Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει, σύμφωνα με έναν από τους κορυφαίους διανοούμενους της Γαλλίας, τον Εμανουέλ Τοντ. Μιλώντας πρόσφατα στη γαλλική εφημερίδα «Le Figaro»*, ο ανθρωπολόγος και ιστορικός υποστήριξε ότι -σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη πως η Ρωσία έχει περισσότερα να χάσει από τους φιλελεύθερους αντιπάλους της- η Δύση έχει επισήμως εισέλθει σε μια «υπαρξιακή» σύγκρουση.
Ο Emmanuel Todd είναι ανθρωπολόγος, ιστορικός, δοκιμιογράφος, μελλοντολόγος, συγγραφέας πολλών βιβλίων. Αρκετά από αυτά, όπως το «The Final Fall», «The Economic Illusion» ή «After the Empire», έχουν γίνει κλασικά των κοινωνικών επιστημών. Το τελευταίο του βιβλίο, « Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει αρχίσει», εκδόθηκε το 2022 στην Ιαπωνία και πούλησε 100.000 αντίτυπα. Σκανδαλώδης στοχαστής για κάποιους, οραματιστής διανοούμενος για άλλους, «αντάρτης καταστροφέας» με τα δικά του λόγια, ο Emmanuel Todd δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο.
Πέρα από τη στρατιωτική σύγκρουση Ρωσίας και Ουκρανίας, ο ανθρωπολόγος επιμένει στην ιδεολογική και πολιτιστική διάσταση αυτού του πολέμου. Οι πιο απομονωμένοι δεν είναι, σύμφωνα με τον ίδιο, αυτοί που πιστεύουμε. Αναγνώρισε, βέβαια, ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν έκανε λάθος υπολογισμό στην αρχή της σύγκρουσης, υποθέτοντας ότι η Ουκρανία θα υποχωρούσε με το πρώτο σημάδι επιθετικότητας, αλλά σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό. η ίδια η Ρωσία έχει ξεπεράσει τις προσδοκίες όλων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των δικών της ανθρώπων, οι οποίοι «δεν προέβλεπαν» ότι θα ήταν σε θέση να αντέξει την οικονομική πίεση από το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε.
«Η αντίσταση της ρωσικής οικονομίας [στις κυρώσεις] ωθεί το αμερικανικό αυτοκρατορικό σύστημα προς τον γκρεμό». Πρόσθεσε ότι, εάν η Ρωσία «καταφέρει να εξαντλήσει την ευρωπαϊκή οικονομία, διατηρώντας παράλληλα την κινεζική υποστήριξη, οι αμερικανικοί νομισματικοί και χρηματοοικονομικοί έλεγχοι στον κόσμο θα καταρρεύσουν μαζί με τη δυνατότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να χρηματοδοτήσουν το τεράστιο εμπορικό τους έλλειμμα».
«Είναι προφανές ότι η σύγκρουση [της Ουκρανίας], η οποία ξεκίνησε ως περιορισμένος εδαφικός πόλεμος και κλιμακώθηκε σε μια παγκόσμια οικονομική σύγκρουση μεταξύ ολόκληρης της Δύσης από τη μια και της Ρωσίας και της Κίνας από την άλλη, έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο πόλεμο».
«Αρχικά, ομολογώ ότι με ξάφνιασε η έναρξη του πολέμου, δεν μπορούσα να το πιστέψω. Συμμερίζομαι σήμερα την ανάλυση του γεωπολιτικού «ρεαλιστή» Αμερικανού John Mearsheimer. Αυτός έκανε την εξής παρατήρηση: Μας είπε ότι η Ουκρανία, της οποίας τον στρατό είχαν καταλάβει στρατιώτες του ΝΑΤΟ (Αμερικανοί, Βρετανοί και Πολωνοί) τουλάχιστον από το 2014, ήταν επομένως de facto μέλος του ΝΑΤΟ και ότι οι Ρώσοι είχαν ανακοινώσει ότι δεν θα ανεχτούν ποτέ μια Ουκρανία μέλος του ΝΑΤΟ. Αυτοί οι Ρώσοι, λοιπόν, (όπως μας είπε ο Πούτιν την προηγούμενη ημέρα της επίθεσης) κάνουν ένα πόλεμο από αμυντική και προληπτική σκοπιά. Ο Mearsheimer πρόσθεσε ότι δεν θα είχαμε κανένα λόγο να χαιρόμαστε για τις ενδεχόμενες δυσκολίες των Ρώσων γιατί, καθώς αυτό είναι ένα υπαρξιακό ζήτημα για αυτούς, όσο πιο δύσκολο θα ήταν, τόσο πιο σκληρά θα χτυπούσαν. Η ανάλυση φαίνεται να ισχύει. Θα πρόσθετα μια κριτική.
