Τους τελευταίους μήνες ο κόσμος βρίσκεται σε αναταραχή λόγω της πανδημίας από το νέο κορωναϊό SARS-CoV2. Τα πλήρη αποτελέσματα της πανδημίας αυτής δεν είναι ακόμη μετρήσιμα σε παγκόσμιο επίπεδο. Όμως οι ανισότητες στην ανταπόκριση στην πανδημία είναι ήδη εμφανείς.
Η πανδημία Covid-19 δείχνει πώς οι πιο ευάλωτες κοινωνικοοικονομικές ομάδες υποφέρουν από μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία τους αλλά και μεγαλύτερο κίνδυνο οικονομικής επιβάρυνσης. Το προσδόκιμο ζωής και η θνησιμότητα ιστορικά ήταν σημαντικά δυσανάλογα μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων πληθυσμών. Καθώς οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές ανισότητες επιδρούν έχουν θεμελιώδη σημασία. Οι άνθρωποι δε λαμβάνουν τη δέουσα προσοχή στο υπάρχον σύστημα.
Το ελαττωματικό οικονομικό μοντέλο οδηγεί σε κοινωνικές ανισότητες και στον
αποκλεισμό πληθώρας κοινωνικών ομάδων από ποιοτική υγειονομική περίθαλψη, κοινωνική προστασία και εκπαίδευση. Στην πανδημία, οι φτωχοί και περιθωριοποιημένοι ωθούνται στις «ρωγμές» ενός ήδη κατεστραμμένου και άνισου συστήματος με τις ρίζες αυτών των φαινομένων να οφείλονται στην ύπαρξη της πατριαρχίας, του δομικού ρατσισμού και της αποικιοκρατίας.
Η πανδημία εκθέτει το συστημικό ρατσισμό και τροφοδοτεί τις διακρίσεις καθώς οι μαύροι, οι αφροαπόγονοι, οι ιθαγενείς, οι περιθωριοποιημένοι και οι καταπιεσμένες κοινότητες έγιναν πιο ευάλωτοι κατά τη διάρκεια της πανδημίας με πολυάριθμα παραδείγματα:
Στίγμα, διακρίσεις και ρητορική μίσους σε μειονότητες και σε υγειονομικό
προσωπικό για την μεταφορά του ιού (Κίνα).
Καχυποψία έναντι μεταναστών, προσφύγων, φτωχών, συγκεκριμένων θρησκευτικών και εθνοτικών ομάδων κατά την περίοδο της πανδημίας:
Ιταλία- Αφρικανοί αιτούντες άσυλο
Αυστραλία – Αβορίγινες
Ευρώπη -Κοινότητα Ρομά
Λίβανος – Σύριοι πρόσφυγες
Εκθέτοντας τη χρόνια παραμέληση των συστημάτων υγείας
Αυτό που σκοτώνει τους ανθρώπους –πέρα από τις ασθένειες– είναι η κοινωνική
αδικία.
Η πανδημία τόνισε τις χειρότερες επιπτώσεις των χρόνια παραμελημένων
δημόσιων συστημάτων υγείας κι έτσι η πλημμελής λήψη μέτρων για την
αντιμετώπιση της πανδημίας ή παροχή υγειονομικής περίθαλψης για όποιον το έχει ανάγκη υπήρξε εξαιτίας της υποχρηματοδότησης και της γενικότερης αδυναμίας των δημοσίων συστημάτων υγείας. Το 2019 μόνο 10% των χωρών παρουσίασαν στοιχεία δέσμευσης από πολιτικούς ηγέτες, προκειμένου να επενδύσουν στην αντιμετώπιση επιδημικών απειλών με αποτέλεσμα οι περισσότερες χώρες να αδυνατούν να ανταπεξέλθουν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οι μειωμένες δημόσιες δαπάνες για τα συστήματα υγείας ως αποτέλεσμα της επιβάρυνσης του χρέους, των μέτρων λιτότητας και των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής, οδήγησαν σε άύξηση των απευθείας πληρωμών συνοδευόμενη από φτωχά αποτελέσματα υγείας και αποκλεισμό κοινωνικών ομάδων εντέινοντας τις ανισότητες μεταξύ πτωχών και πλουσίων.
