Οι καμινάδες των μαγισσών!
Οι κυρίες με τα ομπρελίνα!
Οι χαράδρες των ακοίμητων γιγάντων και των νεράιδων!
Το φαράγγι των δαιμόνων!
Διάφοροι μύθοι που προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το εντυπωσιακό αυτό γεωφυσικό φαινόμενο…
Στην πραγματικότητα είναι φυσικές γεωμορφές που προήλθαν από τη διάβρωση του εδάφους σε διάστημα χιλιάδων χρόνων. Έχουν το σχήμα χωμάτινης κολόνας και αποτελούνται από άμμους, κροκάλες, μάργες και αργίλους, με πιθανή “συγκολλητική” ύλη οξείδια του σιδήρου και διοξείδιο του πυριτίου. Την κορυφή των κολόνων αυτών καλύπτει μια σχιστολιθική πλάκα που “έπαιξε” το ρόλο της ομπρέλας στην εξέλιξη του σχηματισμού… Ανέρχονται σε αριθμό περί τους είκοσι και το ύψος τους ποικίλει από 2 μέχρι 6 μέτρα. Είναι μοναδικά στον ελλαδικό χώρο και βρίσκονται στο Μικρόβαλτο του δήμου Σερβίων-Βελβεντού (πρώην δήμου Καμβουνίων), στο 3ο χλμ του δρόμου προς το Λιβαδερό, 40 χιλιόμετρα νότια της Κοζάνης. Το όνομα της τοποθεσίας «Μπουχάρια» προέρχεται από το σχήμα των σχηματισμών που θυμίζουν καμινάδες, καθότι «μπουχάρι» στην τοπική διάλεκτο λένε την καμινάδα.
Ενδιαφέρον στην περιοχή παρουσιάζουν ακόμη οι κωνικοί εντυπωσιακοί σχηματισμοί, τα «νοχτάρια», ίδιας προέλευσης και σύστασης με τα «μπουχάρια», χωρίς όμως το σχιστολιθικό «καπέλο», που επεκτείνονται σε μήκος δύο χιλιομέτρων στο ρέμα της Ποταμιάς, στα όρια του π. Δήμου Καμβουνίων με την κοινότητα Λιβαδερού. Τα «μπουχάρια» και τα «νοχτάρια» συνθέτουν ένα φυσικό τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς και υψηλής αισθητικής που καθηλώνει τους επισκέπτες. Ήδη το Γεωπάρκο των «Μπουχαριών» στο Μικρόβαλτο των Καμβουνίων υφίσταται από το 2008, αφού έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες κατασκευής των δυο βασικών διάδρομων περιήγησης, τα δυο κιόσκια, ο οικίσκος υποδοχής και η περίφραξη της βόρειας πλευράς…
Η πορεία δημιουργίας του Γεωπάρκου
Άγνοια της σπουδαιότητας του φαινομένου ή «συνωμοσία σιωπής», κρατούσαν στην αφάνεια το θέμα για πολλά χρόνια. Μια προβολή, το 2004, εικόνας τοπικού τηλεοπτικού σταθμού με τοπία της περιοχής των Καμβουνίων, μεταξύ των οποίων και τα «μπουχάρια», έδωσε το έναυσμα για τον καταιγισμό εξελίξεων που ακολούθησε, από σειρά ενεργειών τοπικών φορέων, του συλλόγου Μικροβαλτινών και ενεργών πολιτών της περιοχής, που έτυχαν της άμεσης ανταπόκρισης της πολιτείας.
Μετά την έκθεση του Ι.Γ.Μ.Ε. που είχε επισημάνει ότι: «το γεωφυσικό αυτό φαινόμενο παρουσιάζει ενδιαφέρον, προκαλεί στον επισκέπτη ιδιαίτερη εντύπωση και αξίζει ανάδειξης και προστασίας», ήρθε το Πανεπιστήμιο της Αθήνας (τμήμα Γεωλογίας, καθ. κ. Α. Κελεπερτζής) να τονίσει ότι: «οι γεωμορφές αυτές απαντούν μόνο στη συγκεκριμένη θέση σε ολόκληρη την Ελλάδα… Η καταγραφή, η προστασία και η ανάδειξη των γεωμορφών Μικροβάλτου Κοζάνης, η δημιουργία γεωπάρκου καθώς και η δημιουργία ενός αναλυτικού ηλεκτρονικού οδηγού θα αποτελέσει χωρίς αμφιβολία μια πολιτιστική προσφορά. Η ανάδειξη των γεωμορφών θα συμβάλει στην καθιέρωση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο γεωτουρισμός…».
