Η ιστορία της ανακάλυψης του φραπέ. Αλήθεια ή αστικός μύθος;

ΜΙΞΗ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

Ας διαβάσουμε τα σχετικά με την “ανακάλυψη” στο site της Helexpo:

“Η μεγάλη επανάσταση του καφέ όμως έγινε στη ΔΕΘ με την ανακάλυψη του καφέ φραπέ.

Το 1957 στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, η εταιρία “Δρίτσα”, αντιπρόσωπος της Nestle στην Ελλάδα, συμμετείχε στην έκθεση για την προβολή ενός σοκολατούχου ροφήματος για παιδιά. Ο τρόπος παρασκευής του ροφήματος ήταν με την στιγμιαία ανάμιξη της σκόνης με γάλα και χτύπημα στο σέικερ. Την εποχή εκείνη ήδη κυκλοφορούσε το προϊόν Nescafe στην Ελλάδα το οποίο όμως δεν είχε στις χρήσεις του την κρύα παρασκευή του. Ένας από τους πωλητές στο περίπτερο της έκθεσης, ο Δημήτριος Βακόνδιος σκέφθηκε να χρησιμοποιήσει το σέικερ για την παρασκευή κρύου καφέ. Η ιδέα του επιβραβεύτηκε από το αποτέλεσμα. Ο αφρός ήταν τόσο πλούσιος που το κοστούμι του κυρίου Βακόνδιου λερώθηκε από τους καφέδες”

Αλλά κι ο ίδιος υποτίθεται ότι επιβεβαιώνει το γεγονός σε μια συνέντευξή του (χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες που και πότε δόθηκε, απλά αναπαράγεται)

«Στην έκθεση Θεσσαλονίκης το 1957, δούλευα στο περίπτερο της Νεστλέ. Λέω, δεν φτιάχνω έναν κρύο νεσκαφέ στο σέικερ που προορίζεται για το κακάο, να δω τι θα βγει; Μου λέρωσε το κοστούμι, αλλά έτσι γεννήθηκε ο φραπέ! Από την αρχή ο κόσμος τον είδε σαν αναψυκτικό. Λέγανε: η μπίρα είναι μισό ποτήρι αφρός και κοστίζει 8 δραχμές. Αυτός ο καφές είναι επίσης μισός αφρός, αλλά κοστίζει 7 δραχμές. Οπότε...»

Τον προηγούμενο μήνα μάλιστα, στη φετινή ΔΕΘ-2017 και για την επέτειο των 60 χρόνων από την ανακάλυψη, δημιουργήθηκε και μουσείο φραπέ!

.

.

Όπως διαβάζουμε στον τύπο της εποχής :

Το 1957 τα εγκαίνια τελέσθηκαν στις 7:30 μ.μ. της 31ης Αυγούστου από τον Πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, παρουσία μελών του Υπουργικού Συμβουλίου στην πλατεία έξω από το περίπτερο της Εθνικής Γεωργικής Παραγωγής. Τον Πρωθυπουργό  Κ. Καραμανλή υποδέχθηκαν στο περίπτερο της Κίνας με καύση κροτίδων κατά το παραδοσιακό τους έθιμο.

Δηλαδή η ανακάλυψη έγινε σαφώς μετά τις 31 Αυγούστου.

Μια διαφήμιση όμως στην Εφημερίδα Ελευθερία της 7ης Ιουλίου 1957, δηλαδή σχεδόν 2 μήνες προγενέστερη από το υποτιθέμενο γεγονός της ανακάλυψης, μας οδήγησε τουλάχιστον στο να την αντιμετωπίσουμε με σκεπτικισμό και να ξεκινήσουμε μια μικρή έρευνα

Η εταιρία “Ανδρέας Δρίτσας και Υιός”, ήταν πράγματι ο αντιπρόσωπος της nestle (επιβεβαιώνοντας τουλάχιστο αυτό το σκέλος της ιστορίας)

Η Nestlé εισήγαγε στην αγορά το προϊόν με την επωνυμία “Nescafé” την 1η Απριλίου 1938. Ξεκίνησε από την Ελβετία αλλά η δημοτικότητά του γιγαντώθηκε στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο

Αναζητώντας ρετρό διαφημίσεις του nescafe φαίνεται να υπήρχαν και προγενέστερα, αν όχι ίδια τουλάχιστον παρόμοια προιόντα (έστω και με διαφορετική ονομασία).

