται μιλάνε τη γλώσσα του συγγραφέα Αγγλικά. Μοναδικό εγχείρημα.
Τα κοινωνικά
Τι είναι πολιτικά και κοινωνικά ιδεατό για σένα;
Ότι δεν πρέπει να βρίσκομαι στο εγώ αλλά στο εμείς. Όσο γραφικό και αν ακούγεται. Είμαστε ένας λαός με χίλια δυο καλά, αλλά δεν έχουμε μάθει να συνεργαζόμαστε. Δεν έχουμε μάθει να διαφωνούμε δημιουργικά. Ακόμα κι εμείς στην πρόβα μας, σε μια δουλειά όπως το θέατρο που βασίζεται στην ομαδικότητα, δύσκολα συνεργαζόμαστε. Για μένα αυτό έχει να κάνει κατά πολύ με το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Από το νηπιαγωγείο ακόμα δεν μας μαθαίνουν να συνεργαζόμαστε. Αν παρακολουθήσετε το εκπαιδευτικό σύστημα κυρίως χωρών της Βόρειας Ευρώπης θα εκπλαγείτε με το πόσο πολύ ωθούν τους μαθητές στη συνεργασία. Κλείνω την απάντηση με το κοινότυπο αλλά πάντα επίκαιρο, αγαπάτε αλλήλους.
Ένας ιστορικός θα έλεγε πως όλες οι εποχές είναι εξίσου σκοτεινές και φωτεινές, ματαιόδοξες και ουσιαστικές.
Απόλυτα. Αλλά ο άνθρωπος έχει πάντα την τάση να ωραιοποιεί το παρελθόν. Σαν να έρχεται ο χρόνος ως γυαλόχαρτο και λειαίνει τη μνήμη και τις αισθήσεις. Πόσες φορές έχω ακούσει τη φράση «Αυτό πρώτη φορά στη ζωή μου, μου συμβαίνει» σχολιάζοντας κάτι αρνητικό. Και διερωτάσαι, μα καλά έχει ξεχάσει ότι του έχει ξανασυμβεί αυτό και κάτω από χειρότερες συνθήκες; Αλλά έτσι είμαστε οι άνθρωποι. Κάθε εποχή έχει τις δυσκολίες της, την ανηφόρα της και πρέπει να μάθουμε να ζούμε το τώρα, να το αγαπάμε το τώρα. Μην μεταφέρουμε την ελπίδα μας σε κάτι ωραιοποιημένο από το παρελθόν που έχει περάσει και έχει σβήσει αλλά ούτε και στο μέλλον που ακόμα δεν έχει έρθει, γινόμενοι απλώς κυνηγοί μια συνεχόμενης ουτοπικής αναμονής, προσδοκώντας μια εικονική ευτυχία που τελικά δεν πρόκειται να έρθει ποτέ. Βέβαια για να είμαι ειλικρινής πολλές φορές πέφτω κι εγώ στην παγίδα της προσδοκίας ζώντας για το μέλλον και λειτουργεί υπέροχα εκείνη την στιγμή τουλάχιστον ως πανάκεια της όποιας ψυχικής ανασφάλειας μου.
Πιστεύεις στους νέους θεατρικούς συγγραφείς;
Οφείλω να πιστεύω. Κι αυτό φαίνεται από τον πρώτο καλλιτεχνικό προγραμματισμό του ΔΗΠΕΘΕ για τη σεζόν 2018-19, που προκαλέσαμε την συγγραφή πέντε θεατρικών κειμένων. «Βραδιάζει κυρία Γαλάτεια» του Μιχάλη Πιτένη που θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή στις 10 Οκτωβριου κάθε Τετάρτη και Πέμπτη για 10 παραστάσεις. Ο Γιώργος Παφίλης αμέσως μετά κάνει πρεμιέρα στις 19 Οκτωβρίου με τις Αισθητικές Χαρές για 6 παραστάσεις. Ένας κόμπος στη μέση του Γαλαξία, ιδέα του Νίκου Μαθιουδάκη και κείμενο παράστασης Κίρκης Καραλή που θα παρουσιαστεί στα Γυμνάσια και Λύκεια του νομού. Ακολουθεί για τις αποκριές ένα κείμενο που παραγγείλαμε να το γράψει ο Κώστας Καρανάτσιος «Κοζάνη 2146 μ.Χ. «Λόζιος στ’ Σκ’ρκα» και τέλος «ο Κώστας και Μαρία» του Νίκου Μαθιουδάκης μια ποιητική σύνθεση. Σκεφτείτε το, είναι πάρα πολλά. Ένα φιλόδοξο πρόγραμμα, με πίστη να προκαλεί συνεργασίες και να δίνει βήμα σε συγγραφείς να δημιουργήσουν. Αναλογιστείτε αν κάθε θέατρο προκαλούσε τόσες πολλές συνεργασίες. Τα ταλέντα όπως είπαμε και παραπάνω γίνονται με τριβή και δουλειά. Να δίνουμε ευκαιρίες.
Υπάρχει αντίδοτο για το εύπεπτο;
Δύσκολα. Ζούμε στην εποχή της εικόνας και της γρήγορης πληροφορίας. Αυτό δεν αφήνει πολλά περιθώρια. Έχουμε πια συνηθίσει το τηλεκοντρόλ. Εύκολα αλλάζουμε εικόνα. Το μάτι δεν έχει συνηθίσει να προσπαθεί να μπει στην ουσία από κάτι. Εύκολα απορρίπτουμε και πάμε δίπλα και μετά απλώς παραδίπλα!
