Στις 11 Ιουλίου του 1995 οι σερβικές δυνάμεις, υπό τη διοίκηση του στρατηγού Ράτκο Μλάντιτς, κατέλαβαν τη Σρεμπρένιτσα, η οποία βρισκόταν υπό την προστασία των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ. Στην πόλη αυτή της Ανατολικής Βοσνίας συντελέστηκε η μεγαλύτερη σφαγή που γνώρισε η ήπειρός μας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πρόκειται για μια αποτρόπαιη γενοκτονία του μεγαλοσερβικού εθνικισμού, μια ήττα του ΟΗΕ που οι κυανόκρανοι του δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν τη σφαγή, μια αποτυχία της Ευρώπης και μια ντροπή για την Ελλάδα που εθελοντές από αυτήν έλαβαν μέρος στο έγκλημα.
Το χρονικό
Στη Βοσνία, οι Μουσουλμάνοι αντιπροσώπευαν τη μεγαλύτερη ενιαία ομάδα του πληθυσμού από το 1971. Πολλοί Σέρβοι και Κροάτες μετανάστευσαν κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο δεκαετιών, και σε μια απογραφή πληθυσμού του 1991 στη Βοσνία, στα 4 εκατομμύρια πληθυσμού, το 44% ήταν Βόσνιοι, το 31% Σέρβοι, και το 17% Κροάτες. Οι εκλογές που διεξήχθησαν στα τέλη του 1990 οδήγησαν σε διάσπαση την κυβέρνηση συνασπισμού μεταξύ των κομμάτων που εκπροσωπούσαν τις τρεις εθνότητες, με επικεφαλής τον Βόσνιο Αλία Ιζετμπέκοβιτς.
Καθώς οι εντάσεις αύξαναν μέσα και έξω από τη χώρα, ο Σερβοβόσνιος ηγέτης Ράντοβαν Κάραζιτς και το Σερβικό Δημοκρατικό Κόμμα του παραιτήθηκε από την κυβέρνηση και δημιούργησε τη «Σερβική Εθνική Συνέλευση».
Την πρώτη Μαρτίου 1992 στην Βοσνία διεξάγεται δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της από τη Γιουγκοσλαβία (29 Φεβρουαρίου και 1 Μαρτίου του 1992). Στις 3 Μαρτίου ο Πρόεδρος Ιζετμπέκοβιτς διακηρύσσει την ανεξαρτησία της Βοσνίας.
Μη επιθυμώντας την ανεξαρτησία της Βοσνίας, οι Σέρβοι της Βοσνίας, ήθελαν να είναι μέρος ενός κυρίαρχου σερβικού κράτους στα Βαλκάνια, μια «Μεγάλη Σερβία», την οποία οι Σέρβοι αυτονομιστές οραματίζονταν από καιρό. Στις αρχές Μαΐου του 1992, δύο ημέρες μετά την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Βοσνίας από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (προδρόμου της Ευρωπαϊκής Ένωσης), σερβοβοσνιακές δυνάμεις, με την υποστήριξη του Μιλόσεβιτς και τον γιουγκοσλαβικό (κυριαρχούμενο από Σέρβους) στρατό εξαπέλυσαν επίθεσή, βομβαρδίζοντας την πρωτεύουσα της Βοσνίας, το Σεράγεβο.
Επιτέθηκαν σε πόλεις με μεγάλο πληθυσμό Βοσνίων, όπως τις Zvonik, Foca και Visegrad, ενώ ακολούθησε η βίαιη εκδίωξη Βοσνίων πολιτών από την περιοχή, διαδικασία που αργότερα χαρακτηρίστηκε ως εθνοκάθαρση.
Αν και οι κυβερνητικές δυνάμεις της Βοσνίας προσπάθησαν να αμυνθούν, κάποιες φορές με τη βοήθεια του κροατικού στρατού, οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις είχαν τον έλεγχο σχεδόν των 3/4 της χώρας στο τέλος του 1993.
