Η μετάβαση στην κυκλική οικονομία αποτελεί μια αναγκαιότητα και παράλληλα μια ευκαιρία, που μπορεί να προσφέρει μακροχρόνια οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη και αφορά τους δρώντες σε όλους τους τομείς και τα επίπεδα διακυβέρνησης.
Οι πόλεις αποτελούν κόμβους για την ανταλλαγή ιδεών, για το εμπόριο, τον πολιτισμό, την επιστήμη, την παραγωγικότητα, την κοινωνική ανάπτυξη. Το να διατηρήσουμε, ωστόσο, τις πόλεις με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργούνται θέσεις εργασίας και να προάγεται η ευημερία χωρίς την ταυτόχρονη κατάχρηση γης και την κατασπατάληση πόρων είναι μία πρόκληση από μόνο του.
Μιλήσαμε με τον Δρ. Κωνσταντίνο Κουρκούτα, συντονιστή των CORE για τα αστικά μοντέλα του μέλλοντος και πως η πράσινη τεχνολογία θα συμβάλλει στην ανασυγκρότηση της περιφερειακής οικονομίας.
- Τι είναι οι CORE (COmunitats de Recerca Estratègiques) για Έξυπνες και Βιώσιμες Πόλεις και σε ποιες χώρες μπορεί να εφαρμοστεί;
Oι CORE είναι Στρατηγικές Ερευνητικές Κοινότητες που δημιουργήθηκαν στο πανεπιστήμιο Universitat Autonoma de Barcelona στην Καταλώνια της Ισπανίας γύρω από διάφορες θεματικές, με σκοπό να ευθυγραμμίσουν την έρευνα που παράγεται στο πανεπιστήμιο με τις κοινωνικές ανάγκες και προκλήσεις, αλλά και τις στρατηγικές περιφερειακής ανάπτυξης ( πχ. RIS3). Ειναι ανοιχτές, συνεργατικές πολυτομεακές κοινότητες που σκοπός τους είναι όχι μόνο η έρευνα αλλά και η γρήγορη μεταφορά τεχνογνωσίας στην κοινωνία. Ο πιο εύκολος τρόπος να επιτευχθεί αυτό είναι με την ενσωμάτωση των κοινωνικών φορέων από την αρχή στις διαδικασίες της έρευνας και της καινοτομίας και με τη συμμετοχή τους στην συν-δημιουργία των ερευνητικών στόχων και την εκτέλεσή τους. Με αυτό το σκεπτικό θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε άλλες περιοχές, όπου υπάρχουν τα αναγκαία συστατικά, όπως η παρουσία ενός πανεπιστημίου και ερευνητικών κέντρων, πολιτικοί φορείς με καινοτόμα οράματα μεταξύ άλλων, αλλά πρώτιστα η συλλογική βούληση να αντιμετωπιστούν οι κοινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σε τοπικό επίπεδο με έναν ανοιχτό, διαφανή και συνεργατικό τρόπο.
- Με ποιον τρόπο η κυκλική οικονομία μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία βιώσιμων πόλεων;
Η κυκλική οικονομία μπορεί να προσφέρει μια συστημική προσέγγιση στην διαχείριση των πόλεων, καθώς αντιλαμβάνεται τις πόλεις σαν πολύπλοκα συστήματα με τον δικό τους μεταβολισμό, αλλά και στην συνειδητοποίηση του οικολογικού αντίκτυπου της καθημερινής λειτουργίας τους που είναι τεράστιος. Οι πόλεις σήμερα λειτουργούν με ένα γραμμικό μοντέλο, όπου από τη μια έχουμε εισροή πόρων (υλικά, ενέργεια, νερό κλπ) και από την άλλη την έξοδό τους σαν απορρίματα, με ελάχιστη αξία επαναχρησιμοποίησης. Η κεντρική ιδέα της κυκλικής οικονομίας προτείνει την κυκλοποίηση αυτών των ροών μέσα στα λειτουργικά πλαίσια της πόλης για να επιφέρει την μέγιστη επαναξιοποίησή τους και την ελαχιστοποίηση των τελικών απορριμμάτων στον μέγιστο βαθμό.
- Τι σημαίνει στην πράξη απολιγνιτοποίηση και πόσο έτοιμοι είμαστε γι’ αυτήν την μετάβαση;
Η απολιγνιτοποίηση στην πράξη σημαίνει την σταδιακή απεξάρτησή μας από τον άνθρακα σε όλες του τις μορφές και το πέρασμά μας σε ένα νέο μοντέλο που ιδανικά θα βασίζεται στις ανανεώσιμες πηγές και μια βιώσιμη προσέγγιση. Ο τρόπος βέβαια με τον οποίο θα γίνει αυτή η μετάβαση είναι πολύ σημαντικός, καθώς θα επηρεάσει το τελικό αποτέλεσμα και τη μορφή όλης της περιοχής. Δεν υπάρχει ένα μοντέλο και μία μόνο προσέγγιση και οποιαδήποτε λύση θα πρέπει να πηγάζει από το διάλογο και το συλλογικό σχεδιασμό και με σεβασμό στις ανάγκες αλλά και τα οράματα της τοπικής κοινωνίας.
