Επιμέλεια: Τάνια Ώττα
Η τέχνη των πρωτομαστόρων του Βοΐου αποτυπώνεται στα πανέμορφα πέτρινα γεφύρια του, εκεί που συναντάς το μεγαλείο της φύσης και βλέπεις την αρχιτεκτονική μιας άλλης εποχής.
Ανάμεσα στο πράσινο και το υδάτινο στοιχείο, δεκαέξι πανέμορφα πετρογέφυρα, έξι εκ των οποίων γεφυρώνουν το ποτάμι της Πραμόριτσας, κοσμούν το φυσικό τοπίο του Βοΐου και προσφέρουν μια ευχάριστη απόδραση στη φύση, διαδρομές γεμάτες χρώματα και καθαρό αέρα.
Το υλικό που παρουσιάζεται είναι από το αρχείο του Αργύρη Παφίλη.
Το Γεφύρι του Ανθοχωρίου ή Πραμόριτσας.
Δύο χιλιομέτρα από το Ανθοχώρι Βοϊου δρασκελάει το γεφύρι του Ανθοχωρίου ή Πραμόριτσας. Είναι το μεγαλύτερο σε μήκος πέτρινο γεφύρι της Μακεδονίας, φθάνοντας τα 49 μέτρα. Το γεφύρι συνέδεε εμπορικά τα Γρεβενά με το Τσοτύλι και αποτελούσε πέρασμα για τα κοπάδια της Βόρειας Πίνδου που ξεχειμώνιαζαν στη Θεσσαλία. Αποκαλείται και Γεφύρι Τσακνοχωρίου, όπως ήταν η παλιά ονομασία του Ανθοχωρίου, αλλά και Γεφύρι Πραμόριτσα.
Τα τελευταία χρόνια στο γεφύρι γιορτάζονται τα Θεοφάνεια και η ρίψη του σταυρού στο ποτάμι με κάθε επισημότητα.
Το Γεφύρι της Βελανιδιάς
Το πέτρινο γεφύρι της Βελανιδιάς βρίσκεται Νότια του ομώνυμου χωριού, στη θέση Μπιστιριές, στον παλιό δρόμο προς το Τσοτύλι. Γεφυρώνει τις όχθες ενός μικρού ρέματος του Αλιάκμονα. Ένας χωματόδρομος λίγο έξω από το χωριό οδηγεί σύντομα στο μονότοξο γεφύρι, που έχει κτιστεί με ακατέργαστους λίθους της περιοχής, γι’ αυτό χαρακτηρίζεται από ένα ελαφρώς κοκκινωπό χρώμα.
Το Γεφύρι του Κριμηνίου
Το πεντάτοξο γεφύρι του Κριμηνίου χτίστηκε το έτος 1802 επάνω στον ποταμό Πραμόριτσα κι έχει μήκος 45 μέτρα. Κατασκευάστηκε για να συνδέσει το Κριμήνι με τη Λούβρη και το Τσοτύλι, κάτι που συνεχίζει να το κάνει εδώ και 210 χρόνια.
Το Γεφύρι της Τσούκας – Μόρφης
Από τη Μόρφη μπορεί κανείς να επισκεφθεί το δίτοξο γεφύρι της Τσούκας επάνω στον ποταμό Πραμόριτσα, χτισμένο σε μια πανέμορφη τοποθεσία. Το γεφύρι παλιά συνέδεε τους οικισμούς της Μόρφης, της Κορυφής, της Χρυσαυγής και της εγκαταλειμμένης σήμερα Τσούκας. Στην περιοχή του βουνού της Τσούκας οι Μορφιώτες είχαν τα χωράφια και τα βοσκοτόπια τους.
Πρόκειται για το παλαιότερο χρονολογημένο γεφύρι του Βοΐου. Από προφορικές μαρτυρίες είναι γνωστό, ότι χτίστηκε από πληρωμένους τεχνίτες και από τις Σαββατιάτικες αγγαρείες των κατοίκων της Μόρφης μεταξύ των ετών 1720 και 1730. Το μήκος του φθάνει τα 27 και το μέγιστο ύψος του τα 7 μέτρα.