Οι περισσότεροι Κροατοβόσνιοι είχαν εγκαταλείψει τη χώρα ενώ ένας σημαντικός αριθμός Βοσνίων παρέμενε σε μικρότερες πόλεις. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), αρνήθηκε να παρέμβει στη σύγκρουση στη Βοσνία, αλλά μια εκστρατεία από τον Ύπατο Αρμοστή του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες παρείχε ανθρωπιστική βοήθεια στα θύματα του πολέμου που είχαν εκτοπιστεί και τραυματιστεί ή υποσιτίζονταν.
H Σφαγή της Σρεμπρένιτσα: Ιούλιος 1995
Μέχρι το καλοκαίρι του 1995, τρεις πόλεις στην ανατολική Βοσνία, η Σρεμπρένιτσα, η Ζέπα και η Gorazde παρέμεναν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης της Βοσνίας. Ο ΟΗΕ είχε κηρύξει αυτά τα περίκλειστα εδάφη ως «ασφαλή καταφύγια», το 1993, ώστε να είναι αφοπλισμένα να προστατεύονται από διεθνείς ειρηνευτικές δυνάμεις.
Ωστόσο, στις 11 Ιουλίου, Ο σερβοβοσνιακός στρατός υπό τον στρατηγό Ράτκο Μλάντιτς εισέρχεται στην κωμόπολη της Νότιας Βοσνίας και ύστερα από μικρή αντίσταση την καταλαμβάνει.
Στη συνέχεια, σερβικές δυνάμεις χώρισαν τους Βόσνιους στη Σρεμπρένιτσα, βάζοντας τις γυναίκες και τα κορίτσια σε λεωφορεία και στέλνοντάς τους σε βοσνιακό έδαφος. Μερικές από τις γυναίκες έπεσαν θύματα βιασμού ή σεξουαλικής επίθεσης, ενώ οι άντρες και τα αγόρια που παρέμειναν πίσω εκτελέστηκαν αμέσως ή μεταφέρθηκαν σε χώρους μαζικής θανάτωσης. Εκτιμάται ότι σκοτώθηκαν από τις σερβικές δυνάμεις στη Σρεμπρένιτσα από 7.000 ως 8.000 άνθρωποι.
Η συμμετοχή των Ελλήνων
*Ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο του Τάκη Μίχα «Ανίερη Συμμαχία-Η Ελλάδα και η Σερβία του Μιλόσεβιτς»
Την ίδια νύχτα, ένα ελληνικό τηλεοπτικό κανάλι μετέδωσε τηλεφωνική συνέντευξη ενός Έλληνα μαχητή στη Σρεμπρένιτσα. “Όταν το πυροβολικό σταμάτησε τους βομβαρδισμούς, μπήκαμε και καθαρίσαμε!”, δήλωσε με φωνή που παλλόταν από συγκίνηση. Σύμφωνα με την εφημερίδα Έθνος, τέσσερις σημαίες υψώθηκαν στα ερείπια της ορθόδοξης εκκλησίας της Σρεμπρένιτσα: η σερβική, η ελληνική, της Βεργίνας και του Βυζαντίου. Κυματίζουν μαζί, δίπλα-δίπλα και είναι η απόδειξη της αγάπης και της αλληλεγγύης των δύο λαών, της ευγνωμοσύνης των Σέρβων στρατιωτών για την βοήθεια των Ελλήνων εθελοντών που πολεμούν στο πλευρό τους , ανέφερε στην ανταπόκρισή της η αθηναϊκή εφημερίδα.
Η «συμμαχία» Ελλάδας-Σερβίας εκφράστηκε εκτός των άλλων και συμβολικά «με την έπαρση της ελληνικής σημαίας δίπλα σε της Σερβίας στην ηττημένη Σρεμπρένιτσα. Τοποθετημένη από τους Έλληνες εθελοντές που πολεμούσαν στο πλευρό των Σερβοβόσνιων, αυτή η σουρεαλιστική σκηνή υπογράμμιζε περίτρανα το γεγονός ότι στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρχε μία χώρα η οποία δεν συμμεριζόταν την αντίληψη όχι μόνο της Δύσης αλλά και της υπόλοιπης ανθρωπότητας για τη σύγκρουση στη Βοσνία.