Σαν καλός Αμερικανός, υπερεκτιμά τη χώρα του. Θεωρεί ότι, αν για τους Ρώσους ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι υπαρξιακός, για τους Αμερικανούς είναι ουσιαστικά μόνο ένα «παιχνίδι» εξουσίας μεταξύ άλλων. Μετά το Βιετνάμ, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, ένας χαμός λίγο πολύ…. Ο, τι να ‘ναι! Το βασικό αξίωμα της αμερικανικής γεωπολιτικής είναι: «Μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε γιατί είμαστε προστατευμένοι, σε απόσταση, ανάμεσα σε δύο ωκεανούς, δεν θα μας συμβεί ποτέ τίποτα». Τίποτα δεν θα ήταν υπαρξιακό για την Αμερική. Ανεπάρκεια ανάλυσης που σήμερα οδηγεί τον Μπάιντεν σε μια αδιάκοπη βιασύνη. Η Αμερική είναι εύθραυστη. Η αντίσταση της ρωσικής οικονομίας σπρώχνει το αμερικανικό αυτοκρατορικό σύστημα στον γκρεμό. Κανείς δεν είχε προβλέψει ότι η ρωσική οικονομία θα αντιμετώπιζε την «οικονομική δύναμη» του ΝΑΤΟ».
«Aυτός ο πόλεμος είναι υπαρξιακός και για τη Ρωσία και για τις ΗΠΑ. Γι’ αυτό και δεν θα τελειώσει παρά με την κατάρρευση του ενός ή του άλλου».
«[Η Αμερική] δεν μπορεί να αποσυρθεί από τη σύγκρουση, όχι περισσότερο από τη Ρωσία, δεν μπορούν να την εγκαταλείψουν», ισχυρίστηκε ο Τοντ. «Γι’ αυτό», πρόσθεσε, «βρισκόμαστε τώρα σε έναν ατελείωτο πόλεμο, σε μια αντιπαράθεση, της οποίας το αποτέλεσμα πρέπει να είναι η κατάρρευση του ενός ή του άλλου». Η πρόσθετη προοπτική της Κίνας να διεξαγάγει ψυχρό πόλεμο εναντίον της Δύσης θα οδηγήσει στην άνοδο αναπτυσσόμενων χωρών, όπως η Ινδία, σύμφωνα με τον Γάλλο διανοούμενο, ενώ η Ευρώπη θα παρακμάζει».
Στο ερώτημα ότι το ΑΕΠ της Ρωσίας είναι πολύ μικρό (όσο της Ισπανίας) και άρα η οικονομική δύναμή της μικρή, ο Todd απαντά:
«Πράγματι, το ΑΕΠ της Ρωσίας και της Λευκορωσίας αντιπροσωπεύει το 3,3% του δυτικού ΑΕΠ, σχεδόν τίποτα. Αναρωτιέται κανείς πώς αυτό το ασήμαντο ΑΕΠ μπορεί να αντεπεξέλθει και να συνεχίσει να παράγει πυραύλους. Ο λόγος είναι ότι το ΑΕΠ είναι ένας εικονικός δείκτης … Ο πόλεμος μας φέρνει πίσω στηνπραγματική οικονομία, μας επιτρέπει να καταλάβουμε ποιος είναι ο πραγματικός πλούτος των εθνών… Το 2014, θέσαμε τις πρώτες μεγάλες κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά στη συνέχεια αυτή αύξησε την παραγωγή του σιταριού της από 40 εκατομμύρια σε 90 εκατομμύρια τόνους το 2020. Ενώ, εξαιτίας του νεοφιλελευθερισμού, η αμερικανική παραγωγή σιταριού, μεταξύ 1980 και 2020, μειώθηκε από τα 80 εκατομμύρια σε 40 εκατομμύρια τόνους. Η Ρωσία έχει γίνει επίσης ο κορυφαίος εξαγωγέας πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής. το 2007, Οι Αμερικανοί εξήγησαν ότι ο στρατηγικός τους αντίπαλος βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση πυρηνικής αποσύνθεσης που σύντομα οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είχαν μια ικανότητα πρώτου χτυπήματος σε μια Ρωσία που δεν θα μπορούσε να απαντήσει. Σήμερα, οι Ρώσοι έχουν πυρηνική υπεροχή με τους υπερηχητικούς πυραύλους τους. Συνεπώς, η Ρωσία έχει πραγματική ικανότητα προσαρμογής».
Παρά τις κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας, σήμερα το ρούβλι είναι υπερτιμημένο κατά 18% έναντι του ευρώ και 8% έναντι του δολαρίου. «Οι Ρώσοι περιμένουν την πτώση των ευρωπαϊκών οικονομιών. Είμαστε το κύριο μέτωπό τους», υποστηρίζει ο Emmanuel Todd.