Μετά τη σχετική μελέτη του Πανεπιστημίου της Αθήνας υπογράφηκε η προγραμματική σύμβαση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το έργο προϋπολογισμού 658.084,25 € εντάσσεται στο 3ο Π.Ε.Π..
Στις 16 Οκτωβρίου 2007 δημοπρατείται το έργο: «Δημιουργία Γεωπάρκου στη θέση Μπουχάρια Μικροβάλτου Κοζάνης». Φορέας υλοποίησης είναι η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης και ανάδοχος αναδεικνύεται η ΕΡΓΟΜΑΝ ΑΤΕ, με τη σύμβαση να υπογράφεται στις 11.1.2008. Ο προϋπολογισμός ανέρχεται στις 310.000 € (ο περιορισμός έναντι του αρχικού προϋπολογισμού, οφείλονταν στην περικοπή της δαπάνης που αφορούσε την προστασία των γεωμορφών) και συγχρηματοδοτείται κατά 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και κατά 20% από Εθνικούς πόρους.
Σκοπός του έργου, σύμφωνα με την περίληψη της διακήρυξης, είναι «η διατήρηση, η αποκατάσταση και η ανάδειξη του τοπίου μιας περιοχής ιδιαίτερου οικολογικού ενδιαφέροντος, στα πλαίσια ορθολογιστικής διαχείρισης προκειμένου να καταστεί πόλος έλξης επισκεπτών με άμεσες θετικές επιπτώσεις για την τοπική κοινωνία, αφού θα συμβάλλει στη διευκόλυνση της συγκράτησης του πληθυσμού στις ορεινές αγροτικές ζώνες και στη διαφύλαξη-βελτίωση του περιβάλλοντος, του τοπίου και της φυσικής κληρονομιάς».
Το -περιορισμένο, είναι αλήθεια- αντικείμενο του έργου ολοκληρώνεται το Νοέμβριο του 2008 και περιλαμβάνει τους δυο βασικούς διαδρόμους περιήγησης, τα δύο κιόσκια, τον οικίσκο υποδοχής και την περίφραξη της βόρειας πλευράς. Εν τω μεταξύ, από 28.9.2006 είχε δημοπρατηθεί και είχε ανατεθεί σε εργολάβο η ασφαλτόστρωση του δρόμου από το Μικρόβαλτο μέχρι τα «Μπουχάρια» (3 χλμ), που ολοκληρώθηκε το 2007. Στις 24.3.2009 γίνεται η διοικητική παραλαβή του έργου από τη δημοτική αρχή του -πρώην- δήμου Καμβουνίων, παραλαβή που δεν μετουσιώθηκε ποτέ σε ουσιαστική παράδοση του έργου στην τοπική κοινωνία.
ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ – ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ
Οι γεωμορφές (μπουχάρια) στη θέση Μικροβάλτου Κοζάνης, η μοναδικότητα τους στον Ελληνικό χώρο και πως δημιουργήθηκαν
Στην περιοχή “Μπουχάρια” 3 χιλιόμετρα ανατολικά του χωριού Μικροβάλτου, Δήμου Καμβουνίων του νομού Κοζάνης, εντοπίζονται ιδιαίτερες γεωμορφές που στην τοπική διάλεκτο ονομάζονται “Μπουχάρια”.
Οι γεωμορφές αυτές απαντούν μόνο στην συγκεκριμένη θέση σε ολόκληρη την Ελλάδα και δημιουργήθηκαν από διάβρωση σε διάστημα πολλών χιλιάδων ετών. Η ανωτέρω τοποθεσία “Μπουχάρια” χαρακτηρίζεται από ήπιο, λοφώδες ανάγλυφο, αβαθείς χαραδρώσεις και είναι δασώδης.
