“Τέλος εποχής κλιματικής κρίσης, τώρα μπήκαμε στην εποχή του κλιματικού ψησίματος”, δηλώνει ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Guterres, λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Μετεωρολογίας.
Μερικούς μόνο μήνες πριν, τον Οκτώβριο 2022, είχε δημοσιευθεί η έκθεση “Εξαιρετική ζέστη: Προετοιμασία για τους καύσωνες του μέλλοντος” από το Γραφείο του ΟΗΕ για τον Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων από κοινού με τον Διεθνή Ερυθρού Σταυρό και την Ερυθρά Ημισέληνο.
“Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη σοβαρές επιπτώσεις σε ολόκληρο τον πλανήτη μας, φέρνοντας νέες και προηγουμένως ασύλληπτες προκλήσεις στους ανθρώπους που είναι λιγότερο υπεύθυνοι για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου”, τονίζει η έκθεση.
Είναι η πρώτη που δημοσιεύεται από κοινού στην ιστορία των οργανισμών αυτών και παρέχει μια “απογοητευτική ανασκόπηση” του τρόπου με τον οποίο μόνο μία από αυτές τις προκλήσεις – η αύξηση των θανατηφόρων καυσώνων – απειλεί να οδηγήσει σε νέες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Τα ευρήματα είναι συγκλονιστικά και ανησυχητικά. Τα κύματα καύσωνα σκοτώνουν ήδη χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο και θα γίνονται πιο θανατηφόροι με κάθε περαιτέρω αύξηση της κλιματικής αλλαγής. Η έκθεση στοχεύει να χρησιμεύσει όχι μόνο ως αφύπνιση αλλά και ως οδικός χάρτης για δράσεις.
Τα κύματα καύσωνα απαιτούν μια ανθρωπιστική απάντηση που να βασίζεται σε τοπικό επίπεδο, λήψη αποφάσεων και οργάνωση γρήγορα με βάση δεδομένα και αναλύσεις. Η προετοιμασία αφορά τις τοπικές κυβερνήσεις, την κοινωνία των πολιτών και τους φορείς για την προστασία των πιο ευάλωτων ατόμων.
Η πρόκληση είναι τρομακτική, αλλά υπάρχει αποδεδειγμένη επιτυχία που πρέπει να αξιοποιηθεί, μεταξύ άλλων από τις αναπτυσσόμενες χώρες.
“Όμως, ακόμη και όταν επιδιώκουμε να βελτιώσουμε την απόκριση έκτακτης ανάγκης στην υπερβολική ζέστη, ας είμαστε ξεκάθαροι”, αναφέρουν οι συντάκτες της έκθεσης. “Αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα που μπορούν να λύσουν μόνες οι ανθρωπιστικές οργανώσεις. Επείγουσα προτεραιότητα πρέπει να είναι οι μεγάλες και βιώσιμες επενδύσεις που μετριάζουν την κλιματική αλλαγή και υποστηρίζουν τη μακροπρόθεσμη προσαρμογή των πιο ευάλωτων ατόμων. Χωρίς αυτές τις επενδύσεις, είμαστε προορισμένοι για ένα μέλλον με ολοένα μεγαλύτερες και θανατηφόρες θερμικές καταστροφές”.
Μια πρόσφατη έκθεση που δημοσιεύθηκε σε επιστημονικό περιοδικό υπολογίζει τα θύματα των υψηλών θερμοκρασιών το καλοκαίρι του 2022 στην Ευρώπη σε 61.000 άτομα. Η έκθεση των 3 φορέων δίνει ακόμα πιο συγκλονιστικά στοιχεία.Η υπερβολική ζέστη είναι ένας σιωπηλός δολοφόνος του οποίου οι επιπτώσεις είναι βέβαιο ότι θα αυξηθούν, θέτοντας τεράστιες προκλήσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη και δημιουργώντας νέες ανάγκες έκτακτης ανάγκης που θα απαιτήσουν ανθρωπιστική απάντηση. Οι καύσωνες ευθύνονται για μερικές από τις πιο θανατηφόρες καταστροφές που έχουν καταγραφεί.
Ο ευρωπαϊκός καύσωνας του 2003 ήταν υπεύθυνος για περισσότερους από 70.000 υπερβολικούς θανάτους. Ο ρωσικός καύσωνας του 2010 σκότωσε πάνω από 55.000 ανθρώπους.
