Οι καλύτερες ταινίες από τα γειτονικά Βαλκάνια, απολαυστικές μικρού μήκους κι ένα αφιέρωμα στην εποχή που γεννήθηκε το αστέρι του ρουμάνικου κινηματογράφου μέσα σε καθεστώς απαγόρευσης και λογοκρισίας, χτίζουν φέτος στο 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια που επιμελείται ο Δημήτρης Κερκινός.
Αφιέρωμα «Πριν ξεσπάσει το Κύμα»
Ο ρουμάνικος κινηματογράφος έχει το δικό του αστέρι στο παγκόσμιο σινεμά. Δρέπει τις δάφνες του, ταυτόχρονα όμως ανανεώνεται διαρκώς και επανατοποθετείται απέναντι σε όλα όσα αλλάζουν τον κόσμο. Από τις μεγαλύτερες κινηματογραφικές δυνάμεις, με ένα φυτώριο από το οποίο ξεπηδούν διαρκώς νέα ταλέντα, το ρουμάνικο σινεμά παραμένει σταθερά κάτω από τους προβολείς.
Πώς όμως άρχισαν όλα; Και μάλιστα μέσα σε ένα καθεστώς που για δεκαετίες χρησιμοποιούσε τις ταινίες ως εργαλεία προπαγάνδας; Το 59ο Φεστιβάλ πραγματοποιεί ένα σπάνιο αφιέρωμα με τίτλο «Πριν ξεσπάσει το Κύμα», παρουσιάζοντας οκτώ μοναχικούς καβαλάρηδες, οκτώ τολμηρούς δημιουργούς οι οποίοι έδειξαν την πραγματικότητα ωμή, ντροπιαστική, άνευ παραπλανητικού περιτυλίγματος. Ήρθαν αντιμέτωποι με την απαγόρευση και τη λογοκρισία, όμως δεν εγκατέλειψαν τη μάχη. Είναι οι πρωτοπόροι που άνοιξαν το δρόμο για το εκρηκτικό νέο κύμα του ρουμάνικου σινεμά.
Λουτσιάν Πιντιλίε (1933-2018). Εμβληματική μορφή του ρουμάνικου κινηματογράφου. Το 1969 στην αιρετική Αναπαράσταση, με μια ταινία μέσα στην ταινία κατά το θέατρο εν θεάτρω, καταγγέλλει την κοινωνία του Τσαουσέσκου και ξεσκεπάζει τους τρόπους χειραγώγησης του καθεστώτος.
Το φιλμ απαγορεύτηκε, όμως έσπειρε τον καρπό για τις επόμενες γενιές. Πλέον, θεωρείται η σημαντικότερη ρουμάνικη ταινία όλων των εποχών.
Μίρτσεα Σαουκάν. Το 1973, γυρίζει τα Εκατό λέι, φιλμ που αμφισβητεί το καθεστώς, τόσο μέσα από τον λόγο όσο και με την κινηματογραφική φόρμα που επιλέγει. Με επιρροές από τη νουβέλ βαγκ, ο Σαουκάν προβάλλει τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων, εναλλάσσοντας την αντικειμενική με την υποκειμενική πραγματικότητα.
Μίρτσεα Ντανελιούκ. Με όχημα το cinéma vérité, ο Ντανελιούκ στην Πρόβα μικροφώνου (1980), σπάει τις μέχρι τότε αποδεκτές συμβάσεις και βγάζει την κάμερα στον δρόμο. Καταγράφει την Ρουμανία όπως είναι, καυτηριάζει τον γραφειοκρατικό παραλογισμό, την υποκρισία του συστήματος και τον τυχοδιωκτισμό όσων το τροφοδοτούν.
