Της Κατερίνας Παπαστεργίου
Μια κουβέντα με έναν πρώην Φυλακισμένο τον Σ.Π. για τις συνθήκες μέσα και έξω από τη φυλακή αλλά και την πραγματικότητα της επανένταξης στην Ελλάδα του 2018.
Η ελευθερία είναι, για έναν άνθρωπο, η δυνατότητά του να δρα κατά βούληση. Η καθολική ελευθερία, με τα σημερινά δεδομένα, είναι το σωρευτικό αποτέλεσμα της ατομικής, της κοινωνικής και της πολιτικής ελευθερίας, καθώς και των εσωτερικών ελευθεριών.Υπάρχουν άνθρωποι όμως, που στερούνται την ελευθερία τους αφού με αυτήν πλήρωσαν το αδίκημα που διέπραξαν και βρέθηκαν μέσα στις φυλακές. Κουβεντιάσαμε με έναν πρώην κρατούμενο και τον ρωτήσαμε όλα όσα μας απασχολούν, μας προβληματίζουν και μας ανησυχούν για τους έγκλειστους, για τις συνθήκες που επικρατούν μέσα στις φυλακές, για το υπάρχον σωφρονιστικό σύστημα αλλά και για την επανένταξη τους στην ελληνική πραγματικότητα.
Μια ενδιαφέρουσα κουβέντα που πάντα θέλαμε να κάνουμε. Eιλικρινής, αφοπλιστική και ωμή απαντά στα ερωτήματα που ταλανίζουν όχι μόνο τον καθένα μας αλλά μια ολόκληρη κοινωνία. Ο Σ.Π. μοιράστηκε μαζί μας χωρίς φόβο και πάθος την δική του εμπειρία μέσα στη φυλακή και είχε να πει πολλά. Είναι μια από τις πολυτιμότερες και σπανιότερες στιγμές που φωλιάζει ένα φως μέσα στην ψυχή σου, αξιολογείς τη ζωή αλλιώτικα και ξυπνά η ανάγκη να γίνεσαι καλύτερος… να γίνεσαι πιο Άνθρωπος!
Πως βρεθήκατε μέσα στην φυλακή; Πόσο χρονικό διάστημα ήσασταν έγκλειστος;
Είναι πολύ εύκολο να βρεθεί κάποιος μέσα στη φυλακή! Όλοι λίγο πολύ παρανομούμε… Γνώρισα μέσα φυλακή ανθρώπους που δεν είχαν σχέση με την παραβατικότητα. Εννοώ πως δεν είχαν καμία σχέση με φόνους, ληστείες, βιασμούς και ναρκωτικά. Ήταν μέσα για χρέη. Εγώ ήμουν 3,5 χρόνια έγκλειστος, η ποινή μου βέβαια ήταν 12χρόνια…3,5 χρόνια στη φυλακή και 3,5 χρόνια εργασία. Ο χρόνος μέσα στη φυλακή είναι διαφορετικός απ’ότι είναι έξω. Κάθε δευτερόλεπτο μπορεί να φέρει πράγματα και καταστάσεις που μπορεί να είναι επώδυνες, δεν ξέρεις το επόμενο δευτερόλεπτο τι πρόκειται να σου συμβεί. Για τέτοιες καταστάσεις μιλάμε…
Ποιο αδίκημα έχετε διαπράξει, φυσικά αν επιθυμείτε μας απαντάτε;
Εγώ ήμουν μέσα για μεταφορά ναρκωτικών, βρέθηκα σε μια πολύ δύσκολη στιγμή της ζωής μου. Η αγανάκτηση με ώθησε να κάνω αυτήν την παράβαση, αυτή την βλακεία. Γιατί ήταν βλακεία, ανοησία. Όταν δεν βρίσκεις λύσεις, νιώθεις αδύναμος να προστατέψεις ανθρώπους και καταστάσεις… Δεν ξεπερνούσα εύκολα τα προβλήματα μου αφού δεν είχα δουλειά, δεν είχα λεφτά, είχα όμως υποχρεώσεις να τρέχουν και μια οικογένεια σε προτεραιότητα αλλά και τόσα άλλα που έπρεπε να διευθετηθούν.