Η παγκόσμια φτώχεια είχε μειωθεί πριν από την έλευση της Πανδημίας Covid-19.
Σύμφωνα με τους πιο πρόσφατους υπολογισμούς , η ακραία φτώχεια, η οποία
ορίζεται ως η οικονομική κατάσταση σε νοικοκυριά που ξοδεύουν λιγότερα από 1,90 δολάρια ανά άτομο την ημέρα, είχε μειωθεί από 1,9 δισεκατομμύρια άτομα το
1990 σε 648 εκατομμύρια το 2019 και υπολογιζόταν να φτάσει τα 537 εκατομμύρια έως το 2030.
Ο Covid-19 διέκοψε αυτήν την τάση. Ο απόλυτος αριθμός ατόμων που ζουν σε ακραία φτώχεια αυξήθηκε για πρώτη φορά από το 1997 και ως αποτέλεσμα
των μακροχρόνιων επακόλουθων επιπτώσεων, εκτιμάται ότι μέχρι το 2030, 588 εκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν ακόμη σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, επιπλέον 50 εκατομμύρια άνθρωποι σε σύγκριση με εκτιμήσεις πριν από το Covid-19.
Πηγή: Author’s calculations, based on methodology in Crespo Cuaresma et al. (2018). Estimates based on PovCal March 2021 update and IMF World Economic Outlook April 2021 update.
Αυτοί οι αριθμοί είναι απογοητευτικοί, αλλά δεν είναι αναπόφευκτοι. Αυτές οι
τάσεις θα μπορούσαν να αλλάξουν εάν τα κράτη χρησιμοποιήσουν την ευκαιρία
που επέφερε ο Covid-19 για να εφαρμόσουν προγράμματα κοινωνικής προστασίας
για να υποστηρίξουν τους πιο ευάλωτους. Ενώ η διάδοση των προγραμμάτων
κοινωνικής προστασίας το 2020 έλαβε τη μορφή προσωρινών μέτρων, υπάρχει
ελπίδα ότι με τις υποδομές που υπάρχουν τώρα, αυτά τα προγράμματα μπορούν να
συνεχίσουν να παρέχουν βοήθεια στους φτωχούς και να τους βοηθήσουν να
απομακρυνθούν από τη φτώχεια.
Η έλευση της πανδημίας εξέθεσε και την επισφάλεια εργασίας καθώς τον Ιούλιο
του 2020 καταγράφηκε το υψηλότερο ιστορικά ποσοστό ανεργίας στις χώρες του
ΟECD. Σε 103 χώρες παγκοσμίως, το 1/3 του εργατικού δυναμικού στερούνταν
βασικών εργασιακών δικαιωμάτων, όπως η άδεια λόγω ασθενείας μετ’αποδοχών
ενώ αρκετές κυβερνήσεις έχουν νομοθετήσει ενάντια στις υπάρχουσες δικλείδες προστασίας των εργαζομένων.
Οι εργαζόμενες γυναίκες, ιδίως εκείνες σε φυλετικές ή περιθωριοποιημένες κοινότητες, επηρεάστηκαν περισσότερο. Στην ΜΕΝΑ,παρόλο που οι γυναίκες αποτελούν μόνο το 20% του εργατικού δυναμικού, υπολογίζεται ότι το 40% της συνολικής απώλειας εργασίας κατά την πανδημία οφείλεται σε εργασία που χάθηκε από γυναίκες. Μεταξύ Φεβρουαρίου και
Απριλίου 2020, το 20% των μαύρων γυναικών έχασαν τη δουλειά τους και η θέση εργασίας τους καλύφθηκε πιο γρήγορα κυρίως από λευκούς (ΗΠΑ). Άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας είδαν το ωράριο εργασίας τους να ελαττώνεται περισσότερο,εφόσον ήταν μαύροι παρά λευκοί και ακόμα περισσότερο σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό (38% vs 29% vs 24%).