Ιωσήφ Ντεμιάν. Το 1980 διασκευάζει το Δάκρυ μιας κοπέλας, αστυνομική νουβέλα βασισμένη σε αληθινά γεγονότα. Με στοιχεία ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, διερευνά ένα έγκλημα που συγκαλύφτηκε, αναδεικνύοντας την επίδραση που έχει η κάμερα στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Αλεξάντρου Τάτος. Το 1982, στις Τρεις σεκάνς, ταινία που καθόρισε το Νέο Ρουμάνικο Κύμα, ο Τάτος μέσα από τρία επεισόδια από τη ζωή ενός κινηματογραφικού συνεργείου, σχολιάζει τη σχέση κινηματογράφου και πραγματικότητας. Πικρό χιούμορ σε ένα φιλμ που αποκαλύπτει τη θλιβερή κομμουνιστική καθημερινότητα της χώρας μέσα από τους αφανείς της Ιστορίας.
Νταν Πίτσα. Στην αλληγορική σάτιρα Προσανατολισμός (1982), το προσωπείο της συλλογικότητας καταρρέει και το αληθινό ανθρωποφαγικό πρόσωπο της κοινωνίας ανατέλλει. Φόντο, ένα δάσος το οποίο φιλοξενεί έναν διαγωνισμό προσανατολισμού, με μια ομάδα υπάκουων εργαζόμενων από τη μια πλευρά, κι έναν αντικομφορμιστή νεαρό εργάτη από την άλλη.
Ναέ Καρανφίλ. Δημιουργός που βρίσκεται στο μεταίχμιο της παλαιότερης γενιάς και του «νέου κύματος» του ρουμάνικου κινηματογράφου. Με το υπέροχο ντεμπούτο του Μην κρέμεστε απ’ το παράθυρο (1993), αναμοχλεύει το πρόσφατο κομμουνιστικό παρελθόν με χιούμορ, ευαισθησία και πολυφωνική αφήγηση.
Κρίστι Πούιου. Η νέα δύναμη του ρουμάνικου σινεμά. Με τη Γερή μπάζα (2001), εισάγει τον μινιμαλισμό, χαρακτηριστικό του Νέου Κύματος, ενώ εστιάζει στη μετα-κομμουνιστική εποχή της ελεύθερης επιχειρηματικότητας. Με ρεαλιστική, συχνά νατουραλιστική διάθεση, ο Πούιου είναι γνήσιος εκφραστής του Νέου Ρεύματος, όρου που μπορεί να περιγράφει την εξέλιξη μιας κινηματογραφίας, όμως με συνέπεια και αριστουργηματικούς σταθμούς, κατέκτησε τον κόσμο.
Το αφιέρωμα πραγματοποιείται με την υποστήριξη της Ταινιοθήκης της Ρουμανίας
Οι Επιλεγμένες ταινίες από τα Βαλκάνια στο 59ο Φεστιβάλ
Άγα του Μίλκο Λάζαροφ (Βουλγαρία, Γερμανία, Γαλλία)
Βαλκανική ματιά, όχι όμως και βαλκανική γεωγραφία. Ταξιδεύουμε στη Σιβηρία, στον αρκτικό κύκλο. Ένας πατέρας –ιθαγενής, κυνηγός ταράνδων– θυμωμένος με τη κόρη του γιατί εγκατέλειψε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής επιχειρεί μετά τον θάνατο της συζύγου του, να συμφιλιωθεί μαζί της. Φιλμ-αναφορά στον Νανούκ του Βορρά του Φλάερτι, με φόντο τον αφιλόξενο αρκτικό κύκλο.