Οι επικρατούντες γεωλογικοί σχηματισμοί στην στενή περιοχή εμφάνισης των ανωτέρω γεωμορφών ανήκουν στην Πελαγονική ζώνη και είναι: (α) τα μεταμορφωμένα πετρώματα, σχιστόλιθοι και γνεύσιοι, τα οποία είναι Παλαιοζωικής ηλικίας, (β) οι Τεταρτογενείς αποθέσεις, νεώτεροι σχηματισμοί.
Στο μεγαλύτερο τμήμα τους οι Τεταρτογενείς σχηματισμοί παρουσιάζουν ροδόχρουν χρώμα και αποτελούν τα προϊόντα της χημικής και φυσικής αποσάθρωσης των μεταμορφωμένων πετρωμάτων. Φυσικές τομές κατά μήκος του κεντρικού ρέματος το οποίο διασχίζει τους Τεταρτογενείς σχηματισμούς επέτρεψαν την διάκριση δύο οριζόντων (α) ενός ανωτέρου ορίζοντα μικρού πάχους αποτελούμενου από λεπτόκοκκα και σε μεγαλύτερα ποσοστά από χονδρόκοκκα κλαστικά υλικά και (β) ενός υποκείμενου ορίζοντα μεγαλύτερου πάχους χαρακτηριζόμενου κυρίως από λεπτόκοκκα συστατικά.
Η ανωτέρω διάκριση τον δύο οριζόντων μας οδηγεί στο εξής συμπέρασμα: κατά τη διάρκεια σχηματισμού του κατώτερου μεγάλου πάχους ορίζοντα το κλίμα ήταν θερμό και υγρό με αποτέλεσμα η διάσπαση των γνευσιοσχιστολίθων να ολοκληρώνεται με φυσικές και χημικές διεργασίες επί μακρό χρονικό διάστημα. Η επικράτηση χονδρόκοκκων συστατικών και τεμαχών μεγάλων διαστάσεων στον ανώτερο ορίζοντα φανερώνει ραγδαίες ατμοσφαιρικές επιδράσεις, πλημμυρικές αποθέσεις στους γνευσιοσχιστολίθους με αποτέλεσμα τη διαβάθμιση μεταφοράς και την επικράτηση μεγάλων τεμαχών κοντά στις εμφανίσεις τους.
Μετά την εναπόθεση των ανωτέρω υλικών αποσάθρωσης πάνω στα παλαιότερα πετρώματα (γνευσιοπετρώματα και νεότερα λιμναία ιζήματα μαργών και αργιλοπετρωμάτων του Νεογενούς) ακολούθησε η διαμόρφωση του υδρογραφικού δικτύου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση διαμορφώθηκε μια χαράδρα (ρέμα) με διακλαδώσεις με την επίδραση της τεκτονικής και την ενέργεια του νερού. Με τη συνεχή αποσάθρωση και διεύρυνση της χαράδρας το νερό της βροχής συνετέλεσε στο σχηματισμό των “‘Μπουχαριών”, που έχουν ύψος μέχρι και 6 μέτρα και των πυραμιδοειδών γεωμορφών που λέγονται “Νοχτάρια”.
Τα καλύμματα των ανωτέρω γεωμορφών, τα οποία αποτελούνται από ογκώδη τεμάχη μή αποσαθρωμένου μεταμορφικού πετρώματος (γνεύσιοι, σχιστόλιθοι) παρέμειναν επί των διαμορφωθέντων επίμηκων κατακόρυφων κορμών μετά την διάβρωση του ανωτέρου ορίζοντα εντός του οποίου ενίοτε απαντούν. Οι κατακόρυφοι αυτοί λίθινοι κορμοί με τα καλύμματα αποτελούν τα ώριμα στάδια διάβρωσης. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των γεωμορφών είναι η διαπίστωση του γεγονότος ότι τα τεμάχη (λεπτόκοκκα και χονδρόκοκκα) από τα οποία αποτελούνται οι κορμοί τους έχουν υποστεί συγκόλληση κατά την διαγένεση των Τεταρτογενών σχηματισμών αλλά και αργότερα. Μια πρώτη εκτίμηση είναι ότι η συγκολλητική ύλη είναι οξείδια Fe και διοξείδιο του πυριτίου.