Όπως αυτή του 1954

αλλά κι αυτή

από το 1951 . Nestlé Nescafé freddo…

Nescafe Iced Coffee Emily Post 1955 Ad. Coffee.

Συνταγή παγωμένου nescafe από το 1955
1956
1956

Για ακούστε όμως στο 18,47 τι λέει ο Ηλιόπουλος σ αυτή την ταινία του 1951

Στο διαδικτυακό forum odigein ο χρήστης MacPap παραθέτει μερικές ενδιαφέρουσες φωτογραφίες (από συλλογή του κυρίου Κώστα Μαρτζούκου) που αποδεικνύουν ότι η ονομασία frappe στους καφέδες τουλάχιστον- προϋπήρχε και πριν από το 1935 (χωρίς φυσικά να γνωρίζουμε αν ο τρόπος παρασκευής ήταν ίδιος) σχολιάζοντας:

“Είκοσι δύο χρόνια νωρίτερα λοιπόν, σε ελληνικό περιοδικό της Αλεξάνδρειας (Αίγυπτος), με την επωνυμία “Η Πλαζ”, στην έκδοση του 1935, υπάρχει διαφήμιση που προβάλει το εν λόγω ρόφημα. Διαφημίζει δε πως, μαζί με τον Expresso και τα δύο είδη καφέ παρασκευάζονται από “μοντέρνα εγκατάσταση”. Ετσι η εφεύρεση του Καφέ Φραπέ μάλλον ανήκει σε άλλον και όχι στον Δημήτριο Βακόνδιο και την Nestlé.”

Στο ίδιο μήκος κύματος κι ένα δημοσίευμα που βρήκαμε από το περιοδικό Γαστρονόμος του 2013, που επαναδημοσίευσε πρόσφατα και η εφημερίδα Καθημερινή (χωρίς όμως παράθεση των φωτογραφιών/στοιχείων), το οποίο αναφέρει τα εξής:

“To Σάββατο 31 Αυγούστου 1957, άνοιξε τις πύλες της η 22η Διεθνής Έκθεσις Θεσσαλονίκης. Τις ημέρες που ακολούθησαν, λέγεται ότι από ένα τυχαίο «γεγονός» παρασκευάστηκε ο πρώτος καφές φραππέ. Ενας καφές ο οποίος σταδιακά εξετόπισε τον κλασικό τούρκικο -τον οποίο ένα ανέξοδο και επιφανειακό πατριωτικό πνεύμα, μετά το θλιβερό καλοκαίρι του ’74, τον βάφτισε ελληνικό.

Ο φραπές (όπως εξελληνίστηκε) κυριάρχησε στους ανά την επικράτειαν καφενέδες και τα συναφή καταστήματα επί μίσον αιώνα και ενεγράφη στην ιστορία της καθημερινότητας των Νεοελλήνων. Ο στιγμιαίος αυτός καφές υποχωρεί μπροστά στην από εικοσαετίας επίθεση του ιταλιώτη φρέντο. Πρόλαβε όμως να γνωρίσει την δόξα της περίπου καθολικής λαϊκής αποδοχής σ’ αυτήν εδώ τη χώρα, ιδίως κατά τους θερινούς μήνες. Μάλιστα η υπερκατανάλωσή του από το έθνος μας κέντρισε το ενδιαφέρον δύο ειδικών, της Βίβιαν Κωνσταντινοπούλου και του Ντάνιελ Γιανγκ, οι οποίοι έγραψαν το βιβλίο “Frappe Nation’’ που το εξέδωσε ο “Ποταμός” .

