Επιμέλεια: Τάνια Ώττα
Μία συνομιλία με τον Ευάγγελο Καρλόπουλο, MSc Χημικό Μηχανικό του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης, Ινστιτούτο Χημικών Διεργασιών και Ενεργειακών Πόρων
Ο λιγνίτης διαμόρφωσε καταλυτικά και σε πολλά επίπεδα την μεταπολεμική πορεία της Δυτικής Μακεδονίας. Αναδιάταξε καθοριστικά την τοπική αγορά εργασίας. Μεταμόρφωσε ισχνές κωμοπόλεις σε αστικά κέντρα. Συγκράτησε την εξωτερική και εσωτερική μετανάστευση. Δημιούργησε πλούτο και χιλιάδες θέσεις εργασίας. Έδωσε ταυτότητα σε μια ολόκληρη περιφέρεια. Σαφέστατα, η λιγνιτική βιομηχανία αποτέλεσε και εφαλτήριο πολιτικού καιροσκοπισμού, διαμόρφωσε κοινωνικά πρότυπα και συμπεριφορές, υποστήριξε παράπλευρα κέντρα εξουσίας. Ανέδειξε τη διαχρονική μας αδυναμία να διαχειριστούμε υπεύθυνα τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα. Έφταιξαν πολλά και πολλοί. Ο λιγότερο ένοχος είναι ο λιγνίτης. Ακόμη και τώρα που «φεύγει», μας φέρνει και πάλι στο επίκεντρο των εξελίξεων. Μας δίνει μια δεύτερη, τελευταία ευκαιρία.
Τελικά ο λιγνίτης τελειώνει οριστικά;
Αξίζει να γνωρίζουμε ότι με βάση το λιγνίτη παράγονται σήμερα περισσότερα από 250 ενδιάμεσα ή τελικά προϊόντα χρήσης. Από βενζίνη και φυσικό αέριο μέχρι λιπάσματα, οδοντόκρεμες και καλλυντικά. Η «απολιγνιτοποίηση» σε παγκόσμιο επίπεδο οδηγεί δεκάδες λιγνιτοπαραγωγικές χώρες στην αναζήτηση νέων τρόπων αξιοποίησής του, προκειμένου να μην απαξιωθούν εντελώς οι τεράστιες επενδύσεις που απορρόφησε η λιγνιτική βιομηχανία και κυρίως, να μην καταρρεύσει η αγορά εργασίας σε τοπικό επίπεδο. Ήδη, 14 ευρωπαϊκές περιφέρειες με σημαντική λιγνιτική εξάρτηση, προχώρησαν στη Διακήρυξη του Goerlitz δηλώνοντας ότι θα συνεχίσουν να εξορύσσουν λιγνίτη για εναλλακτικές μη ενεργειακές χρήσεις, ζητώντας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποστηρίξει τις εν λόγω πρακτικές.
Ο δικός μας λιγνίτης
Λόγω της «νεαρής» γεωλογικής του ηλικίας, ο τοπικός λιγνίτης ήταν οριακά αποδεκτός για χρήση στην ηλεκτροπαραγωγή. Το κάναμε αναγκαστικά και ορθά πράξαμε, δεδομένου ότι η χώρα μας δεν διέθετε εναλλακτικούς ενεργειακούς πόρους. Σήμερα τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά και ο λιγνίτης έχει όλο και λιγότερη συμμετοχή στην ηλεκτροπαραγωγή της χώρας. Στην κατεύθυνση αυτή, η αξιοποίησή του για παραγωγή οργανικών λιπασμάτων ή εδαφοβελτιωτικών καθώς και η χρήση του στην παραγωγή νανοσύνθετων υλικών, αποτελούν σημαντικές εναλλακτικές λύσεις για το μέλλον της περιοχής. Με πρωτοβουλία του ΕΚΕΤΑ, του Πανεπιστήμιου Δυτικής Μακεδονίας και σε συνεργασία με επιχειρήσεις της περιοχής, επεξεργαζόμαστε ολοκληρωμένη πρόταση για την αξιοποίηση του λιγνίτη στον τομέα των νανοσύνθετων υλικών υψηλής προστιθέμενης αξίας. Σήμερα, η αξία ενός τόνου λιγνίτη Πτολεμαΐδας δεν ξεπερνά τα 20 ευρώ. Αντίθετα, ένας τόνος νανοσύνθετων υλικών με βάση το λιγνίτη, ξεπερνά τα 150 εκ. ευρώ. Η επιτομή του όρου «προστιθέμενη αξία». «οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την μετάβαση της περιοχής σε συνθήκες μηδενικής λιγνιτικής εξάρτησης, είναι πρακτικά αχαρτογράφητοι».
