Γράφει η Έλλη Λαμπρέτσα, Φαρμακοποιός
Ήταν από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν οι πρώτοι “σπουδαγμένοι” στην Ευρώπη
Έλληνες γιατροί επέστρεφαν στην πατρίδα τους για να ασκήσουν την τότε σύγχρονη
Ιατρική. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά, κι αυτό σήμανε σταδιακά την υποχώρηση
της παραδοσιακής Ιατρικής που μέχρι τότε εφαρμόζονταν κυρίως από πρακτικούς
θεραπευτές. Απέναντι στη λαμπερή νέα επιστήμη, η παραδοσιακή Ιατρική κατηγορήθηκε πως ήταν
γεμάτη δεισιδαιμονίες και κομπογιαννιτισμούς.
Ωστόσο η παραδοσιακή Ιατρική έκρυβε σοφία. Από γενιά σε γενιά παραδίδονταν μια
λεπτομερής γνώση των φυτών, της τοξικότητάς τους και της εμπειρικής φαρμακολογίας
τους. Σήμερα θα λέγαμε πως η παραδοσιακή Ιατρική βασιζόταν σε κλινικές δοκιμές
αιώνων. Και επειδή η κάθε περιοχή ανάλογα με το κλίμα και τα εδάφη της έχει
διαφορετική χλωρίδα, και η παραδοσιακή θεραπευτική διέφερε από τόπο σε τόπο, από
περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με το τι βότανα έβρισκαν και συνέλεγαν οι κάτοικοι ή οι
θεραπευτές κοντά στην περιοχή τους.
Η γνώση αυτή σε μεγάλο ποσοστό χάθηκε. Τα σύγχρονα φάρμακα αντικατέστησαν σε
πολύ σύντομο χρονικό διάστημα τα παραδοσιακά, όντας πιο εξειδικευμένα και με
συγκεκριμένη δοσολογία. Πολλοί παραδοσιακοί θεραπευτές έφυγαν από τη ζωή χωρίς να
γίνει καταγραφή των γνώσεών τους.
Η εμπιστοσύνη όμως των ανθρώπων στη φύση και τα φυσικά προϊόντα υπάρχει ακόμα
έντονη. Και η ανάμνηση υπάρχει ακόμα, σαν μυστικό.
Η περιοχή μας υπήρξε φτωχή και σχετικά απομονωμένη και αχαρτογράφητη
βοτανολογικά. Υπάρχουν γενικές καταγραφές για τα Ελληνικά βότανα, κάποια από αυτά
μας αφορούν, άλλα όμως είναι ιδιαίτερα, γιατί φύονται και χρησιμοποιούνται μόνον εδώ.
Η φύση υπήρξε πολλές φορές πηγή και έμπνευση για νέα φάρμακα. Πολλοί νέοι
ερευνητές εντοπίζουν τον πλούτο και την ποικιλία δυνατοτήτων που παρέχει και
στρέφονται ξανά σ’ αυτήν, παραμερίζοντας οποιεσδήποτε παρωπίδες του παρελθόντος.
Αυτό που σήμερα γίνεται είναι ο εντοπισμός των φυτών που χρησιμοποιήθηκαν
παραδοσιακά, η καταγραφή των ενδείξεών τους, η έρευνα και απομόνωση των
συστατικών τους και τελικά η επιβεβαίωση στην πλειοψηφία τους των παραδοσιακών
φαρμακευτικών τους χρήσεων.
Η επιστήμη που ασχολείται με όλα τα παραπάνω είναι η Εθνοφαρμακολογία, η επιστήμη
που ασχολείται με τη μελέτη των βιοδραστικών φυτών που βρίσκουμε στα παραδοσιακά
ιατρικά συστήματα των αυτόχθονων κοινωνιών.
Τι τσάι πίνατε όταν ήσασταν μικροί; Άσπρο χνουδωτό; βελονωτό ριγανάτο;
Τι χρησιμοποιούσαν οι μητέρες και οι γιαγιάδες σας σε απλά προβλήματα υγείας, βήχα,
γρίπη, διάρροια, δυσκοίλια, προβλήματα νεφρών, γυναικολογικά, προστάτη, κατάγματα,
χτυπήματα, στραμπουλήγματα;Χρησιμοποιούσατε χαμομήλι, μέντα, καντηλίνα, φλαμούρι, βουζελάνθη, μολόχα;
Κατάπλασμα από κρεμμύδι;
Οι απαντήσεις στα παραπάνω απλά ερωτήματα δίνουν σημαντικά στοιχεία για τις
συνήθειες των κατοίκων της περιοχής μας, την ιδιαιτερότητα της χλωρίδας της, τη γνώση
που είχαν για τα φυτά, για τη μελέτη τόσο της σύγχρονης βιοδραστικότητας των φυτών,
του τόπου και του χρόνου συλλογής τους, τη βοτανική χαρτογράφηση της περιοχής, όσο
και της ιστορίας της παραδοσιακής Ιατρικής της περιοχής. Επόμενα δίνουν πληροφορίες
τόσο για πρακτικά ζητήματα όπως πιθανές νέες καλλιέργειες , όσο και για επιστημονικά
θέματα όπως ίσως έρευνα για νέα φάρμακα.
Ο Stachys iva, η Satureja montana και η Satureja juliana, όπως και η Achillea coarcata
είναι κάποια από τα καθαρά τοπικά φαρμακευτικά μας φυτά. Τα τρία πρώτα
χαρακτηρίζονται σαν τσάγια του βουνού σε διάφορους οικισμούς κοντά στους βιότοπούς
τους. Χρησιμοποιήθηκαν και σαν τροφή και σαν φάρμακο σε ήπιες καταστάσεις
ασθένειας.
Αυτό που δεν υπάρχει είναι η αυτοπεποίθηση πως όλα αυτά που χρησιμοποιήθηκαν στο
παρελθόν στην περιοχή μας είναι σημαντικά. Πολλά από τα πράγματα που ξέρουμε, μας
φαίνονται κοινότυπα και γνωστά σε όλους, πράγμα που δεν αληθεύει. Αν μπορούσαμε να
εκτιμήσουμε ότι έχουμε και να το ερευνήσουμε, θα βγαίναμε σίγουρα κερδισμένοι κι όχι
μόνο οικονομικά.
Έλλη Λαμπρέτσα
Φαρμακοποιός
labretsa@otenet.gr