Για άτομα σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο
εισόδημα, η απώλεια εισοδήματος, ο χωρισμός από τους αγαπημένους και η
κοινωνική απομόνωση μπορεί να θεωρηθεί ως η μεγαλύτερη απειλή για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση που σχετίζεται με την πανδημία Covid-19. Ένα τέτοιο
φαινόμενο έχει παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια των οικονομικών κρίσεων που
αντιμετώπισαν χώρες πριν από την πανδημία Covid-19.
Το μεγάλο χάσμα στην εκπαίδευση και οι συνέπειες του
Και η εκπάιδευση-μόρφωση επηρεάστηκε από την πανδημία και φαίνεται πως θα
συντελέσει στη διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας σε πολλαπλά επίπεδα
μετά το πέρας της πανδημίας. H πανδημία στέρησε τη δια ζώσης εκπαίδευση από
τα παιδιά στις περισσότερες χώρες. Η πρόσβαση στην τηλεκπαίδευση δεν είναι
δεδομένη για τα φτωχά παιδιά. Τα παιδιά από εθνοτικές μειονότητες και με
διαφορετική διάλεκτο βρέθηκαν σε μειονεκτική θέση στην τηλεκπαίδευση. Τα
παιδιά που χρειάζονται την εκπαίδευση περισσότερο για να «αποδράσουν» από τη
φτώχεια είναι εκείνα που το πιθανότερο αδικήθηκαν και έμειναν πίσω καθώς οι
οικονομικά ασθενέστεροι μαθητές –σε πλούσιες και φτωχές χώρες- έιναι
περισσότερο πιθανό να μην διαθέτουν τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε
εξ’αποστάσεως εκπαίδευση, και εν απουσία επιπλέον στήριξης, το χάσμα της
εκπαίδευσης διευρύνεται ακόμα περισσότερο.
Για να ελαχιστοποιηθούν οι
συνέπειες αυτού του χάσματος, θα έπρεπε να μην εφαρμοστούν περικοπές στον
προϋπολογισμό του τομέα της εκπαίδευσης.
Το μέλλον που θέλουν οι πολίτες
Γνωρίζουμε ότι ο κόσμος θα είναι διαφορετικός μετά την πανδημία, και υπάρχει μια επιλογή: Οι μετασχηματιστικές πολιτικές που φαινόταν αδιανόητες πριν από την
κρίση φαίνεται πλεον να είναι δυνατές.
Οι κυβερνήσεις πρέπει να εγκαταλείψουν
τις προγενέστερες τακτικές των βάναυσων, άδικων και μη βιώσιμων μέτρων
λιτότητας και αντ’αυτού να δημιουργηθεί μια δίκαιη οικονομία χωρίς αποκλεισμούς, που προωθεί την ισότητα, προστατεύει τον πλανήτη και μειώνει τη φτώχεια.
Η πανδημία του κοροναϊού έχει διευρύνει τις προϋπάρχουσες ανισότητες,
αλλά επίσης αποτέλεσε ένα παγκόσμιο κοινό βίωμα που κατέδειξε σε όλους πως η
συνεργασία είναι η βέτλιστη επιλογή. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πλέον
συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο ότι οι μεγαλύτερες απειλές είναι όλες
συνέπειες του ανθρώπινου και μη βιώσιμου οικονομικού μας μοντέλου.
Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο κινητοποιούνται ήδη για να ζητήσουν
μεταρρυθμίσεις και διαμαρτύρονται για την ανισότητα, το ρατσισμό, την πατριαρχία και την κλιματική κρίση.
Από το παγκόσμιο #BlackLivesMatter
εξεγέρσεις που ξεκίνησαν στις ΗΠΑ, σε ακτιβιστές για τα δικαιώματα των γυναικών και αυτόχθονες ηγέτες , σε γενναίες διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας σε ολόκληρη την Ασία, η λαϊκή δύναμη αυξάνεται.