Για δεκαετίες, η Δυτική Μακεδονία στηριζόταν οικονομικά στο λιγνίτη. Διέθετε διάσπαρτες λιγνιτικές μονάδες και ορυχεία, έναν ισχυρό τομέα παροχής υπηρεσιών κυρίως λόγω του λιγνίτη, έναν οριακά βιώσιμο πρωτογενή τομέα και βεβαίως, σχεδόν ανύπαρκτο μαζικό τουρισμό. Σβήνοντας το 2028 όλες τις λιγνιτικές μονάδες της περιοχής και προκειμένου να ισοσκελίσουμε ως περιφέρεια τις οικονομικές απώλειες, θα πρέπει να εκτρέφουμε περίπου 6 εκατομμύρια γιδοπρόβατα και να υποδεχόμαστε σχεδόν μισό εκατομμύριο τουρίστες ετησίως !. Είναι κρίσιμο να κατανοήσουμε το μέγεθος της παραγωγικής δραστηριότητας που θα κληθούμε άμεσα να υποκαταστήσουμε. Δεν αρκεί μια αναδιάταξη της παραγωγικής μας βάσης αλλά απαιτείται η δημιουργία νέων, περιφερειακών Αλυσίδων Αξίας (Value Chains) μακράς πνοής.
Το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα
Στη μεταβατική φάση που βρισκόμαστε, οι υπάρχουσες υποδομές της λιγνιτικής βιομηχανίας, το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και η κουλτούρα της περιοχής να συμβιώνει με βιομηχανίες μεγάλης κλίμακας, διαμορφώνουν το κυρίαρχο συγκριτικό πλεονέκτημα της Δυτικής Μακεδονίας. Διεθνώς, το τρίπτυχο αυτό αποκαλείται «Deep Smarts». Σε ελεύθερη μετάφραση το Deep Smarts αποδίδει τη συλλογική εμπειρία, τεχνογνωσία και επιχειρησιακή κουλτούρα σε τοπικό επίπεδο, η οποία μπορεί να προσαρμοστεί αποτελεσματικά στις τεχνολογικές εξελίξεις. Θα μπορούσε για παράδειγμα η περιοχή μας να αναδειχθεί σε κέντρο ανακύκλωσης κινητήρων ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων και ανάκτησης σπάνιων γαιών, για το σύνολο των Βαλκανίων. Επιπλέον, ο τομέας των τροφίμων και ο κλάδος των Αρωματικών Φαρμακευτικών Φυτών (ΑΦΦ), πρέπει να προσλάβουν χαρακτηριστικά «βαριάς» βιομηχανίας, υιοθετώντας πρακτικές κυκλικής οικονομίας και παραγωγικής καινοτομίας, στη βάση ισχυρών συνεργατικών σχηματισμών.
Ο εκδημοκρατισμός της ενέργειας
Τόσο ο τομέας των Μεταφορών όσο και αυτός των Τηλεπικοινωνιών, εκδημοκρατίζονται συνεχώς. Στον τομέα της Ενέργειας οι αλλαγές προβλέπονται κοσμογονικές, με πρωταγωνιστές την αποκεντρωμένη παραγωγή, τα μικροδίκτυα, την αποθήκευση ενέργειας, την ηλεκτροκίνηση και το υδρογόνο. Στην ερώτηση εάν υπάρχει αισιοδοξία για το μέλλον , ο κ Καρλόπουλος ανέφερε τα εξής: «Το 2003 είχα βρεθεί σε ένα συνέδριο στη Μόσχα όπου συμμετείχαν εκπρόσωποι όλων των Ασιατικών χωρών με μεγάλη παραγωγή άνθρακα. Από την πλευρά μου, παρουσίασα πολύ σύντομα τη λιγνιτική παραγωγή στη Δυτική Μακεδονία και διαπίστωσα ότι κάποιοι σύνεδροι κοιτούσαν με έκφραση απορίας αυτά που παρουσίαζα. Στο διάλειμμα, με πλησίασε ο σύνεδρος από την Ινδονησία και με ρώτησε πως είναι επιχειρησιακά εφικτό να καλύπτονται αξιόπιστα και για δεκαετίες οι ηλεκτρικές ανάγκες της Ελλάδας, με βάση ένα τόσο φτωχό ενεργειακά καύσιμο όπως ο λιγνίτης Πτολεμαΐδας. Δυστυχώς, δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό, αυτό που συλλογικά καταφέραμε στη Δυτική Μακεδονία. Να μετατρέπουμε τον ανυπόληπτο και βρώμικο λιγνίτη σε ΦΩΣ. Δοκιμαστήκαμε για δεκαετίες στις απαιτήσεις της «λιγνιτοποίησης», πετυχαίνοντας το μεγαλύτερο εκβιομηχανιστικό εγχείρημα της σύγχρονης Ελλάδας. Η «απολιγνιτοποίηση» θα είναι σαφώς δυσκολότερη και έχουμε μπροστά μας μια πολύ κρίσιμη δεκαετία. Δεν έχουμε επιλογή, πρέπει να πετύχουμε».