Οι επιπτώσεις δεν περιορίζονται στις χώρες υψηλού εισοδήματος. Οι αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής έχουν αντιμετωπίσει σοβαρές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που σχετίζονται με τη ζέστη τα τελευταία χρόνια.
Πράγματι, σχεδόν παντού όπου υπάρχουν διαθέσιμα αξιόπιστα δεδομένα, οι καύσωνες είναι ο πιο θανατηφόρος κίνδυνος που σχετίζεται με τις καιρικές συνθήκες. Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η υπερβολική ζέστη αυξάνονται με ανησυχητικό ρυθμό λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Οι επιπτώσεις της υπερβολικής ζέστης είναι εξαιρετικά άνισες τόσο από κοινωνική όσο και από γεωγραφική άποψη. Σε ένα κύμα καύσωνα, οι πιο ευάλωτοι και περιθωριοποιημένοι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων περιστασιακών εργατών, εργατών γης και μεταναστών, ωθούνται στην πρώτη γραμμή.
Οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και οι έγκυες και οι θηλάζουσες γυναίκες διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο ασθένειας και θανάτου που σχετίζεται με υψηλές θερμοκρασίες του περιβάλλοντος.
Υπάρχουν πειστικές ενδείξεις ότι οι χώρες με το χαμηλότερο εισόδημα στον κόσμο – αυτές που είναι λιγότερο υπεύθυνες για την κλιματική αλλαγή – ήδη βιώνουν δυσανάλογες αυξήσεις στην ακραία ζέστη.
Οι συνδυασμένες επιπτώσεις της υπερθέρμανσης, της γήρανσης και της αστικοποίησης θα προκαλέσουν σημαντική αύξηση του αριθμού των ατόμων που κινδυνεύουν στις αναπτυσσόμενες χώρες τις επόμενες δεκαετίες.
Τα προβλεπόμενα μελλοντικά ποσοστά θνησιμότητας από υπερβολική ζέστη είναι εκπληκτικά υψηλά – συγκρίσιμα σε μέγεθος μέχρι το τέλος του αιώνα με όλους τους καρκίνους ή όλες τις μολυσματικές ασθένειες – και εντυπωσιακά άνισα, με τους ανθρώπους στις φτωχότερες χώρες να βλέπουν πολύ μεγαλύτερα επίπεδα αύξησης.
Η εμφάνιση ακραίων φαινομένων
Τα συμβάντα καύσωνα είναι άνευ προηγουμένου και θα αυξηθούν με την αύξηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, σύμφωνα με την Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή.
Κάθε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας έχει σημασία και οι προβλεπόμενες αυξήσεις είναι μεγαλύτερες για τα πιο σπάνια και τα πιο ακραία γεγονότα.
Ένα συμβάν ακραίας ζέστης που θα συνέβαινε μία φορά στα 50 χρόνια σε ένα κλίμα χωρίς ανθρώπινη επίδραση είναι τώρα σχεδόν πέντε φορές πιο πιθανό.
Κάτω από 2°C υπερθέρμανσης, ένα συμβάν ακραίας ζέστης προβλέπεται να είναι σχεδόν 14 φορές πιο πιθανό και να φέρει επίπεδα θερμότητας και υγρασίας πολύ πιο επικίνδυνα.
Υπάρχουν σαφή όρια πέρα από τα οποία οι άνθρωποι που εκτίθενται σε υπερβολική ζέστη και υγρασία δεν μπορούν να επιβιώσουν.
Είναι επίσης πιθανό να υπάρχουν επίπεδα ακραίας ζέστης πέρα από τα οποία οι κοινωνίες μπορεί να θεωρούν πρακτικά αδύνατο να προσφέρουν αποτελεσματική προσαρμογή για όλους.
Στις τρέχουσες τάσεις, οι καύσωνες θα μπορούσαν να συναντήσουν και να ξεπεράσουν αυτά τα φυσιολογικά και κοινωνικά όρια αντοχών τις επόμενες δεκαετίες, συμπεριλαμβανομένων περιοχών όπως το Σαχέλ και η Νότια και Νοτιοδυτική Ασία.