Θέλετε να μας περιγράψετε τις συνθήκες που επικρατούν μέσα στην φυλακή;
Προφυλακίστηκα στο κατάστημα Φ.Γ., ένα δύσκολο κατάστημα που ήταν υψίστης ασφάλειας, αλλά τώρα είναι ηθών. Ήταν δύσκολα. Υπήρχαν κατάδικοι, οι οποίοι είχαν διαπράξει σοβαρότατα αδικήματα και ήταν δύσκολο για κάποιον που έμπαινε για πρώτη φορά στη φυλακή και με ένα ελαφρύτερο σχετικά αδίκημα να συνυπάρξει με όλους. Βέβαια, παίζει ρόλο σε ποιο σωφρονιστικό κατάστημα βρίσκεσαι από άποψη οργάνωσης, διοίκησης αλλά και από τα πρόσωπα που το πλαισιώνουν. Είναι ένα «μαγαζί γωνία» που βγάζει πολλά λεφτά και μαύρα. Και οι κρατούμενοι αλλά και οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι βγάζουν λεφτά.
Ακόμα και μέσα στην φυλακή, αν έχεις χρήματα περνάς καλύτερα. Μπορείς να πάρεις άδεια ευκολότερα, να αποκτήσεις κινητό τηλέφωνο (κρυφά), να προμηθευτείς ναρκωτικά, φαγητό, να έχεις προστασία, τηλεόραση ακόμη την άνεσή σου στο κελί, δηλαδή να μην επιτραπεί να προστεθούν παραπάνω άτομα στο κελί σου. Όταν γίνεσαι παλιός μέσα στη φυλακή ζητάνε την προστασία σου και μάλιστα επί πληρωμή. Τους δικαιολογώ γιατί αν είσαι καινούργιος φοβάσαι, παρόλο που μου το ζήτησαν δεν χρηματίστηκα γι’αυτό. Θεωρούσα δεδομένο πως αν κάποιος χρειαζόταν βοήθεια, θα την έδινα. Έτσι, είναι ο χαρακτήρας μου.
Πως περνάει η ώρα στο κελί; Περιγράψτε μας μια καθημερινή μέρα στην φυλακή.
Ξυπνάς το πρωί αλλά δεν έχεις χρόνους, αν δεν έχεις ασχολία μέσα στη φυλακή περνάς το χρόνο με καφέ και τσιγάρο. Μπορεί κάποιος να κοιμάται όλη μέρα, να βλέπει τηλεόραση, να παίρνει τα χάπια του και να κοιμάται περισσότερο… Εγώ δούλευα, ξυπνούσα 5μιση η ώρα το πρωί και πήγαινα στα μαγειρεία. Γυρνούσα το μεσημέρι, λίγο ύπνο, λίγο φαγητό, μετά το απόγευμα πάλι στα μαγειρεία και κατά τις 6μιση – 7 η ώρα επέστρεφα στο θάλαμο. Λίγη τηλεόραση, μετά έκανα μπάνιο, κοιμόμουν και πάλι από την αρχή. Η επόμενη μέρα ίδια.
Υπήρχαν κελιά που χωρούσαν έξι έως εφτά άτομα, άλλα πάλι είχαν τρία άτομα και αλλά περισσότερους από εφτά. Την περίοδο που βρισκόμουν μέσα το κατάστημα Φ.Γ. έπρεπε να είχε τετρακόσια εβδομήντα άτομα ενώ εμείς ήμασταν εφτακόσιοι. Καταλαβαίνετε τις συνθήκες που επικρατούσαν. Η συμβίωση ήταν δύσκολη, το φαγητό δεν ήταν καλό, ο κόσμος ήταν πολύς, ανάμεσα του Πακιστανοί, Αφγανοί και τόσοι αλλοεθνείς που ήταν φυσικό να μην μπορέσουμε να συμβιώσουμε ομαλά.