Η πανδημία εμφανίστηκε σε ένα πλαίσιο αυξανόμενης διάβρωσης των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων και περιορισμού της δραστηριότητας της κοινωνίας των πολιτών με τα μέτρα καταπολέμησης της πανδημίας να επιδεινώνουν αυτό το φαινόμενο.
Παρά το γεγονός αυτό, κοινότητες έχουν αναλάβει δράση για να απαιτήσουν και να
δημιουργήσουν ένα κοινωνικά δίκαιο μέλλον, χωρίς αποκλεισμούς των ελευθεριών τους.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα:
Στο Ιράν, οι γειτονιές έχουν αναπτύξει αυθόρμητες πράξεις αλληλεγγύης, εξασφαλίζοντας τη διατροφή,
στέγαση και φροντίδα του συνανθρώπων τους.
Στη Νιγηρία, οι διαδηλώσεις που πυροδοτήθηκαν από την αστυνομική βαρβαρότητα (#endSARS), έχουν θέσει τις βάσεις για να γίνουν ευρύτερα ορατές οι κοινωνικές και πολιτικές
απαιτήσεις.
Στην Κόστα Ρίκα, ξέσπασαν διαμαρτυρίες εναντίον της κυβέρνησης, αφού ζήτησε 1,75 δισ. $ από το ΔΝΤ, με αντάλλαγμα την εφαρμογή μέτρων λιτότητας, συμπεριλαμβανομένου του παγώματος των μισθών του δημόσιου τομέα.
Για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου κόσμου κατά και κυρίως μετά την πανδημία,
απαραίτητο θεμέλιο αποτελεί μια ριζική και διαρκής μείωση της ανισότητας.
Απαιτούνται, εκ μέρους των κυβερνήσεων, χρονικά καθορισμένοι στόχοι με
χαρακτήρα κατ’ επείγοντος.
Πυρήνας της οικονομικής διάσωσης και ανάκαμψης πρέπει να έιναι η ισότητα σε επίπεδο φύλου και φυλής με προτεραιοποίηση των αναγκών και αντιμετώπιση του αποκλεισμού από την ποιοτική υγειονομική περίθαλψη, την κοινωνική προστασία και την εκπαίδευση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εαν υπάρξει αναγνώριση της αξίας της φροντίδας και της πρόνοιας από τις κυβερνήσεις και επένδυση σε δωρεάν ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες και κοινωνικά συστήματα προστασίας με ταυτόχρονη ανακούφιση όσων ζουν στην φτώχεια, των γυναικών, των ευάλωτων και των περιθωριοποιημένων και εξάλειψη
των ανισοτήτων.
Απαιτείται ακόμη αύξηση των δαπανών για τη δημόσια υγεία και καθολική δωρεάν πρόσβαση σε ποιοτικά συστήματα υγείας, ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια έναντι του Covid-19 με καθολική διανομή και διασφάλιση της ίσης εκπαίδευσης για όλους με αναπλήρωση των μαθησιακών απωλειών εξαιτίας της πανδημίας.
“ Ιστορικά, οι πανδημίες οδήγησαν τους ανθρώπους σε ρήξη με το παρελθόν και τους ανάγκασαν να φανταστούν ένα νέο κόσμο. Αυτή η πανδημία δεν είναι διαφορετική. Είναι μια πύλη, μια πύλη μεταξύ ενός κόσμου και του επόμενου. Μπορούμε να επιλέξουμε να
την περάσουμε, σύροντας τα πτώματα της προκατάληψης,του μίσους και της απληστίας μας, τις πεθαμένες ιδέες. Ή μπορούμε να περπατήσουμε, με λίγες αποσκευές, έτοιμοι να φανταστούμε έναν άλλον κόσμο και έτοιμοι να πολεμήσουμε για αυτόν.” – Αrundhati Roy