Τα προγραμματικά
Ποιοι είναι οι άξονες που σε βοήθησαν να ορίσεις τις επόμενες θεατρικές περιόδους;
Ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός είναι κάτι εύκολο. Πρέπει να μπορέσεις όμως να συνδυάσεις πολλά και διαφορετικά. Βασικός στόχος μου είναι το Θέατρο της Κοζάνης πέρα από να το αγαπήσει ο Κοζανίτης, είναι να συστηθεί ξανά στην επικράτεια αλλά και να αποκτήσει παρουσία και στο εξωτερικό. Ο πολιτισμός είναι η βαριά μας Βιομηχανία. Δεν έχουμε πολλά πράγματα να εξάγουμε ως χώρα. ΤΟ ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης συγκαταλέγεται στα ισχυρά κρατικά θέατρα της χώρας μας. Για μένα είναι πολύ σημαντικό που το θέατρό μας φέτος το χειμώνα στις 26 Ιανουαρίου, θα παρουσιάσει στην Κροατία την παράστασή μας ο Ρωμαίος και Ιουλιέτα , που οι Κροάτες θα ακούσουν και θα μάθουν για την πόλη μας.
“Κι όμως πρέπει να λογαριάσουμε πως προχωρούμε. Κι όμως πρέπει αν λογαριάσουμε κατά που προχωρούμε. Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη. Γιατί και το τραγούδι το φορτώσαμε με τόσες μουσικές που σιγά-σιγά βουλιάζει και την τέχνη μας τη στολίσαμε τόσο πολύ που φαγώθηκε από τα μαλάματα το πρόσωπό της κι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια γιατί ἡ ψυχή μας αύριο κάνει πανιά.» Μίλησε μας για την επιλογή σου αυτή που ανοίγει τον καλλιτεχνικό προγραμματισμό.
Είναι ένα ποίημα του Γιώργου Σεφέρη, που το θεωρώ αρκετά επίκαιρο. Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να επιστρέψουμε στην ποίηση. Έχει χαθεί η ποίηση από τα αναγνώσματά μας. Μέσα σ’ αυτό το ποίημα βρίσκω τρεις λέξεις κλειδιά αλήθεια, απλότητα, αισιοδοξία. Κι αυτό το στίγμα θέλω να δώσω εγώ. Να είμαστε αληθινοί σ’ αυτό που πιστεύουμε, να βρούμε την απλότητα της ζωής και να είμαστε αισιόδοξοι ότι όλα θα πάνε καλά.
Αίθουσα, παραστάσεις, παρεμβάσεις, παραγωγές, συγγραφές, σημαντικές συνεργασίες, τοπικό καλλιτεχνικό δυναμικό, συμπράξεις. Και τώρα τι κάνουμε;
Σήμερα νιώθω σαν να είμαι στην αρχή. Τι και αν πέρασαν 6 μήνες, τι κι αν έχουμε δουλέψει πάρα πολύ να ανακαινίσουμε την αίθουσα, η δουλειά για μένα ξεκινάει τώρα. Τώρα πρέπει να ετοιμάσουμε τις παραστάσεις μας. Να καλέσουμε τον κόσμο και να καταφέρουμε να του αρέσουμε. Το θέατρο δεν ανήκει σε κανέναν, ανήκει στην κοινωνία. Θέλω οι Κοζανίτες να αγαπήσουν ξανά το θέατρό τους, να καταλάβουν ότι είναι δικό τους, ότι αυτοί το πληρώνουν για να υπάρχει και να το κάνουν το πρώτο περιφερειακό θέατρο της χώρας. Αυτό δεν ξέρετε τη δύναμη και ώθηση θα δώσει στην πόλη.
Τα αγαπημένα
Αγαπημένος θεατρικός συγγραφέας
Είναι τόσοι πολλοί και καλοί για να ξεχωρίσω έναν
Αγαπημένη παράσταση
Έχω δει τόσες πολλές και καλές για να ξεχωρίσω μια.
Αγαπημένο βιβλίο
Κάθε μήνα και άλλο.
Αγαπημένος ηθοποιός
Ως σκηνοθέτης η δουλειά μου είναι να αγαπώ τους ηθοποιούς.
Αγαπημένη ταινία
Αυτή που ξεκινάω να δω
Αγαπημένος δίσκος
Το Shazam.
Η ζωή γενικά είναι τόσο μικρή αλλά και πολυδιάστατη που θεωρώ «ιεροσυλία» να μιλάμε για ένα και μόνο αγαπημένο. Έχει τόσες ομορφιές το πρωί όσες έχει και η νύχτα. Πρέπει να είμαστε ανοιχτοί σε πράγματα που συμβαίνουν γύρω μας, να τα αντιλαμβανόμαστε. Να έχουμε ανοιχτή την πόρτα! Πολλές φορές δεν αφήνουμε να μας επηρεάσει η ζωή. Χωρίς να το θελουμε, βάζουμε παρωπίδες. Δεν ανακαλύπτουμε την αγαπημένη μας ταινία, γιατί δεν πήγαμε να την δούμε. Δεν νιώθουμε την ηδονή που θα μας δώσει ένα βιβλίο γιατί δεν το ανοίξαμε, δεν βλέπουμε ότι δίπλα μας βρίσκεται ο άνθρωπός μας γατί τον αναζητάμε μακριά. Και το χειρότερο είναι ότι έχουμε την ψευδαίσθηση να πιστεύουμε ότι είμαστε ανοιχτοί. Ότι σε όλα είμαστε παρόν. Ας ανοίξουμε τις πόρτες να μας ξαφνιάσει η ζωή. Κακό δεν πρόκειται να πάθουμε. Ακόμα και αν κάποιος μας πληγώσει κι αυτό είναι εμπειρία. Ας αποδεχτούμε ότι δεν υπάρχει χάνω ή κερδίζω. Υπάρχει μόνο ότι ζω.