Χρόνια τώρα, κυκλοφορεί και αναπαράγεται η αναφορά στο τυχαίο «γεγονός»: Το 1957, λέει, στην Εκθεση της Θεσσαλονίκης, ο Δημήτριος Βακόνδιος, υπάλληλος της πειραϊκής εταιρίας “Ανδρέας Δρίτσας και Υιός” η οποία αντιπροσώπευε στην Ελλάδα τον Nescafe της Nestle, θέλησε να παρασκευάσει στιγμιαίο καφέ, αλλά επειδή δεν διέθετε ζεστό νερό τον ανακάτεψε με παγωμένο, προκλήθηκε αφρός, λερώθηκε ο Βακόνδιος και …γεννήθηκε ο φραππές. Μια αναφορά στο τυχαίο της δημιουργίας, όπως ο μύθος της μποτίλιας με κρασί το οποίο χύθηκε, κατά λάθος, στην κατσαρόλα και ”δημιούργησε” το βοδινό μπουργκινιόν.

Μάλλον όμως και στην περίπτωση της γέννησης του φραππέ έχουμε να κάνουμε μ’ έναν ευρέως διαδεδομένο μύθο ο οποίος μετετράπη σε τεκμήριο ιστορίας. Πρώτος εξέφρασε αμφιβολίες για το βάσιμο του πράγματος ο Νίκος Μπακουνάκης (Το Βήμα, 8 Οκτωβρίου 2006) γράφοντας για «μια καταγωγή που μπορεί να θεωρηθεί ιστορική, δηλαδή τεκμηριωμένη, ή μυθολογική, πράγμα που δεν έχει και τόση σημασία».

Την ιστορία του Βακονδίου, περιέργως την υιοθετεί και η Nestle, τουλάχιστον στην ελληνόγλωσση ιστοσελίδα της. Και όμως υπάρχουν διαφημιστικές καταχωρήσεις της εταιρίας αυτής και του αντιπροσώπου της που συνιστούν «όταν κάνει πολύ ζέστη… Nescafe φραππέ…». (Η Καθημερινή, 11 Ιουλίου 1957) Δηλαδή περίπου δύο μήνες πριν από την Έκθεση της Θεσσαλονίκης όπου υποτίθεται γεννήθηκε ο φραππές. Και ακολουθεί στις 20 Αυγούστου, ο ελβετικός επίσης, ανταγωνιστής Mocafino, που αντιπροτείνει το στιγμιαίο του παρασκεύασμα παγωμένο.

Και εδώ μία διαφήμιση του 1950 για παγωμένο Nescafe.

Και βέβαια ο φραππές μπορεί τότε να μην ήταν διαδεδομένος καθώς ο πολύς κόσμος, για να έχει παγάκια, έπρεπε να θρυματίσει το τέταρτον κολώνας πάγου που του δρόσιζε το ξύλινο ψυγείο… Υπήρχε όμως για τους γνωρίζοντες. Καφέ φραπέ σερβίριζε, τουλάχιστον από το 1948, το “Πέτρογραδ” της οδού Σταδίου, του Ρώσου μουσικοσυνθέτη Νίκυ Γιάκοβλεφ. (Η σχετική διαφήμιση στην Καθημερινή της 24ης Φεβρουαρίου.) Ισως δεν παρασκευαζόταν από σκόνη στιγμιαίου καφέ, δεν έπαυε όμως να είναι φραπέ (frappe de glace, παγωμένος). Εναν τέτοιο φραπέ, ο οποίος μάλιστα αναγράφεται στο αγγλικό κείμενο στα γαλλικά, συναντάμε στο Lakewood της Νέας Υερσέης: «[…] Miss Dashiell poured tea and Miss Anna Dashiell served cafe frappe. […]» Από την εφημερίδα The New York Times, της 21ης Ιανουαρίου 1894, δηλαδή 63 ολόκληρα χρόνια πριν από την ”γέννηση” του φραπέ…

Προσθήκη: Χθες το βράδυ είδα στο Youtube την ταινία των Ντίνου Ηλιόπουλου και Μίμη Φωτόπουλου «Προπαντός ψυχραιμία», του 1951. Εκεί οι δύο ήρωες εργάζονται στο μπαρ του τότε νέου ζαχαροπλαστείου «Παυλίδου» στην πλατεία Αμερικής και ο Ηλιόπουλος λέει: «Την παραμικρή στραβοτιμονιά να κάνουμε, θα μας κάνουνε καφέ φραπέ». Το 1951.