Το Γεφύρι του Ντέρη
Το δίτοξο γεφύρι του Ντέρη είναι το πρώτο πέτρινο γεφύρι που συναντά ο ποταμός Πραμόριτσα από το ξεκίνημά του. Χτίστηκε για να συνδέει τον Πεντάλοφο με την Αγ. Σωτήρα και το Τσοτύλι. Σήμερα, το γεφύρι αποτελεί σταθμό του μεγάλου μονοπατιού Το Ταξίδι του Ποταμού Πραμόριτσα. Την ονομασία του την οφείλει σε κάποιον Πενταλοφίτη με το όνομα Ντέρη που διατηρούσε νερόμυλο σε κοντινή απόσταση.
Λίγο πιο κάτω, μετά το ξωκλήσι της Αγ. Βαρβάρας υπήρχε ακόμη ένα πέτρινο γεφύρι με το όνομα το Γεφύρι του Φυλάκτη. Σύμφωνα με τους κατοίκους ήταν ένα σπάνιο μνημείο αρχιτεκτονικής των παλιών Ζουπανιωτών μαστόρων, όμως ανατινάχθηκε το έτος 1947 από άντρες του Δημοκρατικού Στρατού στη διάρκεια του Εμφυλίου. Σήμερα, στο σημείο αυτό η Πραμόριτσα γεφυρώθηκε με ένα τσιμεντένιο γεφύρι, δίνοντας συνέχεια στον παλιό δρόμο και στο μονοπάτι. Από το παλιό σώζονται μόνο τμήματα της βάσης του.
Το Γεφύρι του Πελεκάνου
Στον μικρό κάμπο του Πελεκάνου εμπόδιο στέκονταν ένας χείμαρρος του Αλιάκμονα με το όνομα Του Φασούλη η Γούρνα. Για να μπορούν οι χωρικοί να τον περνούν εύκολα η Κοινότητα του Πελεκάνου το έτος 1935 ανέθεσε στον τεχνίτη Νίκο Καραμαλή να τον γεφυρώσει. Το γεφύρι φτιάχτηκε 2 χιλιόμετρα Νότια του χωριού, ακολουθώντας έναν κατηφορικό χωματόδρομο καλής βατότητας μετά την πλατεία.
Είναι μονότοξο και είναι το νεώτερο γεφύρι του είδους του στη Δυτική Μακεδονία και το μοναδικό παλιό γεφύρι που σώζεται σήμερα στο Ανατολικό Βόιο, στους πρόποδες του Ασκίου όρους.
Το Γεφύρι του Τσούκαρη
Το γεφύρι του Τσούκαρη συνέδεε παλιά τον οικισμό του Ροδοχωρίου με το Τσοτύλι και το εγκαταλελειμμένο Ρόκαστρο. Χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για τη διάβαση αγροτικών μηχανημάτων στην απέναντι όχθη του ποταμού Πραμόριτσα.
Χτίστηκε με τη χορηγία του Δημητρίου Τσούκαρη, ενός ξενιτεμένου Ροδοχωρίτη μάστορα στην Κωνσταντινούπολη. Δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία κτίσης του γεφυριού, αλλά το αναφέρουν ιστορικές μαρτυρίες του 1890.
Το γεφύρι είχε πέντε καμάρες και το μήκος του φθάνει τα 40 μέτρα. Το πλάτος του ξεπερνάει για λίγο τα 3 μέτρα. Είναι επιβλητικό στην εμφάνιση, αλλά αθέατο από μακριά λόγω της πυκνής βλάστησης.
Η τοποθεσία έχει την ονομασία Παλιομονάστηρο, όπου ενδέχεται να υπήρχε κάστρο. Έχουν αποκαλυφθεί πελώριοι ογκόλιθοι από το τείχος του πολλούς από τους οποίους κατρακύλησαν οι χωρικοί στο ποτάμι για να χτίσουν το γεφύρι.
Το Γεφύρι της Σβόλιανης
Αναμφισβήτητα είναι ένα από τα ομορφότερα και εντυπωσιακότερα από άποψη στατικής πέτρινα γεφύρια της Ελλάδας. Βρίσκεται μόλις 1,5 χιλιόμετρο νοτιοανατολικά του οικισμού της Αγ. Σωτήρας, στον άνω ρου του ποταμού Πραμόριτσα.
Το δίτοξο γεφύρι χτίστηκε το έτος 1851, αφού είχε προηγηθεί κοντά στην ίδια τοποθεσία το χτίσιμο ενός νερόμυλου. Ένα πολύ μεγάλο τόξο πατάει σε ψηλό βράχο, δημιουργώντας την αίσθηση ότι είναι φυσική συνέχειά του και μαζί με ένα μικρότερο δίνουν απότομη κλίση στο γεφύρι. Το μέγιστο ύψος του φθάνει τα 8,5 και το μήκος του τα 26 μέτρα. Ένωνε την Αγ. Σωτήρα με το Δίλοφο, το Δασύλλιο, τη Χρυσαυγή, αλλά και το βουνό της Τσούκας, όπου οι χωριανοί είχαν τους κήπους και τα δέντρα τους.
