Η τεχνητή λίμνη του Ιλαρίωνα σχηματίστηκε στην κοιλάδα του Αλιάκμονα και εκτείνεται από το Νοτιοανατολικό άκρο της Π.Ε Γρεβενών μέχρι την περιοχή της Αιανής Κοζάνης.
Είναι το 4ο φράγμα στο ρου του Αλιάκμονα και αποτελεί ένα μεγάλο αναπτυξιακό έργο της ΔΕΗ. Κατασκευάστηκε από αμμοχάλικο ποταμού και έχει αργιλικό αδιαπέραστο πυρήνα.
Μέσα από μια λίμνη μήκους 35 χιλιομέτρων που δημιουργήθηκε λόγω κατάκλισης του εδάφους από τα νερά του ταμιευτήρα του υδροηλεκτρικού έργου του Ιλαρίωνα, που στην ουσία έχει αλλάξει την όψη όλης της περιοχής, αναδεικνύεται η ανυπέρβλητη ομορφιά της φύσης. Η λίμνη του Ιλαρίωνα αποτελεί ένα έργο αξιόλογο, αφού η κατασκευή της μπορεί να οδηγήσει στην οικονομική, περιβαλλοντική, πολιτιστική και τουριστική αναβάθμιση της περιοχής.
Σκοπός της κατασκευής του φράγματος είναι η λειτουργία του υδροηλεκτρικού εργοστασίου. Εξίσου κύριος σκοπός του είναι η εξασφάλιση της απρόσκοπτης ύδρευσης της Θεσσαλονίκης, από τον ποταμό Αλιάκμονα, καθώς και η συνολική κάλυψη αναγκών άρδευσης των κατάντη πεδιάδων Ημαθίας, Πέλλας και Θεσσαλονίκης, έκτασης περίπου 900.000 στρεμμάτων. Η σοβαρή και εμπεριστατωμένη μελέτη που έχει προηγηθεί, ως προς τις προαναφερθείσες περιοχές, θα φανερώσει την άκρως πολύτιμη συνδρομή του φράγματος, από τις επόμενες κιόλας επερχόμενες θερινές περιόδους παρατεταμένης ξηρασίας.
Επιπρόσθετα, θα προκύψει βελτίωση του τοπίου της λίμνης Πολυφύτου, από την καλύτερη διαχείριση της στάθμης του ταμιευτήρα του υδροηλεκτρικού έργου Πολυφύτου, ενώ το υδροηλεκτρικό έργο Ιλαρίωνα συμβάλλει στην περιβαλλοντική αναβάθμιση του Δέλτα του ποταμού Αλιάκμονα, με την εξασφάλιση 140 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού ετησίως στην κοίτη του, βοηθώντας ταυτόχρονα και τη δυνατότητα άρδευσης στη βόρεια ζώνη της προαναφερθείσας μεγάλης τεχνητής λίμνης.
Κατά τη διάρκεια της κατασκευής του φράγματος χρηματοδοτήθηκαν αρχαιολογικές ανασκαφές, οι οποίες έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα, παλαιολιθικής , νεολιθικής και αρχαϊκής περιόδου, τα οποία φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο της Αιανής.
Η ΔΕΗ, ακολουθώντας από την αρχή ορθή στρατηγική ειλικρινούς διαβούλευσης και διαπραγμάτευσης με τις τοπικές εμπλεκόμενες κοινωνίες δαπάνησε σημαντικά ποσά, προκειμένου να διασφαλιστεί η ομαλότητα των εργασιών και η μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση όλων των αιτημάτων των ανθρώπων που ζουν σε μια σημαντικά μεγάλη ακτίνα από το φράγμα και τον ποταμό.
Από τα σημαντικότερα έργα ήταν η μετακίνηση του μοναστηριού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Τουρνικίου του Δήμου Δεσκάτης. Πρόκειται για μια ιστορική μονή της οποίας το καθολικό είναι διώροφο και αποτελείται από δυο μονόχωρους ναούς. Οι ναοί είναι πλούσιοι με τοιχογραφίες και χρονολογούνται βάσει επιγραφών το 1481και το 1728.
Η μεταφορά της μονής κρίθηκε απαραίτητη καθώς στο σημείο όπου βρισκόταν σήμερα δημιουργήθηκε η λίμνη. Προκειμένου λοιπόν να διασωθεί το ιστορικό μοναστήρι, μετακινήθηκε κατά 140 μέτρα και σε μια πλαγιά με κλίση 25%. Από τη θέση που βρίσκεται σήμερα το μνημείο προσφέρει μια μαγευτική θέα προς την λίμνη.
Από την Παναγιά Ευαγγελίστρια της Μπουνάσιας το τοπίο προς την λίμνη είναι μοναδικό.Ο ταξιδιώτης, αγναντεύοντας από ψηλά, αντικρίζει ένα ονειρικό σύμπλεγμα από φιορδ, διαδοχικές υδάτινες λεκάνες, πυκνή βλάστηση, με πλούσια χλωρίδα και μεγάλη ποικιλία σε υδρόβια πουλιά.
Στην αριστερή όχθη του ποταμού Αλιάκμονα, στο όρος «Καλλίστρατο» ευρίσκεται η μονή του Οσίου Νικάνορος Ζάβορδας, σημείο αναφοράς για την περιοχή μας. Η μονή περιβάλλεται από υψηλό τείχος με πολεμίστρες, οι οποίες δίνουν την εντύπωση φρουρίου, ενώ στην μέση ενός γκρεμού κοντά στο μοναστήρι υπάρχει η σκήτη του Οσίου. Τα νερά της λίμνης πλέον φτάνουν στους πρόποδες του όρους «Καλλίστρατο» και μοιάζουν να φιλούν το μέρος όπου ασκήτεψε ο Όσιος Νικάνωρ.
Το εντυπωσιακό φράγμα του Ιλαρίωνα, χαρίζει απλόχερα σε όλους, «καθαρή» ενέργεια, νερό, σπουδαίες νέες περιηγητικές αφορμές στην ευρύτερη περιοχή και απόλαυση ενός αναγεννημένου και ανανεωμένου φυσικού τοπίου.