- Η Δυτική Μακεδονία είναι μία περιοχή άμεσα εξαρτημένη από τη δραστηριότητα της ΔΕΗ. Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί η μετάβαση σε νέα μοντέλα παραγωγής ενέργειας χωρίς απώλεια θέσεων και περιβαλλοντικές επιπτώσεις;
Η περίπτωση της Δυτικής Μακεδονίας έχει την ιδιαιτερότητα ότι πέρα από τη μετάβαση σε κοινωνικό επίπεδο, πρέπει να το κάνει και σε παραγωγικό επίπεδο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν συνεργαστούν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς και καθορίσουν ένα σχέδιο δράσης και δεν δεχθούν οποιαδήποτε έτοιμη λύση σαν την μοναδική δυνατή. Τα νέα μοντέλα παραγωγής ενέργειας πρέπει να είναι συλλογικά και αποκεντρωμένα και προσαρμοσμένα στην κλίμακα της περιοχής και του τοπίου της. Ένα παράδειγμα τέτοιου μοντέλου είναι οι ενεργειακές κοινότητες που έχουν θεσμοθετηθεί από την Ε.Ε και επιτρέπουν στις τοπικές κοινωνίες να αποκτήσουν ενεργειακή αυτάρκεια και να επιλέξουν πως θα χρησιμοποιήσουν την παραγώμενη ενέργεια.
- Οι έξυπνες πόλεις μπορούν να αποτελέσουν τα αστικά μοντέλα του μέλλοντος;
Να ξεκαθαρίσω οτι δεν υπάρχουν έξυπνες πόλεις χωρίς έξυπνους κατοίκους. Οι έξυπνες πόλεις του μέλλοντος θα πρέπει να μπορούν να εκφράσουν την συλλογική ευφυΐα των κατοίκων τους σε συνδυασμό με τα πλεονεκτήματα που θα προσφέρει η συνεχόμενη ψηφιακή καινοτομία τα επόμενα χρόνια. Αυτό βέβαια θα πρέπει να συνοδευτεί και από έναν αντίστοιχο αποτελεσματικό αστικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των πόλεων μας για να μπορέσουμε να πετύχουμε τον στόχο μας να γίνουν οι πόλεις μας βιώσιμες στο μέλλον.
- Υπάρχουν παραδείγματα άλλων χωρών που να έχουν εφαρμόσει νέα μοντέλα παραγωγής ενέργειας και βιώσιμης ανάπτυξης;
Υπάρχει πλέον πληθώρα παραδειγμάτων καλών πρακτικών σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου και σε διάφορες κλίμακες, από κτίρια, γειτονιές, πόλεις έως και περιφέρειες. Προς το παρόν λείπει η πολιτική βούληση για την εφαρμογή τους σε εκτενή κλίμακα, καθώς υπάρχει ακόμα σθεναρή αντίσταση από συμφέροντα πολιτικά/οικονομικά που ακόμα αποκομούν κέρδος από το υπάρχον μοντέλο.
- Οι λιγνιτικές Περιφέρειες απειλούνται από την οικονομική απορρύθμιση; Πόσο δίκαιη και ανώδυνη μπορεί να γίνει η μετάβαση στην εποχή χωρίς λιγνίτη;
Οι λιγνιτικές περιφέρειες απειλούνται στον βαθμό που δεν θα ορίσουν οι ίδιες τους όρους μετάβασης αλλά θα αρκεστούν σε εξωγενείς παράγοντες να τους τις επιβάλλουν. Το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί διαθέσιμοι οικονομικοί πόροι σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών, τις καθιστά έναν επιθυμητό πεδίο δράσης μεγάλων επενδυτικών εταιριών υποδομών και επενδύσεων. Όλα πρέπει να γίνουν στη σωστή κλίμακα και με γνώμονα το κοινό τοπικό καλό.
- Πως μπορεί η πράσινη τεχνολογία και η καινοτομία να προσελκύσει νέες επενδύσεις και να συμβάλλει στην ανασυγκρότηση της περιφερειακής οικονομίας;
Η πράσινη τεχνολογία και καινοτομία μπορεί να το πετύχει αυτό μόνο αν οι ίδιοι αρχίσουμε να παράγουμε τεχνολογία, τεχνογνωσία και καινοτομία. Διαφορετικά πάντοτε θα είμαστε πελάτες και καταναλωτές αυτών των τεχνολογιών και δε θα καταφέρει να έχει πραγματικό αντίκυπο στην ανασυγκρότηση της περιφερειακής οικονομίας. Γι’ αυτό το λόγο σε αυτή τη μετάβαση και με αφορμή τις προκλήσεις που προαναγγέλονται πρέπει να ξανασκεφτούμε το ρόλο της τεχνολογίας και της καινοτομίας κάτω από ένα κοινωνικό-περιβαντολλογικό πρίσμα που θα μπορέσει να επιφέρει όχι μόνο μία δίκαιη και ανώδυνη μετάβαση, αλλά και ένα καλύτερο μέλλον για το σύνολο της κοινωνίας. Όλο αυτό θέλει πολύ δουλειά όμως και όλοι πρέπει να βάλουν το λιθαράκι τους.
Συνέντευξη: Τάνια Ώττα
*Ο Δρ. Κωνσταντίνος Κουρκούτας εργάζεται στην μονάδα του Στρατηγικού Σχεδιασμού της Έρευνας στο Universitat Autonoma de Barcelona (UAB) στην Ισπανία σαν συντονιστής (coordinator) και Ιnnovation manager ενός ερευνητικού πολυεπιστημονικού clúster γύρω από τις βιώσιμες και έξυπνες πόλεις που περιλαμβάνει πάνω από 30 ερευνητικά γκρουπ και κέντρα. Διετέλεσε το διδακτορικό του στο τμήμα πολεοδομίας στο Πολυτεχνείο της Καταλωνίας (UPC) από το οποίο νωρίτερα έλαβε και ένα Master στον Ενεργειακό Σχεδιασμό στην Αρχιτεκτονική. Πήρε το πτυχίο του Πολιτικού Μηχανικού από το Washington University in St.Louis. Έχει εργαστεί σε διάφορα αρχιτεκτονικά γραφεία και κατασκευαστικές εταιρίες καθώς και σε πληθώρα ερευνητικών προγραμμάτων.