Οι παράγοντες οι οποίοι επέδρασαν αφ’ ενός μεν στην αποσάθρωση των μεταμορφωμένων πετρωμάτων και στον σχηματισμό των Τεταρτογενών αποθέσεων, αφ’ ετέρου δε στην μετέπειτα διαμόρφωση των γεωμορφών, είναι το νερό της βροχής το οποίο είναι εμπλουτισμένο σε διοξείδιο του άνθρακα και το ατμοσφαιρικό οξυγόνο.
(Απόσπασμα από την προμελέτη του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που υπογράφει ο καθηγητής Α. Κελεπερτζής, Ph.D. University of Manchester U.K.)
Το Γεωπάρκο των «Μπουχαριών» σήμερα
Όπως προαναφέραμε οι βασικές εργασίες δημιουργίας του Γεωπάρκου ολοκληρώθηκαν στα τέλη του 2008 και στις 24.3.2009 έγινε η διοικητική παραλαβή του έργου από τη δημοτική αρχή. Τα Γεωπάρκο την περίοδο εκείνη, είναι προορισμός τουριστικών γραφείων κυρίως της Αθήνας, ομάδων ή μεμονωμένων εκδρομέων, αφού τα «μπουχάρια» γίνονται γνωστά σε όλη την επικράτεια, από έγκριτα δημοσιεύματα (περιοδικό ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, εφημ. Μακεδονία, Καθημερινή, Έθνος, Ελευθεροτυπία και τηλεοπτικές προβολές από κανάλια πανελλαδικής εμβέλειας ΕΤ3 -«Αληθινά Σενάρια», ΣΚΑΙ, ΝΕΤ κ.α.)
Παρά την ανοδική επισκεψιμότητα που παρατηρείται, το έργο φαίνεται να εγκαταλείπεται από την επίσημη πολιτεία… Δεν υπάρχει προσανατολισμός και φορέας διαχείρισης του έργου και μοιραία απαξιώνεται. Οι υπάρχουσες υποδομές υφίστανται σοβαρές φθορές (ξεκόλλημα πλακών διαδρόμων και διάβρωση υπόβαθρου περιπατητικού μονοπατιού, λεηλασία εξοπλισμού του οικίσκου υποδοχής), που δεν αποκαθίστανται. Δεν ανταποκρίνονται σε στοιχειώδεις ανάγκες ενός τουριστικού προορισμού, που είναι η παροχή πόσιμου νερού, η λειτουργία WC, η διάθεση ενημερωτικού υλικού (για ξενάγηση ούτε λόγος, αυτή γίνεται μόνο από εθελοντές), η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, η επαρκής σήμανση προς την περιοχή, η δυνατότητα πρόσβασης και αναστροφής των τουριστικών λεωφορείων με διευθέτηση χώρου parking κ.α. Γενικά η εγκατάλειψη και η απαξίωση αυτή, αποθάρρυνε και οποιαδήποτε σκέψη για δημιουργία υποδομών φιλοξενίας και εστίασης από ιδιωτική πρωτοβουλία.
Και ασφαλώς, για την ενίσχυση της τουριστικής πρότασης του Γεωπάρκου, απαραίτητη είναι η προέκταση του περιπατητικού μονοπατιού μήκους περίπου 2 χλμ, με παρέμβαση ήπιας μορφής, μέχρι τους σχηματισμούς στα «Νοχτάρια» Λιβαδερού, που είναι ίσως το πλέον εντυπωσιακό κομμάτι μιας πλούσιας σε εικόνες διαδρομής, από γεωλογικούς σχηματισμούς (στο Λιβαδερό έχουμε επίσης εντυπωσιακά «νοχτάρια» στη θέση «Κόκκινος Νόχτος»). Η πρόσβαση σήμερα στα «Νοχτάρια» Λιβαδερού μέσω του ρέματος από το Γεωπάρκο, είναι ιδιαίτερα προβληματική, ενώ δυσκολίες έχει και η δεύτερη προσέγγιση, από το μέσο περίπου του δρόμου προς Λιβαδερό, με υποτυπώδη ασυντήρητο αγροτικό δρόμο.