Στην είσοδό του συνδέεται με παλιό καλντερίμι, το οποίο με νέες προσθήκες συνεχίζεται μέχρι την είσοδο του οικισμού. Το τοπίο γύρω από το γεφύρι συμπληρώνουν μοναδικά δύο πανύψηλες λεύκες σαν πιστοί φρουροί που το προστατεύουν. Αποτελεί σταθμό του μεγάλου μονοπατιού Το Ταξίδι του Ποταμού Πραμόριτσα, που κατεβαίνει από την περιοχή του Πενταλόφου.
Το Πετρογέφυρο
Κατηφορίζοντας στη ροή του Πραμόριτσα, αμέσως μετά το γεφύρι της Τσούκας βρίσκεται το Πετρογέφυρο. Είναι χτισμένο επάνω στο Λασπόρρεμα, στο σημείο σχεδόν που αυτό ενώνεται με τον ποταμό. Συνέδεε παλιά τους οικισμούς της Μόρφης και της Τριάδας, αλλά και πολλά Καστανοχώρια με το Τσοτύλι.
Η ημερομηνία κτίσης του δεν είναι εξακριβωμένη, αλλά τοποθετείται κοντά στο έτος 1810.
Για να επισκεφθεί κανείς το γεφύρι χρειάζεται να ακολουθήσει πορεία περίπου 30΄ σε σηματοδοτημένο μονοπάτι, είτε από τη Μόρφη, είτε από την Τριάδα. Λίγο πριν το τέλος της διαδρομής από την Τριάδα προσφέρεται μία ιδανική θέση θέας του γεφυριού και της κοιλάδας της Πραμόριτσας από ψηλά. Το Πετρογέφυρο αποτελεί επίσης τον τελευταίο σταθμό του μεγάλου μονοπατιού Το ταξίδι του Ποταμού Πραμόριτσα..
Το Γεφύρι της Χρυσαυγής
Κάτω από τη Μόρφη η Πραμόριτσα ενώνεται με το Παλιομάγερο, ένα ρέμα πλούσιο σε νερά που πηγάζει από τον Τάλιαρο και διέρχεται πολύ κοντά στη Χρυσαυγή. Σύμφωνα με την παράδοση, το μονότοξο γεφύρι που βρίσκεται εδώ κτίστηκε το έτος 1854 με τη χορηγία ενός ληστή, του Νικόλαου Ζάμπρου, από το Πολυνέρι Γρεβενών.
Το γεφύρι είναι εντυπωσιακό λόγω του ύψους του, το οποίο φθάνει τα 9 μέτρα. Στηρίζεται και από τις δύο πλευρές σε βραχώδη πρανή εκεί όπου η κοίτη του Παλιομάγερου στενεύει αρκετά. Το μήκος του φθάνει τα 25 μέτρα. Το έτος 1984 έγινε επισκευή του γεφυριού.
Βρίσκεται σε απόσταση 10 λεπτών κατηφορικής διαδρομής από την πλατεία της Χρυσαυγής επάνω στο μονοπάτι που ένωνε το χωριό με τη Μόρφη και τον Πεντάλοφο. Το περιβάλλον τοπίο έχει διαμορφωθεί κατάλληλα και αποτελεί σήμερα χώρο αναψυχής. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει παράλληλα και τον παλιό νερόμυλο, ο οποίος είναι πρόσφατα ανακαινισμένος. Πίσω από το νερόμυλο υπάρχει μεγάλη δέση, όπου δημιουργείται ένας εντυπωσιακός καταρράκτης.