Για τον E. Todd αυτός ο πόλεμος δεν είναι μόνο στρατιωτικός και οικονομικός, αλλά και ιδεολογικός και πολιτιστικός…
«Εδώ μιλάω κυρίως ως ανθρωπολόγος. Στη Ρωσία υπήρχαν πιο πυκνές, κοινοτικές οικογενειακές δομές, ορισμένες αξίες των οποίων έχουν διασωθεί. Υπάρχει ένα ρωσικό πατριωτικό συναίσθημα που είναι κάτι αδιανόητο εδώ, που τρέφεται από το υποσυνείδητο μιας εθνικής οικογένειας. Η Ρωσία είχε μια πατρογραμμική οικογενειακή οργάνωση, στην οποία δηλαδή οι άνδρες είναι κεντρικοί και δεν μπορεί να τηρήσει όλες τις νεοφεμινιστικές, LGBT, τρανς δυτικές καινοτομίες… Όταν βλέπουμε τη ρωσική Δούμα να ψηφίζει ακόμη πιο κατασταλτική νομοθεσία για την «LGBT προπαγάνδα », νιώθουμε ανώτεροι. Μπορώ να το νιώσω αυτό ως συνηθισμένος Δυτικός. Αλλά από γεωπολιτική άποψη, αν σκεφτούμε με όρους ήπιας δύναμης, είναι λάθος. Στο 75% του πλανήτη, η οργάνωση συγγένειας ήταν πατρογονική και μπορεί κανείς να αισθανθεί μια ισχυρή κατανόηση των ρωσικών στάσεων. Για τη συλλογική μη Δύση, η Ρωσία επιβεβαιώνει έναν καθησυχαστικό ηθικό συντηρητισμό. Ωστόσο, η Λατινική Αμερική είναι εδώ στη δυτική πλευρά.
Όταν κάνουμε γεωπολιτική, μας ενδιαφέρουν πολλαπλοί τομείς: η ενεργειακή και στρατιωτική ισορροπία δυνάμεων, η παραγωγή όπλων (που αναφέρεται στη βιομηχανική ισορροπία δυνάμεων). Υπάρχει όμως και η ιδεολογική και πολιτισμική ισορροπία δυνάμεων, αυτό που οι Αμερικανοί αποκαλούν «ήπια δύναμη». Η ΕΣΣΔ είχε μια ορισμένη μορφή ήπιας δύναμης, τον κομμουνισμό, που επηρέαζε μέρος της Ιταλίας, τους Κινέζους, τους Βιετναμέζους, τους Σέρβους, τους Γάλλους εργάτες… Αλλά ο κομμουνισμός βασικά τρόμαζε ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο με τον αθεϊσμό του και δεν ενέπνεε τίποτα ιδιαίτερο στην Ινδία, εκτός από τη Δυτική Βεγγάλη και την Κεράλα. Ωστόσο, σήμερα, η Ρωσία έχοντας επανατοποθετηθεί ως το αρχέτυπο της μεγάλης δύναμης, όχι μόνο αντιαποικιοκρατικής, αλλά και πατρογονικής και συντήρησης των παραδοσιακών ηθών, μπορεί να σαγηνεύσει πολύ περισσότερο. Οι Αμερικανοί σήμερα αισθάνονται προδομένοι από τη Σαουδική Αραβία, η οποία αρνείται να αυξήσει την παραγωγή πετρελαίου της, παρά την ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από τον πόλεμο, και στην πραγματικότητα παίρνει το μέρος των Ρώσων: εν μέρει, φυσικά, από ιδιοτελές συμφέρον. Αλλά είναι προφανές ότι η Ρωσία του Πούτιν, έχοντας γίνει ηθικά συντηρητική, έχει γίνει συμπαθής στους Σαουδάραβες που είμαι βέβαιος ότι δυσκολεύονται λίγο με τις αμερικανικές συζητήσεις σχετικά με την πρόσβαση των τρανς γυναικών (που ορίζονται ως άνδρες έως τη σύλληψη) στις τουαλέτες των γυναικών.
Οι δυτικές εφημερίδες είναι τραγικά αστείες, όταν γράφουν συνέχεια: «Η Ρωσία είναι απομονωμένη, η Ρωσία είναι απομονωμένη». Όταν κοιτάμε τις ψήφους στον ΟΗΕ, βλέπουμε ότι το 75% του κόσμου δεν ακολουθεί τη Δύση η οποία τότε φαίνεται πολύ μικρή. Βλέπουμε τότε ότι αυτή η σύγκρουση, που περιγράφεται από τα μέσα μας ως σύγκρουση πολιτικών αξιών, είναι σε βαθύτερο επίπεδο σύγκρουση ανθρωπολογικών αξιών. Αυτή η ασυνειδησία και αυτό το βάθος είναι που κάνουν την αντιπαράθεση επικίνδυν».
*Από την συνέντευξη στον Αlexandre Devecchio της FIGARO 14/1/’23
