Της Ζτούπα Ε. Χαρούλας
Δικηγόρου στο Πρωτοδικείο Κοζάνης
Για ακόμη μία φορά η χώρα μας βρίσκεται σε προεκλογικό πυρετό. Έχει καταντήσει ρουτίνα στην Ελλάδα, θα μπορούσε κάλλιστα να σκεφτεί κανείς. Οι εκλογές της 26ης Μαΐου (και οι επαναληπτικές της 2ας Ιουνίου) μονοπωλούν διαρκώς τις συζητήσεις όλων ενώ καθημερινά «ξεφυτρώνουν» νέες υποψηφιότητες γνωστών, συγγενών και φίλων. Αυτές οι αυτοδιοικητικές εκλογές είναι σίγουρα πιο ενδιαφέρουσες και έχουν ξεχωριστή σημασία λόγω της εφαρμογής για πρώτη φορά των διατάξεων του ν. 4555/2018 (πρόγραμμα Κλεισθένης Ι) και τη θέση σε ισχύ του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής.
Τι είναι όμως η απλή αναλογική και τις αλλαγές επέφερε ο Κλεισθένης με το νέο εκλογικό σύστημα;
Στόχος της απλής αναλογικής είναι η αντιστοίχιση της ψήφου των εκλογέων με την εκπροσώπησή τους στο οικείο συμβούλιο και η ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά του τόπου τους. Οι συνδυασμοί εκπροσωπούνται αναλογικά στο δημοτικό συμβούλιο, καθώς η κατανομή του συνόλου των εδρών κάθε δημοτικού δυμβουλίου θα γίνει ανάλογα με τον αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων στον Α΄ γύρο, ενώ η κατανομή τυχόν αδιάθετων εδρών θα γίνει με βάση τα αχρησιμοποίητα υπόλοιπα τους. Ο αριθμός των εδρών που δικαιούται κάθε συνδυασμός προκύπτει αφού βρούμε αρχικά το εκλογικό μέτρο, σύμφωνα με το σχετικό άρθρο, ως εξής: Διαιρούμε το σύνολο των εγκύρων ψηφοδελτίων όλων των συνδυασμών με τις έδρες του δημοτικού συμβουλίου. Στο πηλίκο αυτό προσθέτουμε μία μονάδα, η οποία δεν αλλοιώνει το αποτέλεσμα. Αυτό είναι το εκλογικό μέτρο. Έπειτα διαιρούμε τον αριθμό των εγκύρων που έλαβε ο συγκεκριμένος συνδυασμός με το εκλογικό μέτρο και προκύπτουν οι έδρες που δικαιούται να λάβει στο δημοτικό συμβούλιο. Επόμενο βήμα (σε δήμους με περισσότερες εκλογικές περιφέρειες) είναι να βρούμε από ποιες εκλογικές περιφέρειες του δήμου δικαιούται ο συνδυασμός να λάβει τις έδρες αυτές, οπότε διαιρούμε το σύνολο των εγκύρων ψηφοδελτίων του συνδυασμού σε όλο τον Δήμο, με τον αριθμό των εδρών που δικαιούται. Το πηλίκο συν μία μονάδα αποτελεί το εκλογικό μέτρο. Βρίσκουμε πόσες φορές χωράει το εκλογικό μέτρο στα έγκυρα κάθε εκλογικής περιφέρειας και εκεί έχουμε λάβει έδρα κ.ο.κ.
Πέραν της εφαρμογής του παραπάνω συστήματος, τα βασικότερα σημεία τα οποία μεταρρυθμίστηκαν με τον Κλεισθένη είναι τα εξής:
• Για πρώτη φορά αποκτούν δικαίωμα ψήφου οι νέοι ηλικίας 17 ετών, όσοι δηλαδή γεννήθηκαν μέχρι και την 31/12/2002.
• Πρώτη φορά δύνανται να θέτουν υποψηφιότητα και για το αξίωμα του Δημάρχου και Προέδρου Κοινότητας έως 300 κατοίκων οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σημείωση: Δεν ανήκουν στο εκλογικό σώμα οι ομογενείς και νομίμως διαμένοντες αλλοδαποί υπήκοοι τρίτων χωρών λόγω της απόφασης της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΟλΣτΕ 460/2013) η οποία έκρινε αντισυνταγματική τη σχετική διάταξη διότι δεν αποδεικνύεται ο ουσιαστικός δεσμός με τη χώρα και άρα τα εν λόγω πρόσωπα δεν αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια.
• Λαμβάνεται για πρώτη φορά υπόψη ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας, βάσει της απογραφής του 2011, αντί του πραγματικού που ίσχυε ως σήμερα.
• Με τον «Κλεισθένη» η διάρκεια της θητείας των δημοτικών αρχών επανέρχεται στα 4 έτη –αντί για 5. Για τις προσεχείς δημοτικές εκλογές η εγκατάσταση των νέων δημοτικών αρχών θα γίνει την 1η Σεπτεμβρίου 2019, με τη θητεία αυτών να διαρκεί έως την 31η Δεκεμβρίου 2023.