Ποιος είναι ο ρόλος των σωφρονιστικών υπαλλήλων μέσα στην φυλακή;
Ο ρόλος των σωφρονιστικών υπαλλήλων, έχει να κάνει με τον άνθρωπο και κατά πόσο συνειδητοποιημένος είναι με τον ρόλο του. Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι επιτρέπουν να μπαίνουν ναρκωτικά μέσα στις φυλακές. Αν κάνουν σωστά την δουλειά τους, οι κρατούμενοι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα εκεί μέσα. Τους «ακινητοποιούν» κατά κάποιο τρόπο. Φυσικά υπάρχουν και αυτοί που κάνουν καλά την δουλειά τους και το καθήκον τους. Εάν ανατρέξετε στο ιντερνέτ θα διαπιστώσετε και εσείς ότι δυο σωφρονιστικοί υπάλληλοι συνελήφθησαν, ο ένας γιατί χρηματιζόταν για άδειες και μεταθέσεις και ο άλλος γιατί μετέφερε ναρκωτικά. Είναι φύσει αδύνατο ένας κρατούμενος ή ένας σωφρονιστικός να βγει έξω, να επιστρέψει και να κρύψει κάτι μπαίνοντας. Υπάρχουν τέτοια μηχανήματα ελέγχου, όμοια με αυτών των δικαστηρίων και των αεροδρομίων, τέτοιο διαθέτει και το σωφρονιστικό κατάστημα.
Όταν κάποιος λοιπόν, θα βγει έξω και έπειτα θα μπει μέσα στο κατάστημα μεταφέροντας κάτι, σημαίνει πως είναι κανονισμένο να γίνει. Όλοι το γνωρίζουν αυτό.
Φοβηθήκατε ποτέ ακόμη και για την ίδια σας τη ζωή;
Συμπλοκές συνέβαιναν πολύ συχνά. Κάθε μέρα φοβάσαι για τη ζωή σου. Μπορεί να κυλά ήρεμα η μέρα σου και να γίνει ξαφνικά ένα μπαμ! Δεν σου κρύβω πως έχω αναγκαστεί να μαχαιρώσω και να χτυπήσω για να προστατεύσω τον εαυτό μου. Είναι άγρια εκεί μέσα. Τα περισσότερα καταστήματα είναι δύσκολα, όσο πιο πολλοί τόσο πιο δύσκολα.
Τηρούνται οι βασικοί κανόνες υγιεινής; Υπάρχει επαρκής φαρμακοιατρική περίθαλψη;
Η φαρμακοιατρική περίθαλψη είναι σχετική. Αν για παράδειγμα πονέσει το μάτι σου θα σου δώσουν, ένα παυσίπονο. Κατά την γνώμη μου θα έπρεπε να μας κάνουν και εμβόλια, κάτι το οποίο δεν συνέβη. Παρόλα αυτά, προσέχουν να μην πεθάνει κάνεις γιατί υφίστανται κυρώσεις. Όπως προανέφερα όμως, κάποιος ο οποίος έχει χρήματα σαφέστατα θα έχει και την ανάλογη προσοχή.
Σε κάθε θάλαμο (με γνώμονα το κατάστημα Φ.Γ) έχει μια τουαλέτα, μια λεκάνη με απορρυπαντικά που πλένεις τα ρούχα σου και ένα πλυντήριο, το οποίο μια φορά την εβδομάδα μπορείς να το χρησιμοποιήσεις, αφού πρώτα πληρώσεις τον κρατούμενο που είναι «υπεύθυνος» για αυτό. Αν όχι χρήματα, ένα μικρό δωράκι π.χ. «τσιγάρα». Έαν λάβεις υπόψιν σου ότι κάθε πτέρυγα έχει εκατό άτομα αντιλαμβάνεσαι πως θα πρέπει κανείς να περιμένει αρκετά για να πλύνει τα ρούχα του. Εγώ προτιμούσα να τα πλένω μόνος μου.