Οι Έλληνες παραστρατιωτικοί και οι Σέρβοι που πολεμούσαν μαζί, γιόρτασαν την απόσυρση των δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών. Μετά τη νίκη οι Έλληνες μαχητές ύψωσαν τις σημαίες και έψαλλαν τους εθνικούς των δύο χωρών.
Η συμμετοχή Ελλήνων πολιτών στο μεγαλύτερο έγκλημα που διαπράχθηκε στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επιβεβαιώθηκε και στη συνέχεια στην έκθεση της διορισμένης από την κυβέρνηση της Ολλανδίας επιτροπής εμπειρογνωμόνων, σχετικά με τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα το καλοκαίρι του 1995. Συγκεκριμένα, οι αναφορές αυτές περιέχονται στον τρίτο τόμο που φέρει τον τίτλο «Intelligence en de oorlog in Bosnie 1992-1995» («Κατασκοπεία και Πόλεμος στη Βοσνία 1992-1995»). Ο συγγραφέας του τόμου, ο καθηγητής C. Wiebes του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ είχε πρόσβαση στα αρχεία των μυστικών υπηρεσιών της Ολλανδίας, καθώς και σε αρχεία των Ηνωμένων Εθνών. Επίσης, στο πλαίσιο της ίδιας μελέτης, πήρε συνέντευξη από 90 αξιωματούχους των μυστικών υπηρεσιών διαφόρων χωρών.
Η έκθεση των Ολλανδών επισημαίνει την ανάρτηση της ελληνικής σημαίας στη Σρεμπρένιτσα μετά την κατάληψη της πόλης από τους Σερβοβόσνιους. «Οι Βόσνιοι», τονίζεται στην έκθεση, «υπέκλεψαν ένα τηλεφωνικό μήνυμα από τον σερβοβοσνιακό στρατό, στο οποίο γινόταν αναφορά στην ανάρτηση της ελληνικής σημαίας. Σε κάποια άλλη τηλεφωνική συνομιλία που είχε υποκλαπεί, αναφερόταν ότι οι Έλληνες μαχητές ύψωσαν τη σημαία για διαφημιστικούς λόγους και ότι η σκηνή αυτή καταγράφηκε σε βίντεο».
«Επρόκειτο για μια τηλεφωνική συνομιλία μεταξύ του στρατηγού Μλάντιτς και του στρατιωτικού υπεύθυνου στη Σρεμπρένιτσα μετά την κατάληψη της πόλης», σύμφωνα με τον καθηγητή Wiebes. Ο Μλάντιτς ζητά από τον υφιστάμενό του «ν’ αναρτηθεί η ελληνική σημαία προς τιμή των Ελλήνων, που πολέμησαν μαζί μας».
Δημιουργημένη τον Μάρτιο του 1995, ύστερα από αίτημα του στρατηγού Ράτκο Μλάντιτς, η Ελληνική Εθελοντική Φρουρά –που είχε ως διακριτικό τον λευκό δικέφαλο αετό σε μαύρο φόντο- έγινε πολύ σύντομα τακτική μάχιμη μονάδα. Τέσσερα από τα μέλη της παρασημοφορήθηκαν με το μετάλλιο του Λευκού Αετού από τον Ράντοβαν Κάραζιτς τον Σεπτέμβριο του 1995. Συνολικά 100 Έλληνες πολέμησαν στο πλευρό των Σέρβων και το κεντρικό στρατόπεδό τους ήταν στη Βλασένιτσα κοντά στην Τούζλα. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπό τους Γιώργο Μουρατίδη, η δύναμη ενσωματώθηκε πλήρως από τον στρατό της Σερβικής Δημοκρατίας και διοικείτο από Σέρβους αξιωματικούς.
