Η ελληνική γεωγραφία κρύβει πλαγιές, φαράγγια, οροπέδια και κορφές της μέρη και τοπία απείρου κάλλους.
Στην ορεινή περιοχή μας, υπάρχουν χωριά που ξεχωρίζουν με διαφορά ύψους και σπάνε το όριο των 1.000 μέτρων.
Το Καταφύγιο ή Καταφύγι είναι το πιο ορεινό χωριό της Κοζάνης, χτισμένο σε μέσο υψόμετρο 1.400 μέτρων στις πλαγιές των Πιερίων και το σίγουρο είναι ότι θα σας σαγηνεύσει, αφού διαθέτει ομορφιά που έχει παραμείνει αλώβητη στον χρόνο.
Δημιουργήθηκε από οικογένειες, οι οποίες μετακινήθηκαν από τα Τρίκαλα, τα Άγραφα, την Πίνδο και τα Γρεβενά, έφτασαν στην περιοχή της Κοζάνης και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Βελβεντού, αλλά αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν, λόγω της τουρκικής καταπίεσης.
Η ονομασία του χωριού οφείλεται στην απόρθητη τοποθεσία του.
Στο χωριό πραγματοποιήθηκε, τον Οκτώβρη του 1943, το 1ο Παμμακεδονικό συνέδριο της ΕΠΟΝ καθώς πολλοί άνθρωποι του χωριού συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα της αντίστασης εναντίον των Ναζί [6] Το χειμώνα του 1943 και συγκεκριμένα στις 20 Δεκεμβρίου τα κατοχικά στρατεύματα έκαψαν το χωριό και οι κάτοικοί του κατέφυγαν μετά τη λήξη του πολέμου στον Βελβενδό, στην Θεσσαλονίκη, στην Κοζάνη και στην Κατερίνη όπου κατέλυσε και ο μεγαλύτερος όγκος του χωριού δημιουργώντας τον ομώνυμο συνοικισμό των «Καταφυγιωτών».
Το Καταφύγι, υπήρξε γενέτειρα σημαντικών προσωπικοτήτων όπως του θεολόγου , ακαδημαϊκού και προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου , του επίσης σημαντικού ακαδημαϊκού Ιωάννου Τσικοπούλου αλλά και του Μητροπολιτη Χίου Νικηφόρου Τζιφοπουλου. Παράλληλα το Καταφύγιο ή Καταφύγι είναι η γενέτειρα του ήρωα του Καζαντζάκη Αλέξη Ζορμπά, ο οποίος λεγόταν Γιώργος Ζορμπάς[εκκρεμεί παραπομπή]. Στο χωριό διασώζεται και το οικόπεδο του σπιτιού του, στα ερείπια του οποίου έχει χτιστεί ένα οίκημα που θα λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο.
Σήμερα το Καταφύγι, κατοικείται μόνο τους θερινούς μήνες, από τους ιδίους τους κατοίκους οι οποίοι μετά την πυρπόληση, μένουν κυρίως στην Κατερίνη.
Τι θα δείτε στο Καταφύγι
Στην πλατεία βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας, η οποία ξαναχτίστηκε και εγκαινιάστηκε το 1969 από τον τότε Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης, Διονύσιο. Στην συνοικία Μαγουλάδες ή Μαγλάδες, υπάρχει η Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου[8]. Στην άλλη πλευρά του χωριού υπάρχει ο ναός του Αγίου Νικολάου, κτίσμα του 1750, και είναι ο μόνος ναός πού δεν κάηκε από την πυρπόληση των Γερμανών, παρά τις προσπάθειές τους. Τα σημάδια από τις προσπάθειές τους να βάλουν φωτιά φαίνονται ακόμα στους τοίχους. Εκτός από αυτές, υπάρχουν και οι εκκλησίες του Προφήτη Ηλία στον μικρό λόφο με την ονομασία Καραούλι, με θέα προς την Κοζάνη και στην λίμνη του Αλιάκμονος του Πολυφύτου. Ο γκρεμός από το Καραούλι, ονομάζεται Σκρίκα. Υπάρχει ακόμα το εκκλησάκι του Αγίου Νεκταρίου και του Αγίου Δημητρίου, όπου και το κοιμητήριο του χωριού, ενώ στην τοποθεσία Λιβάδια υπάρχει και ο ναός του Αγίου Αθανασίου.
Το παλιό πέτρινο δημοτικό σχολείο του χωριού από το 1985 έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Πρόκειται για «λιθόκτιστο κτίριο που στεγάζεται με τετράρριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Οι όψεις του διέπονται από απόλυτη συμμετρία, ως προς το κατακόρυφο άξονα που εκφράζει και τη λειτουργία του κτίσματος». Το σχολείο κτίστηκε τον 19ο αι. από εισφορές των κατοίκων και διέθετε σπάνια βιβλιοθήκη με έργα Ελλήνων συγγραφέων σε εκδόσεις της Λειψίας. Σε αυτό δίδαξαν ο Άνθιμος Γαζής, ο Μπίρδης και στις αίθουσές του έγινε η πρώτη Παμμακεδονική συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ.
Στην είσοδο του χωριού από την πλευρά του Ελατοχωρίου, βρίσκεται το Στραυροδρόμι. Εκεί υπάρχει και το μνημείο, όπου τον Ιανουάριο του 1924 ο κλέφτης Φώτης Γιαγκούλας και τα παλικάρια του σκότωσαν τον γιατρό του χωριού, Οδυσσέα Νικολαΐδη, ενώ από την πλευρά του Βελβενδού, ο επισκέπτης συναντά το Αγιονέρι, ενώ λίγο πριν μπει κανείς στο χωριό υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω, όπου κατά την ημέρα του Δεκαπενταυγούστου οι κάτοικοι ξεπροβοδίζουν τα Ιερά Λείψανα του Αγίου Διονυσίου.
