Στεφανία Ζούρκα
Ασκούμενη δικηγόρος
Senior Projects Manager | Όμιλος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων
Τα προγράμματα κινητικότητας, ανταλλαγής ή κατάρτισης και εκπαίδευσης των νέων ανθρώπων, όπως διαρθρώνονται, προωθούνται και εξελίσσονται την τελευταία δεκαετία είναι ο προάγγελος μιας οιονεί ειλικρινούς θεσμικής προσπάθειας συμπερίληψης των ίδιων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, οργάνωσης πρωτοβουλιών και ενίσχυσης της παρουσίας τους στις κάθε είδους απαιτήσεις της πραγματικότητας, που διαμορφώνεται από τους ανθρώπους, που σε κάθε περίπτωση δε θα βιώσουν στην ολότητά της την αιτιακή διαδρομή των αποφάσεων τους, είναι ενθαρρυντικό να διευρύνεται ο κύκλος των προσώπων που συνειδητοποιούν ότι είναι μονόδρομος η πολύπλευρη και συνεχής παρουσία και δραστηριότητα των νέων στο δημόσιο λόγο και βίο. Απαραίτητη προϋπόθεση, όμως, για μια ώριμη και συλλογική – όχι απαραίτητα και ομοιόμορφη – παρουσία είναι η ενδυνάμωση και η πρακτική εξάσκηση των δυνατοτήτων και των δεξιοτήτων σε ένα χώρο που συνδιαμορφώνεται και εξελίσσεται αυτοδύναμα και δημιουργικά.
Σε ένα πρώτο στάδιο, το κενό του χώρου αυτού καλύπτεται από τις δραστηριότητες που στοχεύουν στην ενδυνάμωση και σμίλευση των όσων έμφυτα, αλλά ακατέργαστα, έχει ένας άνθρωπος, για να μπορέσει να τα εντοπίσει, να τα εξελίξει και να συμβάλλει στο level up της πραγματικότητάς του. Τα προγράμματα, λοιπόν, που δομούνται προς αυτή την κατεύθυνση, είτε έχουν εξειδικευμένο αντικείμενο περιεχομένου (φοιτητικά επιστημονικά, προγράμματα Erasmus+, διαγωνισμοί κλπ) και είναι συναφή προς το ακαδημαϊκό αντικείμενο των προσώπων προς τα οποία απευθύνονται, είτε είτε εξαρτούν αυτοδίκαια τα ενδεικτικά αποτελέσματά τους, από την μη τυπικής φύσεως εκμάθηση μέσω της δημιουργίας, της διαδραστικής εμπειρίας, της γνώσης μέσω της ψυχαγωγίας και διασκέδασης, της βιωματικής άσκησης με το αντικείμενο ενδιαφέροντος και τον αντικειμενικό στόχο (προσομοιώσεις θεσμών, ανταλλαγές νέων, εθελοντικά προγράμματα κλπ) συνθέτουν δυναμικά και πολλές φορές ασυναίσθητα μια φαρέτρα εργαλείων, που απρόοπτα ωφελούν και δίνουν ερεθίσματα στον καθένα και στην καθεμία από μας, ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες και τις ανάγκες του/της.
Είναι, πράγματι, αξιόλογο ένα ολόκληρο πλαίσιο ιδεών και δραστηριοτήτων που τροφοδοτείται από έναν κοινό στόχο, και καθόλου απρόσωπο, που κάθε φορά καταλήγει στη φράση «ενδυνάμωση των νέων», να οδηγεί κάθε φορά σε διαφορετικό απολογισμό για τους ίδιους, να επηρεάζει κάθε φορά τον προσανατολισμό τους απροσδόκητα και να τους χαρίζει ερεθίσματα και έμπνευση. Δεν είναι δεδομένη μια τέτοια κατεύθυνση, όσο ουτοπική κι αν φαντάζει ως προς τα κίνητρά της σε έναν κόσμο που δεν αντιλαμβάνεται, εκούσια ή ακούσια, αλλά σίγουρα άπληστα, τη σημασία της έμπνευσης για τη δημιουργία, την ουσία της προσπάθειας για το -ένα- τελικό αποτέλεσμα που μπορεί διαπερνάται από -χίλιες- αφανείς διαδρομές και ανεπιτυχείς δοκιμές. Αντίθετα, κατακρίνει κάθε δειλή και προφανώς άπειρη προσπάθεια δημιουργίας. Και όποιος αρνείται ότι αυτό είναι μια πραγματικότητα, που πρέπει να αντιμετωπιστεί εφησυχάζεται φυγόπονα με το δεδομένο, ότι οι επόμενες γενιές θα βρουν την άκρη, όπως οι ίδιοι κλήθηκαν, χωρίς να επιθυμούν να ξεπεράσουν την πεπατημένη, για μια φορά, αφήνοντας πίσω καχυποψίες, που είναι απόρροια αυτού που έχουμε κοινότοπα ονομάσει «χάσμα γενεών».