Απαραίτητη ήταν από την αρχή και η προστασία των γεωλογικών σχηματισμών, που παραλείφθηκε από το αντικείμενο της αρχικής μελέτης του έργου, για λόγους περιορισμού της συνολικής δαπάνης. Τα δυο τελευταία (επέκταση περιπατητικού μονοπατιού και προστασία των σχηματισμών), θα πρέπει να αποτελέσουν το συμπληρωματικό έργο του Γεωπάρκου, που θα πρέπει να υλοποιηθεί σύντομα. Παρά τα όποια προβλήματα, τα «Μπουχάρια» και τα «Νοχτάρια» των Καμβουνίων εξακολουθούν να εντυπωσιάζουν και να αποτελούν και σήμερα πόλο έλξης για πολλούς επισκέπτες. Συντηρώντας την ελπίδα της ανάπτυξης, από κοινού με ενδιαφέροντες λοιπούς προορισμούς στην ευρύτερη περιοχή…
Μπουχάρια και μύθοι
Με διάφορους μύθους οι ντόπιοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν αυτούς τους εντυπωσιακούς και παράξενους φυσικούς σχηματισμούς. Το πρώτο λόγο τον είχε η «δαιμονοποίηση» της περιοχής, αφού πίστευαν ότι από τα «μπουχάρια» (καμινάδες) έβγαιναν τη νύχτα οι «δια(β)όλοι» και τρομοκρατούσαν τους ανθρώπους που πλησίαζαν. Έτσι όσοι ταξίδευαν μετά τη δύση του ήλιου, απέφευγαν να περνούν από το κοντινό μονοπάτι. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω αληθινή ιστορία που έχει καταγραφεί (πριν 80-90 χρόνια): Ένα καλοκαιρινό φεγγαρόφωτο βράδυ, 3-4 άτομα από γειτονικό χωριό, έχοντας σκοπό να κλέψουν τη σοδειά από στάρι σε αλώνι που φύλαγε σε κοντινή απόσταση από τα Μπουχάρια κάτοικος του Μικροβάλτου, ντύθηκαν με κουρέλια, έβαψαν τα πρόσωπά τους και βγήκαν με κραυγές από τη χαράδρα των «μπουχαριών». Ο φύλακας κατατρόμαξε και πανικόβλητος εγκατέλειψε το αλώνι, δίνοντας την ευκαιρία στου επίδοξους κλέφτες να υλοποιήσουν με άνεση το σχέδιο τους!
Πέρα από τη «δαιμονοποίηση» η περιοχή των «μπουχαριών», λόγω του δύσβατου και των ρεματιών, αποτέλεσε το καταφύγιο προφύλαξης πολλών κατοίκων του Μικροβάλτου την περιοχή της ναζιστικής κατοχής (1941-1944). Λειτουργούσε μάλιστα και ένας νερόμυλος, ίχνη του οποίου διασώζονται μέχρι σήμερα. Φυσικά και τότε κυριαρχούσε ο μύθος των «διαβόλων», κυρίως για εκφοβισμό των μικρών παιδιών, που δεν πλησίαζαν τα «μπουχάρια» και φυσικά δεν απομακρύνονταν από τις θέσεις τους. Παράλληλα, αυτή την εποχή, για να αντισταθμίσουν τις φοβίες των μικρών παιδιών, «ανακαλύπτουν» και το μύθο, ότι από τα «μπουχάρια» βγαίνουν καλές νεράιδες! Κάποιοι επίσης συνδέουν τις χαράδρες των «μπουχαριών» με τα κρησφύγετα των λήσταρχων Γιαγκούλα και Γκαντάρα, που δρούσαν στην ευρύτερη περιοχή.