Έχεις τη νύχτα του Ιβάν Σάλατιτς (Μαυροβούνιο, Σερβία, Κατάρ)
Μια νεαρή παραιτείται από τη δουλειά της στην Ιταλία και επιστρέφει στην πατρίδα της, το Μαυροβούνιο. Εκεί, θα έρθει αντιμέτωπη με τη διαφθορά, την ανεργία, κι ένα αίσθημα απόγνωσης και αδιεξόδου στο οποίο βουλιάζει η κοινωνία. Υποβλητικό, αλληγορικό σχόλιο πάνω στο τέλος μιας δυσοίωνης εποχής στην «πίσω αυλή της Ευρώπης», το Έχεις τη νύχτα, είναι η πρώτη ταινία από το Μαυροβούνιο που προβάλλεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Οικογένεια Μορομέτε 2 του Στέρε Γκούλεα (Ρουμανία)
Τριάντα ένα χρόνια μετά την Οικογένεια Μορομέτε (1987), από τις πλέον θρυλικές ταινίες του ρουμάνικου κινηματογράφου, βασισμένη στο ομώνυμο κλασικό λογοτεχνικό έργο του Μαρίν Πρέντα, ο Γκούλεα διασκευάζει τον δεύτερο τόμο του μυθιστορήματος.
Ήρωας, ο πνευματώδης και θυμόσοφος χωρικός Ίλιε Μορομέτε, ο οποίος αντιστέκεται στα σαρωτικά κύματα της Ιστορίας, λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, κι ενώ μαίνεται ο Εμφύλιος μεταξύ των υποστηρικτών του βασιλιά και των Κομμουνιστών. Παγκόσμια πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη.
Το φορτίο του Όγκνιεν Γκλάβονιτς (Σερβία, Γαλλία, Κροατία, Ιράκ, Κατάρ)
Εν μέσω των βομβαρδισμών της Σερβίας από το ΝΑΤΟ το 1999, ένας οδηγός φορτηγού διατάσσεται να μεταφέρει, με άκρα μυστικότητα, ένα άγνωστο φορτίο από το Κόσοβο στο Βελιγράδι. Βραδυφλεγής ταινία δρόμου, γεμάτη υπαινιγμούς και υποβόσκουσα ένταση – πολιτική και ψυχολογική. Το φιλμ αποτελεί τη μυθοπλαστική εκδοχή του ντοκιμαντέρ του ίδιου σκηνοθέτη Απόρρητο Σχέδιο: Depth Two (18ο ΦΝΘ).
Άγριος Νοέμβρης του Ισμέτ Σιγαρίνα (UNMI Κόσοβο, Αλβανία, ΠΓΔΜ)
Πρίστινα, αρχές της δεκαετίας του ’90. Η γιουγκοσλαβική κυβέρνηση περιστέλλει την αυτονομία του Κοσόβου και οι αλβανικής καταγωγής πολίτες υφίστανται διώξεις. Ένας χαμηλόβαθμος δημόσιος υπάλληλος, καλείται να επιλέξει αν θα συνθηκολογήσει ή όχι με τις Αρχές, γνωρίζοντας πως και οι δύο επιλογές είναι λάθος. Εξαιρετική ανασύσταση της εποχής και της ψυχολογικής έντασης των αρχών του ’90 στο Κόσοβο.
«Αδιαφορώ αν καταγραφούμε στην Ιστορία ως βάρβαροι» του Ράντου Ζούντε (Ρουμανία, Τσεχία, Γαλλία, Βουλγαρία, Γερμανία)
Οι Αρχές του Βουκουρεστίου αναθέτουν σε μια νεαρή σκηνοθέτιδα ένα δημόσιο θέαμα, την αναπαράσταση μιας «ηρωικής στιγμής» της ρουμάνικης ιστορίας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην πραγματικότητα, αυτή η «λαμπρή σελίδα» οδήγησε σε μαζική εξόντωση Εβραίων, και η σκηνοθέτις σχεδιάζει κρυφά να μετατρέψει το θέαμα σε καταγγελία. Ξεκαρδιστική, πνευματώδης, πικρή κωμωδία, που κατεδαφίζει απολαυστικά τους συλλογικούς μύθους που θρέφουν τα εθνικά αφηγήματα. Μεγάλο Βραβείο στο Κάρλοβι Βάρι και επίσημη πρόταση της Ρουμανίας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας.
