Η βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση είναι μια μετασχηματιστική αλλαγή στον τρόπο παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης της ενέργειας με στόχο την απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα προς ένα σύστημα που επικεντρώνεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτή η ενεργειακή μετάβαση είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, καθώς τα ορυκτά καύσιμα εξακολουθούν να παρέχουν το 80% του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού. Κεντρικό στοιχείο της ενεργειακής μετάβασης είναι η έννοια της δίκαιης μετάβασης που δίνει προτεραιότητα στην ισότητα, την ένταξη και την ανθρώπινη ανάπτυξη.
Η βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση μπορεί να φέρει ανατρεπτικές αλλαγές, όπως υψηλότερο κόστος ζωής, μετατόπιση θέσεων εργασίας και απώλεια εισοδήματος ή αυξημένη ενεργειακή ανασφάλεια. Είναι σημαντικό οι χώρες να ενεργήσουν για τον μετριασμό αυτών των ακούσιων επιπτώσεων, για παράδειγμα, σε περιοχές με συγκεντρωμένη εκβιομηχάνιση και σε ευάλωτους πληθυσμούς. Μερικοί τομείς που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα και συμβάλλουν σημαντικά στις παγκόσμιες εκπομπές περιλαμβάνουν τις μεταφορές (13,7%), τη μεταποίηση και τις κατασκευές (12,7%) και τα κτίρια (6,6%). Η ηλεκτροδότηση που τροφοδοτείται από καθαρή ενέργεια είναι η πιο αποτελεσματική οδός για την απαλλαγή από τον άνθρακα ορισμένων από αυτούς τους τομείς. Ωστόσο, η ραγδαία επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η άνοδος των ηλεκτρικών οχημάτων απαιτούν αντίστοιχη αύξηση των τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας για να διασφαλιστεί η σταθερότητα και η αξιοπιστία του δικτύου. Μια άλλη κρίσιμη πτυχή της βιώσιμης ενεργειακής μετάβασης που θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη είναι η ενεργειακή απόδοση – η χρήση λιγότερης ενέργειας για την επίτευξη του ίδιου επιπέδου παραγωγής ή απόδοσης, είτε σε κτίρια, βιομηχανίες, μεταφορές είτε σε οικιακές συσκευές.
Για να μπορέσει να υπάρξει μετάβαση η οποία θα πρέπει να είναι από τα θεμέλια της δίκαιη είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος. Η ενεργειακή μετάβαση στις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες (εκτός της Κίνας), οι οποίες επί του παρόντος προσελκύουν μόνο το ένα πέμπτο των παγκόσμιων επενδύσεων σε καθαρή ενέργεια, περιορίζεται από συστημικά εμπόδια που απαιτούν ισχυρή, συντονισμένη δράση. Η δημιουργία ενός σταθερού ευνοϊκού περιβάλλοντος με μείωση του κινδύνου στις πολιτικές είναι κεντρικής σημασίας για την προσέλκυση επενδύσεων σε καθαρή ενέργεια σε αυτές τις αγορές και οικονομίες. Συνδέοντας ένα ευνοϊκό περιβάλλον είναι απαραίτητο να υιοθετηθούν καινοτόμοι μηχανισμοί χρηματοδότησης. Ενώ η δημόσια χρηματοδότηση είναι απαραίτητη για την προώθηση έργων υποδομών, ιδίως εκείνων που ενδέχεται να μην είναι εμπορικά βιώσιμα από μόνα τους, οι καινοτόμοι χρηματοοικονομικοί μηχανισμοί είναι απαραίτητοι για την τόνωση των επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα.
Τέλος, η επίτευξη των στόχων της συμφωνίας του Παρισιού απαιτεί τολμηρές δράσεις που αξιοποιούν τις δυνατότητες της ψηφιακής καινοτομίας, των δεδομένων και της τεχνητής νοημοσύνης. Με την ενεργειακή ζήτηση να προβλέπεται να αυξηθεί κατά 18% έως το 2050 και την αναποτελεσματικότητα της διαχείρισης της ενέργειας στο 60%, η ψηφιοποίηση προσφέρει πολλές δυνατότητες για τη βελτιστοποίηση ολόκληρης της αλυσίδας αξίας της ενέργειας, από την παραγωγή και αποθήκευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως την πιο αποτελεσματική διανομή και κατανάλωση.
Η Δίκαιη Μετάβαση δεν πρέπει απλώς να μετατοπίσει τις τεχνολογίες (π.χ., από τον άνθρακα στην ηλιακή ενέργεια), αλλά να μετασχηματίσει τις δομές ενέργειας, τα μοντέλα διακυβέρνησης και τα συστήματα διανομής. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό σημαίνει να γίνει ενσωμάτωση της δικαιοσύνης στη χρηματοδότηση για το κλίμα και στη διεθνή ενεργειακή συνεργασία. Θα πρέπει να γίνει ανάδειξη μοντέλων με επικεφαλής την κοινότητα και την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, αναγνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να υπάρξει μια ενιαία προσέγγιση για όλους, το πλαίσιο έχει σημασία.