• Τα τοπικά διαμερίσματα μετονομάζονται σε Κοινότητες, δεν υπάρχει πλέον η διαφοροποίηση δημοτικής και τοπικής κοινότητας: ο διαχωρισμός γίνεται αναλόγως πληθυσμού άνω ή κάτω των 300 κατοίκων. Όργανα των κοινοτήτων με πληθυσμό άνω των 300 είναι το συμβούλιο, αποτελούμενο από 5 έως 15 μέλη ανάλογα τον πληθυσμό, και ο Πρόεδρος της κοινότητας. (5 μέλη σε κοινότητες με μόνιμο πληθυσμό από 301-2.000 κατοίκους, 7 μέλη σε κοινότητες 2001-50.000 ,11 μέλη σε 10.001-50.000 και 15 μέλη από 50.001 και άνω κατοίκους.) Κάτω των 300 κατοίκων μοναδικό όργανο είναι ο Πρόεδρος.
• Αποσυνδέεται η ανάδειξη των οργάνων διοίκησης των κοινοτήτων από τους συνδυασμούς, που μετέχουν στη διαδικασία ανάδειξης των δημοτικών αρχών, και προβλέπεται η εκλογή των οργάνων κοινότητας σε χωριστή κάλπη. Δηλαδή, ενώ με τον Καλλικράτη κάθε συνδυασμός έπρεπε να περιλαμβάνει στην δήλωση κατάρτισης του, τον υποψήφιο Δήμαρχο καθώς και τους υποψήφιους για το Δ.Σ. και τα όργανα των Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων, με τον Κλεισθένη, η δήλωση κατάρτισης του δημοτικού συνδυασμού δεν περιλαμβάνει τους υποψηφίους συμβούλους των Κοινοτήτων. Έτσι, η εκλογή στις Κοινότητες γίνεται πλέον με ξεχωριστό ψηφοδέλτιο από αυτό του Δημάρχου και σε χωριστή κάλπη-συστήνονται ξεχωριστοί συνδυασμοί για κοινότητες άνω των 300, ενώ στις κοινότητες κάτω των 300 όλοι οι υποψήφιοι Πρόεδροι περιλαμβάνονται σε κοινό ψηφοδέλτιο. Σημειωτέον ότι με την τελευταία τροποποίηση στο ψηφοδέλτιο για τις κοινότητες άνω των 300 δεν περιλαμβάνεται επικεφαλής αλλά είναι όλοι υποψήφιοι σύμβουλοι. Πρόεδρος εκλέγεται απευθείας ο πρώτος σε ψήφους, εφόσον ο συνδυασμός λάβει πάνω από 50 %, διαφορετικά εκλέγεται έμμεσα από το συμβούλιο μεταξύ των δύο πρώτων σε ψήφους.
• Ο αριθμός των υποψήφιων δημοτικών συμβούλων και συμβούλων κοινότητας πρέπει να είναι τουλάχιστον ίσος με τον αριθμό των εδρών κάθε εκλογικής περιφέρειας με δυνατότητα προσαύξησης έως και 50%, ενώ καθιερώθηκε η ποσόστωση 40% των υποψηφίων και από τα δύο φύλα.
• Με τον νέο νόμο καθιερώνεται επίσης ο θεσμός του δημοτικού δημοψηφίσματος, την πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή του οποίου δικαιούται να αναλάβει το αρμόδιο Δ.Σ., μετά από απόφαση της πλειοψηφίας των 2/3 των μελών του, είτε μετά από αίτηση του 10% τουλάχιστον των εγγεγραμμένων εκλογέων του οικείου Δήμου, αλλά και του δημοτικού διαμεσολαβητή με πενταετή θητεία.
Κλείνοντας, με την ψήφιση και δημοσίευση του νέου νόμου εκφράστηκαν πάμπολλες γνώμες και διαφωνίες, με τους περισσότερους να υποστηρίζουν ότι η απλή αναλογική θα οδηγήσει τελικά τους Δήμους σε ακυβερνησία. Η άποψη αυτή δικαιολογείται από το ότι θα υπάρξει σίγουρα μεγάλη δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, καθώς στο δημοτικό συμβούλιο που θα προκύψει θα υπάρχει πολυφωνία και ίσως αρχικά αδυναμία λήψης αποφάσεων, με τον Δήμαρχο να καταλήξει να είναι «όμηρος» των πολλών συνδυασμών και παρατάξεων. Άποψη της γράφουσας είναι ότι ναι μεν δεν είμαστε ακόμη εκπαιδευμένοι σε τέτοιου είδους εκλογικά συστήματα, ωστόσο σε επίπεδο Δήμου με την πάροδο λίγου χρόνου και εφόσον υπάρξει πραγματική διάθεση συνεργασίας ίσως οδηγηθούμε τελικά σ’ ένα μοντέλο το οποίο θα καταφέρει να μας ενώσει αντί να μας διαλύσει. Για να συμβεί αυτό βέβαια προϋποτίθεται αρχικά η ψήφος με σύνεση και όχι μικροπολιτικά κριτήρια και έπειτα η υπεύθυνη υιοθέτηση νέων αντιλήψεων ουσιαστικής συναίνεσης και συνεργασίας από τους αιρετούς. Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι τελικά αυτός ο οποίος θα διαμορφώσει το θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα στην πρακτική εφαρμογή της απλής αναλογικής. Ίσως είναι ευκαιρία λοιπόν να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τις δυνατότητες συνεργασίας που εισφέρει αντί να προδικάζουμε το μέλλον των Δήμων.