Κατά την άποψη μου, εκείνο το κατάστημα που καταβάλει σημαντική προσπάθεια και τηρεί τους κανόνες όχι μονάχα υγιεινής αλλά γενικότερα τους κανόνες που αφορούν την εύρυθμη λειτουργία ενός σωφρονιστικού καταστήματος, είναι το κατάστημα της Θήβας. Εκεί ένιωθα χρήσιμος, δούλεψα περισσότερο με τον εαυτό μου. Έχεις την αίσθηση ότι ζεις σε κατασκήνωση εν συγκρίσει με το κατάστημα του Φ.Γ. Όταν πήγα έκανα 2 μέρες να συνειδητοποιήσω ότι λειτουργούσε έτσι, δηλαδή ανθρώπινα.
Υπάρχει, ισχύει ο περιβόητος νόμος της φυλακής;
Εννοείται πως υπάρχει! Χωρίς αυτόν δεν επιβιώνεις. Εάν δεν τον μάθεις και δεν τον τηρήσεις, δεν μπορείς να επιβιώσεις. Παλαιότερα τουλάχιστον, τώρα είναι λίγο διαφορετικά τα πράγματα. Θεωρώ πως ο νομός της φυλακής δεν έχει την ίδια ισχύ. Χαριτολογώντας έγινε «παιδική χαρά». Όταν όμως ίσχυε υπήρχε ηρεμία, υπήρχε ισορροπία. Προσπαθούσαν να μην σκοτώσουν τους παιδεραστές και τους βιαστές γιατί ήθελαν να τους τιμωρήσουν. Δεν δικαιούται κανένας άνθρωπος να φέρεται έτσι σε έναν αδύναμο, συγκεκριμένα σε μια γυναίκα ή σε ένα παιδί. Ακόμα και ο χειρότερος εγκληματίας τιμωρεί «δίκαια».
Τι θα θέλατε να αλλάξει άμεσα στο υπάρχον σωφρονιστικό σύστημα;
Το ψαρί από το κεφάλι βρωμάει! Η κοινωνία συντηρεί ένα τέτοιο σωφρονιστικό σύστημα γιατί βγάζει πολλά λεφτά. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσα. Λεφτά που δεν κυκλοφορούν έξω. Είχα φίλο κρατούμενο που έβγαζε τριανταπέντε χιλιάδες ευρώ τον μηνά από στοιχήματα, άλλοι έβγαζαν τεράστια ποσά από την διακίνηση ναρκωτικών που έκαναν. Γνώρισα τέσσερις κρατούμενους που τους «πιάσανε» να έχουν στην κατοχή τους ναρκωτικά και όπλα και σε τρεις μήνες αποφυλακιστήκαν. Πως σας φαίνεται αυτό; Σε τρεις μήνες οι πρώτοι και σε έξι οι άλλοι δυο. Πληρώσανε περίπου εκατό χιλιάδες ευρώ, δεν είναι υπέρογκο ποσό αν υπολογίσεις ότι κατά της διάρκεια της μέρας μπορούσαν να «βγάλουν» ακόμα και μέσα από την φυλακή μέχρι και διακόσιες χιλιάδες ευρώ.
Πιστεύω πως ο εγκλεισμός δεν βοηθάει, είναι ο χειρότερος τρόπος για να εκτίσει κανείς την ποινή του. Δεν θα γίνεις καλύτερος μέσα στην φυλακή. Όταν θα ξαναβγεί κάποιος θα κάνει χειρότερα γιατί θα έχει γίνει ακόμη πιο αντιδραστικός απ’ότι ήταν. Στα σαράντα πέντε μου χρόνια έκανα μεταφορά ναρκωτικών, κάτι μου συνέβη, κάτι δεν πήγε καλά, μέσα γινόμουν όμως πιο εκδικητικός. Κάποια στιγμή σκέφτηκα τι θα μπορούσα να κάνω, πώς θα μπορούσα να το παλέψω. Πως θα μπορούσα να διαχειριστώ την κατάσταση στην οποία βρισκόμουν. Ο συγκρατούμενος μου, με ενημέρωσε για το κατάστημα της Θήβας. Έτσι πήγα, ομολογώ να πω πως εκεί γινόταν δουλειά, μιλούσα καθημερινά με ψυχολόγους που με βοήθησαν πολύ. Παίρνεις τις αποφάσεις σου και προχωράς. Δεν γεννιέται ο άνθρωπος κακός γίνεται κατά διάρκεια της ζωής του. Ένας από τους καλυτέρους μου φίλους είναι ληστής , θέλω να κρατήσω επαφές αλλά δεν γίνεται. Ξέρω πως θα ξαναληστέψει και θα ξαναμπεί στη φυλακή, γιατί εκεί νιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια, ο χώρος της φυλακής του φαίνεται οικείος. Του έλεγα είσαι τρελός; Προσπαθούσα να καταλάβω γιατί ήθελε να επιστρέφει μ’αυτον τον τρόπο εκεί.