Στην Ελλάδα, ελλείψει καταδίκης των βομβαρδισμών στο Σεράγεβο και των κτηνωδιών στη Σρεμπρένιτσα και αλλού, πολλές εκδηλώσεις οργανώθηκαν για να εκφραστεί η αλληλεγγύη του ελληνικού λαού προς τους δοκιμαζόμενους Σέρβους. Όμως, δεν πραγματοποιήθηκε ούτε μία ανάλογη εκδήλωση για τις φονικές εκκαθαρίσεις των Σέρβων στη Βοσνία και αλλού. Κλασικό παράδειγμα της επιλεκτικής ευαισθησίας των Ελλήνων καλλιτεχνών, ήταν οι συναυλίες που οργάνωναν Έλληνες τραγουδιστές στο Βελιγράδι.
Η στάση του ελληνικού κράτους στον πόλεμο της Βοσνίας
Η επίσημη Ελλάδα ασπαζόταν πλήρως τις απόψεις του πιο σκληροπυρηνικού τμήματος των Σερβοβόσνιων, σύμφωνα με τις οποίες οι Βόσνιοι δεν αποτελούσαν έθνος και συνεπώς δεν είχαν δικαίωμα σε κράτος. «Δεν υπάρχει βοσνιακό έθνος» δήλωνε ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος το 1994. «Και χωρίς έθνος δεν μπορεί να υπάρξει κράτος». […] «Πραγματικά ήσαν αφελέστατοι» έλεγε το 1993 «και έχουν τεράστια ευθύνη για την απελπισία που ακολούθησε όσοι φαντάστηκαν ότι μια ευκαιριακή πλειοψηφία 45% ή λιγότερο θα μπορούσε να γίνει ανεκτή από τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Είναι σαν να μην γνωρίζαν τι σημαίνει Ισλάμ στα Βαλκάνια». Με άλλα λόγια, οι βομβαρδισμοί του Σεράγεβο, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ομάρσκα, οι σφαγές στο Ζβόρνικ και στο Πριέντορ οι βιασμοί της Φότσα και το μαζικό έγκλημα της Σρεμπρένιτσα ήταν το λογικό επακόλουθο της «φυσικής» αντίδρασης των χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής που γνώριζαν «τι σημαίνει Ισλάμ στα Βαλκάνια»…
Φυσικά, δεν ήταν μόνο η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ που είχε αυτές τις απόψεις. Όταν ο Ντόμπριτσα Κόσιτς, πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας, επισκέφθηκε τον Ιανουάριο του 1993 την Ελλάδα, δεν μπορούσε να κρύψει τον ενθουσιασμό του μετά τις συναντήσεις που είχε με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Και οι δύο ηγέτες, είπε στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε, «στέκονται στο πλευρό μας και υποστηρίζουν τον αγώνα μας. Είμαστε φίλοι και αδέλφια τόσο στη θρησκεία όσο και στο πεδίο των μαχών».
______________
Στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για την καθιέρωση της 11ης Ιουλίου ως «Διεθνούς Ημέρας Στοχασμού και Μνήμης της Γενοκτονίας του 1995», υπέρ ψήφισαν 84 χώρες, 19 καταψήφισαν, και 68, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα και η Κύπρος, απείχαν. «Το σχέδιο ψηφίσματος κινδυνεύει να παρερμηνευθεί ως μήνυμα που θα μπορούσε να υπονομεύσει τις προσπάθειες για την περιφερειακή συμφιλίωση και το ευρωπαϊκό μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων», δήλωσε ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος μας στα Ηνωμένα Έθνη.
Ο Μλάντιτς, αρχηγός του στρατού των Σερβοβοσνίων, καταδικάστηκε τελικά για τη γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα. Σήμερα 82 ετών, εκτίει ποινή ισοβίων στη Χάγη.
Ομαδικό νεκροταφείο, 150 χιλιόμετρα από τη Σρεμπρένιτσα
Εικόνα: Amel Emric/AP/dpa/picture alliance