Αλίς Τ. του Ράντου Μουντεάν (Ρουμανία, Γαλλία, Σουηδία)
Το πορτραίτο μιας υιοθετημένης 16χρονης κοπέλας –επαναστατημένης, εγωκεντρικής, ανεύθυνης– που μένει έγκυος. Εφηβικό άγχος, γονεϊκή αγάπη, σύγχυση, θραύσματα του κόσμου της ηρωίδας, με τη σεναριακή υπογραφή του Ραζβάν Ραντουλέσκου, στυλοβάτη του Νέου Ρουμάνικου Κύματος. Βραβείο γυναικείας ερμηνείας στο Λοκάρνο.
Lemonade της Ιοάννα Ουρικάρου (Ρουμανία, Καναδάς, Γερμανία, Σουηδία)
Μια τριαντάχρονη Ρουμάνα μετανάστρια στις ΗΠΑ πασχίζει να λάβει πράσινη κάρτα για να ζήσει το αμερικάνικο όνειρο. Σύντομα, όμως, θα γνωρίσει τη σκοτεινή του όψη: ρατσισμό, καχυποψία, κατάχρηση εξουσίας και σεξουαλική παρενόχληση. Επίκαιρο θέμα, σε παραγωγή του Κριστιάν Μουντζίου.
Πεταλούδες του Τόλγκα Καρατσελίκ (Τουρκία)
Τρία αποξενωμένα αδέλφια πηγαίνουν να βρουν τον πατέρα τους στο χωριό που μεγάλωσαν μετά από τριάντα χρόνια. Γλυκόπικρη κωμωδία δρόμου οικογενειακών σχέσεων με επιρροές από το ανεξάρτητο αμερικάνικο σινεμά. Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ του Σάντανς.
Σιμπέλ των Σάγλα Ζεντζιρτζί και Γκιγιόμ Ζοβανετί (Τουρκία, Γαλλία, Γερμανία, Λουξεμβούργο)
Μια μουγκή και περιθωριοποιημένη κοπέλα επικοινωνεί σφυρίζοντας και αγνοεί τα παραδοσιακά ήθη (δεν φορά μαντίλα) της τουρκικής επαρχίας. Με στοιχεία παραμυθιού και λαϊκών θρύλων, η ταινία θίγει τους ρόλους των φύλων και τη γυναικεία χειραφέτηση, ενώ κάνει και μια πλάγια αναφορά στο κουρδικό ζήτημα. Βραβεία οικουμενικής επιτροπής, FIPRESCI και 2ο Βραβείο της Επιτροπής Νέων στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο.
Απολαύστε στο 59ο Φεστιβάλ και ταινίες μικρού μήκους που μας συστήνουν τα ταλέντα του αύριο: Το χιουμοριστικό animation από την Κροατία Ποδηλάτες του Βέλικο Πόποβιτς, με φόντο ένα μεσογειακό θέρετρο, το υψηλής δεξιοτεχνίας 15λεπτο μονόπλανο Φράκτης της Λεντίτα Ζετσιράι (UNMI Κόσοβο), την ποιητική Ακίδα του Ενές Γιουρνταούν (Τουρκία) σε ευρωπαϊκή πρεμιέρα, το Για κοίτα την του Γκόραν Στόλεφσκι (ΠΓΔΜ), με ήρωα ένα αγοροκόριτσο, θύμα λεκτικού bullying που βουτάει στο ποτάμι να πιάσει τον σταυρό τα Θεοφάνια για να κλείσει τα στόματα των επικριτών του (καλύτερη ταινία μικρού μήκους στο Φεστιβάλ Σάντανς) και το Χριστουγεννιάτικο δώρο του Μπογκντάν Μουρεσάνου (Ρουμανία), απολαυστική μαύρη κωμωδία που ξετυλίγεται όταν το 1989 ένα παιδί στέλνει γράμμα στον Αϊ Βασίλη γράφοντάς του πως ο πατέρας ζητά τον θάνατο του Τσαουσέσκου.