“Οι επιπτώσεις θα περιλαμβάνουν μεγάλης κλίμακας δεινά και απώλειες ζωών, μετακινήσεις πληθυσμών και περαιτέρω εδραιωμένη ανισότητα“, επισημαίνει η έκθεση. Αυτές οι επιπτώσεις ήδη εμφανίζονται. Οι πόλεις βρίσκονται στο επίκεντρο της ευπάθειας στους καύσωνες.
Οι άτυποι οικισμοί και οι οικισμοί εκτός δικτύου, που μοιράζονται πολλά χαρακτηριστικά με στρατόπεδα σε ανθρωπιστικούς χώρους, διατρέχουν ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο.
Οι αναλυτές προβλέπουν παγκόσμια αύξηση 700% στον αριθμό των φτωχών αστικών περιοχών που ζουν σε συνθήκες ακραίας ζέστης μέχρι τη δεκαετία του 2050. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις αναμένονται στη Δυτική Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία.
Η υπερβολική ζέστη θα υπονομεύει επίσης όλο και περισσότερο τα συστήματα γεωργίας και κτηνοτροφίας, υποβαθμίζει τους φυσικούς πόρους, θα βλάπτει τις υποδομές και θα συμβάλλει στη μετανάστευση. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας προβλέπει ότι οι οικονομικές απώλειες που σχετίζονται με το θερμικό στρες θα αυξηθούν από 280 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 1995 σε 2,4 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2030, με τις χώρες με χαμηλότερο εισόδημα να έχουν τις μεγαλύτερες απώλειες.
Για να αποφευχθεί το μέλλον επαναλαμβανόμενων θερμικών καταστροφών, απαιτούνται επιθετικά μέτρα τώρα. Το μόνο πιο σημαντικό πεδίο δράσης είναι η επιβράδυνση και η αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής. Ο περιορισμός της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C αντί στους 2°C θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα έως και 420 εκατομμύρια λιγότερους ανθρώπους να εκτίθενται συχνά σε υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες και περίπου 65 εκατομμύρια λιγότεροι άνθρωποι θα εκτίθενται συχνά σε «εξαιρετικούς» καύσωνες.
Θα πρέπει επίσης να γίνουν μεγάλες και στοχευμένες επενδύσεις για την προσαρμογή στην ακραία ζέστη και την προστασία των πιο ευάλωτων ατόμων, είναι επείγουσα προτεραιότητα.
Επί του παρόντος, οι προσπάθειες σε αυτά τα μέτωπα είναι θλιβερά ανεπαρκείς για την αποφυγή τεράστιων μελλοντικών απωλειών και ζημιών από την υπερβολική ζέστη.
Τα κύματα καύσωνα δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται πρωτίστως ως ανθρωπιστικό ζήτημα, αλλά δεν μπορεί να αποφευχθεί η ανάγκη προετοιμασίας για περισσότερες και μεγαλύτερες αντιδράσεις έκτακτης ανάγκης που σχετίζονται με τη ζέστη στο μέλλον.
Υπάρχει ένας αυξανόμενος όγκος γνώσεων και καλών πρακτικών σχετικά με τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και αντίδρασης σε καύσωνα. Η πόλη του Αχμενταμπάντ της Ινδίας ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σχέδιο δράσης για τον καύσωνα – το πρώτο σε μια αναπτυσσόμενη χώρα – που τη βοήθησε να αποφύγει περισσότερους από 1.100 θανάτους ετησίως.
Οι αρχές της Σαουδικής Αραβίας που είναι υπεύθυνες για το Χατζ και την Ούμρα (τα οποία αντιμετωπίζουν τρομακτικούς κινδύνους του παρόντος και του μέλλοντος από την υπερβολική ζέστη) έχουν αναπτύξει μια στρατηγική για την ακραία ζέστη για να βοηθήσουν στην προστασία των προσκυνητών από τις χειρότερες επιπτώσεις.
Οι ανθρωπιστικοί φορείς, που εργάζονται σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές και τα διεθνή δίκτυα, έχουν εφαρμόσει πιλοτικά ελπιδοφόρες προκαταρκτικές προσεγγίσεις για τον καύσωνα σε τουλάχιστον 13 χώρες με χαμηλότερο εισόδημα.