****

Για να δούμε μερικά στοιχεία ακόμη.

Δημοσιεύματα

1920

Η λέξη frappé είναι γαλλική και σημαίνει “χτυπημένος”.

1930

Εν κατακλείδι. Η ιστορία της ανακάλυψης του καφέ φραπέ από τον Βακόνδιο στη ΔΕΘ το 1957 είναι σε κάποιο βαθμό αμφισβητούμενη, εφόσον αποδεδειγμένα υπήρχε ο κρύος nescafe, υπήρχε κι ένα ρόφημα που λεγόταν φραπέ και μερικά ίδια ή παρεμφερή προϊόντα. Δεν αποκλείεται φυσικά να τα αγνοούσε και να  ξανα-ανακάλυψε τον τροχό ή να μην είχε δείξει ενδιαφέρον το καταναλωτικό κοινό ως τότε και με την ευκαιρία ενός περιπτέρου στη ΔΕΘ και της κατάλληλης προβολής να είχε επιτυχία.

Κατά τη γνώμη μας το πιθανότερο σενάριο είναι ότι ο Βακόνδιος πρέπει να “πείραξε” και λίγο τη “συνταγή” προσθέτοντάς της (πιο) πλούσιο αφρό χτυπώντας τον έντονα στο σέικερ. Αν παρατηρήσατε την διαφήμιση στην Ελευθερία, ο φραπές δεν έχει αφρό, όπως κι αυτός της επόμενης χρονιάς της “ανακάλυψης” στην εφημερίδα Εμπρός, που σημαίνει ότι δεν είχε ακόμη διαδοθεί αρκετά και να υπάρχει ζήτηση ώστε να τον προωθήσουν σ αυτή την μορφή.

Φραπέ α λά Βακόνδιος

Παγωμένος καφές (και μάλιστα nescafe) είναι σίγουρο ότι προϋπήρχε, αλλά δεν είναι καθόλου απίθανο “Φραπέ” ως τότε να εννοούσαν απλά τον ανακατεμένο με κρύο νερό και παγάκια (η nescafe πάντως ονομάζει τη συνταγή greek frappe)

Αναζητώντας τις διαφημίσεις της εταιρίας Δρίτσας που είχε την αντιπροσωπεία στις εφημερίδες της εποχής, εντοπίσαμε ένα ακόμη σημαντικό εύρημα: η ίδια διαφήμιση χωρίς αφρό συνεχίστηκε ως και το 1959 ενώ από το 1960 εμφανίζεται η παρακάτω:

Το οποίο μπορεί να σημαίνει ότι είτε διαμορφώθηκε μια νέα καταναλωτική συνήθεια τα 2 εκείνα τελευταία χρόνια, είτε δοκίμασαν μια διαφορετική συνταγή που μπορεί ν άρεσε περισσότερο. Αυτό συνηγορεί στο ότι κάτι άλλαξε εκείνο τον καιρό, άρα μπορεί να έχει κάποια βάση η ιστορία.

Και ποιος δεν θυμάται τον τρόπο με τον οποίο ο Τζέιμς Μποντ πίνει το κοκτέιλ μαρτίνι του; «Shaken, not stirred» («κουνημένο και όχι ανακατεμένο»).

Έτσι κι ο Βακόνδιος μάλλον θα έφτιαξε το (προϋπάρχον) nescafe φραπεδάκι “καλοχτυπημένο κι όχι αναδευμένο”… 

***

ΥΓ. Αν κάποιος παλαιότερος θυμάται κάτι από την εποχή και μπορεί να μας διαφωτίσει περισσότερο θα το εκτιμήσουμε.

Πηγή:  http://antikleidi.com