Το youthwork, ως πολυεπίπεδο σύνολο δραστηριοτήτων που κατευθύνεται στο να καλλιεργήσει χωρίς να κατευθύνει, να οπλίσει με αυτοπεποίθηση και να δικτυώσει, αφυπνίζοντας μακριά από την ξύλινη γλώσσα της τυπικής μάθησης, είναι απαραίτητο να αποκτήσει τη θέση και το χώρο που του πρέπει, χωρίς να σπαταληθεί χρήσιμος δημιουργικός χρόνος. Δε θα προβώ σε καμία ανάλυση περί του τί είναι και τί όχι youthwork, και γιατί το επιλέγουμε αφού δεν είναι για την πλειοψηφία μέρος της εργασιακής τους πραγματικότητας, στην πορεία, όμως, του να χωρέσει σε μια σύντομη εμπειρική μου αποτύπωση, καταρχάς η σημασία του, δεν μπορούσε να εκλείπει μια αναφορά σε όσους νέους και όσες νέες, πριν από μας, μακριά από κομματικοποιήσεις, δημιούργησαν ένα περιθώριο δημιουργίας και για τους επόμενους, που ένα πρόγραμμα προσομοίωσης, μια ανταλλαγή νέων και ένα συνέδριο, ό,τι άλλο, έδωσαν την αφορμή να μην διστάσουμε να επιχειρήσουμε, έστω και άγαρμπα αρχικά, και εμείς δικές μας δράσεις, εκείνες που απευθύνονται σε συνομηλίκους μας και ανθρώπους που επιθυμούν να μας ακούσουν πραγματικά. Όποια δραστηριότητα οργανώνεται, είτε έχει πολιτικές – όχι κομματικές- , επιστημονικές, πολιτιστικές ή κοινωνικές προεκτάσεις, προς την κατεύθυνση, δεν είναι μόνο μια εκδήλωση εθελοντικής κοινωνικής προσφοράς, από την άποψη ότι δομείται και ολοκληρώνεται εξελικτικά, από το στάδιο της οργανωτικής τους δημιουργίας, μέχρι την τελική τους υλοποίηση μέσα από ένα σύνολο αλληλεπιδράσεων, εργασιών, υπερωριών ενασχόλησης και ανατροφοδότησης. Δεν περατώνεται ούτε όταν εκκινεί η εκδήλωσή τους, παρά μόνο όταν ξεκινά η διαδικασία της αμφίδρομης επικοινωνίας των όσων οι συμμετέχοντες αποκομίζουν προς την ίδια τη δράση. Στις εκδηλώσεις που αφορούν στην ενδυνάμωση αυτή, οι συμμετέχοντες διαμορφώνουν τελικά την ποιότητα της προεργασίας, γεγονός που ως μη δυνάμενο να τεθεί υπό κατευθύνσεις έχει τη δυναμική μαγεία της δημιουργίας αυτοδίκαια. Στον απολογισμό, πέρα από κάθε γνώση, στιγμή διασκέδασης ή εμπειρική μάθηση, το συμπέρασμα είναι πάντοτε το ίδιο: Να μη χάσουμε την όρεξη μας, το δημιουργικό προσανατολισμό μας, την εξέλιξη προς το τέλειο των προσπαθειών μας,
Πριν, εξαχθούν εύκολα συμπεράσματα περί απάθειας ή αποτυχίας μιας προσπάθειας/πολλών προσπαθειών, που διεκδικούν και κερδίζουν το χώρο τους, ακριβώς επειδή φειδωλά τους παραχωρείται, αν τους παραχωρείται, λυσιτελής θα ήταν μόνο η κατανόηση της ανάγκης όσων οργανώνουν εκδηλώσεις και προγράμματα, όποιες προσεγγίσεις και αν αυτά έχουν, να διευκολύνεται και να υποστηρίζεται έμπρακτα η κοπιώδης και σημαντική τους προσφορά. Η διττή σημασία της εξελικτικής πορείας των δεξιοτήτων, που ένα εκπαιδευτικό σύστημα δε δύναται να καλλιεργήσει – για τους όποιους ιστορικούς και πολιτικούς του φραγμούς – δε θα έπρεπε να παραγνωρίζεται. Η εκπαιδευτική πραγματικότητα, ορθώς δεν περιορίζεται στις προσλαμβάνουσες του σχολείου ή του πανεπιστημιακού ιδρύματος, και επεκτείνεται σε κάθε είδους εκπαιδευτική δραστηριότητα θεωρητική ή πρακτική θα μπορούσε να διευρύνει το πεδίο αντίληψης των νέων, με μοναδική ένσταση ότι ακόμη και εν έτει 2021 δεν είναι ίδια η προσβασιμότητα, παρά τις γενναιόδωρες προσπάθειες των ευρωπαϊκών θεσμών, που αμβλύνουν τις άνισες συνθήκες των συμμετοχών αυτών. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, μόνο περηφάνια θα έπρεπε να νιώθουμε που πλέον σχεδόν σε όλη την επικράτεια υπάρχουν άνθρωποι που εξασκούν τις αποκτηθείσες από τα προγράμματα ενδυνάμωσης εμπειρίες τους, προκειμένου να τις μοιραστούν και να τις επικοινωνήσουν, και που κόντρα στη νοοτροπία της απόρριψης και της αδιαφορίας, δεν σταματούν αυτή την εξέλιξη προς τις ακόμη νεότερες γενιές.