Το Μικρό Γεφύρι της Χρυσαυγής
Στην τοποθεσία Γιοφύρια, λίγο πριν την είσοδο στον οικισμό της Χρυσαυγής, βρίσκεται ένα μονότοξο γεφύρι, το αποκαλούμενο Μικρό Γεφύρι της Χρυσαυγής. Είναι χτισμένο επάνω στο ρέμα το οποίο στους χάρτες ονομάζεται Τσιρακιώτικο. Πηγάζει από τις Νότιες απολήξεις του Βοΐου που βρίσκονται στο Νομό Γρεβενών, κοντά στον οικισμό Τσιράκι. Λίγο πιο κάτω ενώνεται με το Παλιομάγερο για να καταλήξουν τελικά στην Πραμόριτσα. Παλαιότερα το γεφύρι συνέδεε τον οικισμό της Χρυσαυγής με την Κορυφή και έπειτα με το Τσοτύλι. Ένα τμήμα του έχει καλυφθεί από τη νεότερη γέφυρα που βρίσκεται ακριβώς δίπλα. Στο τμήμα αυτό υπήρχε η εγχάρακτη πλάκα της ημερομηνίας κτίσης του, «1795 ΜΙΝΥ ΙΟΥΛΙΟΥ», η οποία τώρα είναι εντοιχισμένη στη νέα γέφυρα, για να διασωθεί. Κάτω από τη χρονολογία υπάρχει λιθανάγλυφο με σταυρό και ρόδακα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο γεφύρι σώζονται ακόμα δύο αρκάδες, που τοποθετούνταν για να μην τρομάζουν τα ζώα και να προχωρούν άφοβα.
Το ένα άκρο της καμάρας του πατάει επάνω σε βράχο, το μήκος του είναι 18 μέτρα και το πλάτος του 2,4 μέτρα.
Τα Γεφυράκια του Βυθού
Στο Βυθό σώζονται τρία πέτρινα μονότοξα γεφυράκια που βρίσκονται περιμετρικά του χωριού και αποτελούν σταθμούς του μεγάλου μονοπατιού Το Ταξίδι του Ποταμού Πραμόριτσα.
Το πρώτο, που είναι το μικρότερο, ονομάζεται το Γεφύρι της Λένως και παλιότερα ένωνε τους κατοίκους του Επάνω και του Κάτω μαχαλά μέσω του καστανόδασους της Μανούκας. Γεφυρώνει το ρέμα ακριβώς μετά το τέλος του Επάνω Βυθού.
Το δεύτερο γεφύρι είναι λίγο μεγαλύτερο και βρίσκεται στον Κάτω Βυθό, κατηφορίζοντας από τα Κοιμητήρια του χωριού. Ενώνει τις δύο όχθες του ρέματος του Καραουλιού, το οποίο συχνά κατά το Χειμώνα και την Άνοιξη γίνεται ορμητικό. Αποκαλείται ως το Γεφυράκι του Κουκοτσίλη, λόγω του ονόματος του ιδιοκτήτη της διπλανής κατοικίας. Εξυπηρετούσε κυρίως τους κατοίκους του Επάνω Βυθού που μετακινούνταν προς τον Πεντάλοφο και τους κήπους που διατηρούσαν κοντά στο ρέμα.
Στον Κάτω Βυθό επίσης, στο διπλανό ρέμα, βρίσκεται το μεγαλύτερο από τα τρία γεφύρια, το οποίο εξυπηρετούσε τις καθημερινές μετακινήσεις όλων των κατοίκων από και προς τον Πεντάλοφο. Βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, λίγα μέτρα πιο κάτω από τη βρύση με τα δυο σωλνάρια, ή αλλιώς βρύση Μπνάρι. Για αυτό το λόγο ονομάζεται, είτε Γεφύρι Μπνάρι, είτε Γεφύρι Βυθού. Η κοίτη του ρέματος που κατεβαίνει από το καστανόδασος Σιούτσι είναι πιο πλατιά, με αποτέλεσμα και η καμάρα του γεφυριού να είναι μεγαλύτερη.
Τα τρία γεφύρια γίνονται επισκέψιμα όλα μαζί εάν κανείς ακολουθήσει τη σηματοδοτημένη περιμετρική διαδρομή του Βυθού που ξεκινάει και καταλήγει στην κεντρική πλατεία.
Το Γεφύρι του Κοιλαδίου
Στην ημιορεινή ζώνη, στη λεκάνη απορροής του παραπόταμου του Βέλους, βρίσκεται κρυμμένο το χωριό Κοιλάδι. Λίγα μέτρα μετά τα τελευταία σπίτια του τις όχθες ενός ρέματος, που τοπικά ονομάζεται Τσαβαλεριώτικο, ενώνει ένα μονότοξο πέτρινο γεφύρι.
Το μήκος του φθάνει τα 15 μέτρα και από επάνω του διέρχονται μέχρι και οχήματα, μιας και αποτελεί τμήμα του δρόμου που οδηγεί στην Ανθούσα. Παλιότερα, κοντά στο γεφύρι λειτουργούσε και νερόμυλος.