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να αλλαχθεί στο σύστημα είναι οι νομοί. Και να καταδικαστεί για παράδειγμα ένας άνθρωπος τριάντα χρόνια, πάλι ίδιος θα βγει. Επίσης, οι Έλληνες αυτή τη στιγμή αποτελούν μειοψηφία μέσα στις φυλακές ενώ οι αλλοδαποί πλειοψηφία. Αυτή η συμβίωση δεν βοηθά κατά τη γνώμη μου. Ακόμα, οι κρατούμενοι είναι υπεράριθμοι και στοιβαγμένοι. Τι δουλειά έχει ένας άνθρωπος ο οποίος χρωστάει χρήματα να είναι ανάμεσα σε δολοφόνους και σκληρούς εγκληματίες; Δεδομένου ότι οι κρατούμενοι είναι χιλιάδες στις φυλακές, δεν σημαίνει πως είναι όλοι εγκληματίες.
Η αλήθεια είναι ωμή, όσο και αν μερικές φορές ενοχλεί.
Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που κάνατε όταν βγήκατε από την φυλακή;
Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να πάω στο σπίτι των γονιών μου. Την θυμάμαι χαρακτηριστικά αυτήν την μέρα… Θυμάμαι και πώς μπήκα στη φυλακή αλλά και την στιγμή της απελευθέρωσης μου. Αποβάλλεις ένα τεράστιο βάρος από πάνω σου, ένιωσα όμορφα. Μετά όμως συνειδητοποιείς ότι πρέπει να παλέψεις, να επιβιώσεις. Αποκτάς άλλο άγχος αυτό της επιβίωσης.
Πόσο εύκολη πιστεύετε πως είναι η επανένταξη ενός πρώην κρατούμενου στην ελληνική κοινωνία;
Η επανένταξη είναι δύσκολη αλλά έχει να κάνει με το χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου. Αυτή τη στιγμή εργάζομαι. Δυσκολεύτηκα όμως, να προσαρμοστώ γιατί γενικά είμαι «κλειστός» άνθρωπος. Να φανταστείς έμπαινα στο αμάξι και έλεγα μην τρέχετε ενώ το αμάξι κινούνταν σιγά και φυσιολογικά.
Βρεθήκατε αντιμέτωπος με την απόρριψη και τον ρατσισμό, υπάρχει ακόμη αυτό που λέμε “στίγμα”;
Φρόντισα να μην μάθει κανένας ότι ήμουν στην φυλακή, ήξεραν πέντε άτομα μετρημένα ότι ήμουν μέσα. Δεν ήξεραν οι δικοί μου άνθρωποι. Δεν είχα χρήματα και το πέρασα όλο μονός μου. Είναι η ντροπή, δεν ήθελα να πληγώσω τους δικούς μου ανθρώπους. Έχω δυο μεγάλους γονείς που αν μάθαιναν ότι ήμουν μέσα, θα πέθαιναν. Δεν έμαθαν και δε θα μάθουν ποτέ. Δεν ήθελα να φορτώσω το βάρος των πράξεών μου σε έναν άλλο άνθρωπο που δεν ευθύνεται για τίποτα, δεν υπήρχε λόγος. Μονός μου το διέπραξα, μονός μου ήθελα να πάρω όλη την ευθύνη. Δεν φορτώνω τα προβλήματα μου στους άλλους.