Τα δομημένα προγράμματα που δημιουργούνται κατ΄ αυτόν τον τρόπο δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως χόμπι ελαφρά τη καρδία, ούτε ως αδιάκριτη εθελοντική απασχόληση που επιλέγεται όπως κάθε άλλο χόμπυ. Η ποιοτική διαφορά αυτής της γενίκευσης από το τι πραγματικά είναι αναγκαίο, έγκειται στο ότι το youthwork θα έπρεπε να αποτελεί πτυχή της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Όσοι είναι μέρος του κόσμου των δραστηριοτήτων αυτών δημιουργούν χώρο στην καθημερινότητά τους, διότι κατανοούν από το πρώτο κιόλας πρόγραμμα, ότι προκαλώντας τον εαυτό τους και τα όριά τους, κάθε επόμενη φορά θα κερδίζουν ευκαιρίες, ασύγκριτες εμπειρίες, θα επεκτείνουν τους προσωπικούς τους επιστημονικούς και μη ορίζοντες, θα εμπεδώνουν τις γνώσεις τους εφαρμόζοντάς τες και συνθέτοντας ομαδικά ένα αποτέλεσμα πέρα για πέρα μοναδικό, με αποδέκτες και πομπούς τους ίδιους. Η τριβή και η εξοικείωση, η δοκιμασία και η προσπάθεια, η εξέλιξη και η αποκόμιση εμπειριών και γνώσεων, η δύσκολη αλλά και επίπονη διαδικασία οργάνωσης και συμμετοχής, αλλά και, τέλος, η διασκέδαση, που είναι αναπόσπαστο κομμάτι αυτής, ξεπερνούν την απλή διαπίστωση, ότι τέτοιες δραστηριότητες δεν είναι παρά απλές προσθήκες σε ένα εντυπωσιακό βιογραφικό. Μπορεί να αρνηθεί κάποιος, άραγε, ότι η προσωπική εξέλιξη του καθενός έχει τον καλύτερο και πιο αξιόλογο αντίκτυπο σε μια κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, η οποία κατά βάση πορεύεται πολλές φορές πρόχειρα και ανώριμα, χωρίς ένα μακροπρόθεσμο στόχο; Έχει περιθώρια αποτυχίας μια κοινωνία όταν ξεκινάει από τη σωστή βάση της καλλιέργειας της συνείδησης ότι οι προσωπικές και πολιτικές μας επιλογές διαμορφώνουν ένα αύριο;
The bad news… Δεν υπάρχει μια συνταγή για την επιτυχία του μέλλοντός μας, ούτε μια γρήγορη λύση. Η ουσιαστική συμπερίληψη των νέων θεσμικά πολλές φορές δεν ξεπερνά κατά πολύ τις ξύλινες δηλώσεις περί του ότι είμαστε η ελπίδα του αύριο.
Τhe good news…Συνειδητοποιούμε την πραγματικότητα αυτή όλο και περισσότερο! Είναι αφελές το να μη δημιουργούμε, το να μην ψάχνουμε, το να μην κουραζόμαστε, το να μην προσπαθούμε, το να μην κάνουμε λάθη και το να μην ξεκινάμε από την αρχή.