Όσον αφορά το στίγμα, αν θέλεις να προχωρήσεις στη ζωή σου θα πρέπει να το αφήσεις πίσω σου. Και να θέλεις να το ξεχάσεις όμως, σου το θυμίζει η παρουσία σου στο τμήμα μια φορά το μηνά. Στην ουσία η ίδια η κοινωνία σου το υπενθυμίζει. Θέλει μεγάλη υποστήριξη, θέλει δουλειά για να ξεφύγεις από όλο αυτό. Ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί κτλ., γενικά υποστήριξη.
Σήμερα εργάζεστε και έχετε καταφέρει να ενσωματωθείτε στο κοινωνικό σύνολο, γνωρίζει ο εργοδότης σας ότι κάποτε “κάνατε φυλακή”;
Εργάζομαι δόξα τω θεώ. Ο εργοδότης μου ξέρει γιατί τυγχάνει να είναι ένας από τους καλύτερους μου φίλους. Ήμουν τυχερός που είχα ανθρώπους να με με στηρίζουν, είμαστε πολλά χρόνια φίλοι και χάρη σ’αυτούς είμαι καλά.
Ο εγκλεισμός σας, σας βοήθησε να δείτε τη ζωή με άλλο μάτι; Γενικότερα, σε τι πιστεύετε ότι βοηθάει;
Χειρότερος γίνεσαι εκεί μέσα. Θα πρέπει να το ψάξει κάποιος πολύ καλά για να βελτιωθεί και να σωθεί. Πιστεύω πως ο εγκλεισμός δεν βοηθάει σε τίποτα.
Εντέλει είναι η ελευθερία το πολυτιμότερο αγαθό; Την εκτιμά αλλιώς κάποιος ο οποίος την έχει στερηθεί;
Εννοείται. Και εμείς που είμαστε έξω δεν είμαστε ελεύθεροι. Εξαρτιόμαστε από τον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα, απλώς μέσα φοβάσαι για την σωματική σου ακεραιότητα. Παλεύεις μέσα, παλεύεις και έξω. Μετά, την εκτίμησα αλλιώς τη ζωή. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Γενικότερα, εξαρτάται από τον άνθρωπο αλλά και ποσό ο ίδιος θέλει να αλλάξει τη ζωή του. Είμαι ο ίδιος αλλά προσεγγίζω τα πράγματα αλλιώς. Δεν τα παίρνω τοις μετρητοίς πια. Άλλες φορές είμαι ευαίσθητος άλλες όχι. Αυτή τη στιγμή μπορώ να σκοτώσω άνθρωπο ενώ πριν δεν μπορούσα. Είναι απόρροια όλων αυτών των καταστάσεων που έχω περάσει.
Αν μπορούσατε να γυρίσετε τον χρόνο πίσω τι θα αλλάζατε;
Δεν θα ξανάμπαινα φυλακή. Θα άλλαζα τα πράγματα πολύ πριν τη σύλληψη μου. Δεν θα τα άφηνα να φτάσουν ως εδώ. Μια στιγμή όμως, μπορεί να σου αλλάξει ολόκληρη τη ζωή.
Όταν ένας άνθρωπος διαπράττει ένα αδίκημα και τιμωρηθεί, έπειτα θα πρέπει να του «δώσεις» να καταλάβει ότι έκανε λάθος. Μετά θα πρέπει να δουλέψει, να νιώσει παραγωγικός, να προσφέρει, να πάει σχολείο, να συνεργαστεί, να ανοιχτεί στον ψυχολόγο… Όταν φτάσεις στο σημείο να καταλάβεις το λάθος σου, τότε κάπου έχεις φτάσει.
Κάνετε όνειρα για το μέλλον;
Ότι βρέξει ας κατεβάσει, το καλό είναι ότι έχουμε την υγεία μας, την δουλίτσα μας και λέμε δόξα τω θεώ. Κάνεις όνειρα και μέσα και έξω από τη φυλακή, τα όνειρα είναι ελπίδα.
Να μας έχει ο θεός καλά, αυτό μόνο. Είναι γλυκιά η ζωή…
