Το ανοιξιάτικο Πάσχα είναι «εορτών εορτή και πανήγυρις πανηγύρεων» για μας τους Έλληνες. Κατέχει κεντρική θέση όχι μόνο στο εκκλησιαστικό, αλλά και στο λαϊκό εορτολόγιό μας και συμπίπτει χρονικά με την κορύφωση της άνοιξης, προσλαμβάνοντας έναν ιδιαίτερα συμβολικό χαρακτήρα. Το δικό μας Πάσχα, που αποτελεί τη συνέχεια του εβραϊκού, είναι ταυτισμένο με τον μαρτυρικό θάνατο του Χριστού. Ο Χριστός ταυτίστηκε με τον ήλιο, η αμαρτία, το σφάλμα, με το σκοτάδι. Η νίκη της μέρας πάνω στη νύχτα έγινε νίκη του φωτός της αλήθειας πάνω στο σκοτάδι της αμάθειας.
Ο Χριστός κάθε χρόνο πεθαίνει, αλλά με τον θάνατό του νικά τον θάνατο και χαρίζει τη ζωή. Προηγουμένως, όμως, και πριν από κάθε Ανάσταση, κάθε Μεγάλη Εβδομάδα, ο λαός μας συμμετέχει, συμμερίζεται και ζει τα Πάθη του Χριστού, θυμώνει γι’ αυτά, οι μάνες πονούν την πονεμένη Παναγία, οι κοπέλες κλαίνε τον Θεό, ακολουθούν όλοι μαζί την πομπή του Επιταφίου, όλοι όμως είναι ήσυχοι για τον τελικό αναστημό. Γι’ αυτό, ενώ βιώνει όλα τα στάδια του πόνου, δε σταματάει να ετοιμάζεται και πρακτικά για να πανηγυρίσει την Ανάσταση.
Το Ελληνικό Πάσχα, όμως, είναι και κάτι ακόμα: «είναι μια γιορτή που τη χαρακτηρίζει όχι ο στείρος ατομικισμός, αλλά η συναδέλφωση και το ενδιαφέρον όλων για να εξασφαλιστεί η προκοπή και η ομαδική ευτυχία της οικογένειας, των φίλων και των συγγενών της, και τελικά ολόκληρης της κοινότητας» (Μανόλης Βαρβούνης).
Στο Σχολείο μας, κάθε φορά που ρωτάμε τα παιδιά τι φέρνει στον νου τους η λέξη «Πάσχα», παίρνουμε τις απαντήσεις: δώρα νονάς, λαμπάδες, τσουρέκια, εκκλησία, Επιτάφιος, Μυροφόρες, Χριστός Ανέστη, ψητό αρνί, κόκκινα αυγά,… Για τα της Εκκλησίας, μας αρέσει να λέμε το παρακάτω δημοτικό που έχει διασώσει η σπουδαία μας Δόμνα Σαμίου:
Μεγάλη Δευτέρα-μεγάλη μαχαίρα
Μεγάλη Τρίτη-ο Χριστός εκρύφτη
Μεγάλη Τετάρτη-ο Χριστός επιάστη
Μεγάλη Πέμπτη-ο Χριστός παιδεύτη
Μεγάλη Παρασκευή-ο Χριστός στο καρφί
Μεγάλο Σάββατο-ο Χριστός στον τάφο
Μεγάλη Κυριακή-ο Χριστός θ’ αναστηθεί.
Όσο για τα άλλα στοιχεία που συνθέτουν το Ελληνικό Πάσχα, επικεντρώνουμε στο κείμενό μας αυτό στο κόκκινο αυγό, που είναι ένα ισχυρό σύμβολο: το αυγό, εκτός από κορυφαία τροφή (έχω ένα βαρελάκι με δυο λογιών κρασάκι/το ‘να έχει μάλαμα, τ’ άλλο έχει ασήμι, λέει το λαϊκό αίνιγμα), το αυγό μοιάζει νεκρό, αλλά καθόλου δεν είναι έτσι. Το αυγό έχει τη δυνατότητα να βγάλει από μέσα του ένα ζωντανό πλάσμα, μια ζωή, γι’ αυτό και είναι ένα αιώνιο σύμβολο: σε αρκετούς τάφους της Γεωμετρικής εποχής (1100-800 π.Χ.) βρέθηκαν τσόφλια αυγών, ολόκληρα αυγά, αλλά κι ομοιώματά τους, ακόμη και αγγεία που απεικονίζουν αυγά κι αυτό φανερώνει πως αυτά τα αυγά δεν είναι απλή προσφορά τροφής προς τους νεκρούς. Η βαθύτερη έννοια τους είναι η μετάδοση σ’ αυτούς της ζωτικής δύναμης που υπάρχει κυρίως μέσα στο αυγό.
Για τον ίδιο λόγο κι εμείς οι Έλληνες βάφουμε αυγά το Πάσχα: σαν το αυγό και ο τάφος μοιάζει νεκρός, αλλά δεν είναι, αφού, σύμφωνα με την Πίστη μας, τα μνήματα κάποτε θ’ ανοιχτούν κι οι αγαπημένοι μας νεκροί που φιλοξενούνται εντός τους θα αναστηθούν. Έχει, λοιπόν, άμεση σχέση με την Ανάσταση του Χριστού το αυγό και βάφεται κόκκινο σε ανάμνηση του αίματος που έχυσε ο Χριστός για μας τους ανθρώπους. Κόκκινο, όμως, είναι και το χρώμα της χαράς κι επιπλέον διώχνει μακριά το κακό. Γι’ αυτό κι εδώ στην Καστοριά οι γυναίκες κρεμούσαν κι εξακολουθούν να κρεμούν κόκκινες βελέντζες και κόκκινα μαντίλια, για το καλό, στο μπαλκόνι ή στα παράθυρά τους.
Σε άλλες περιοχές της Πατρίδας μας πάλι, τα αυγά που παίρνουν μαζί τους στην Ανάσταση οι πιστοί αποκαλούνται «αυγά του Καλού Λόγου», αφού το «Χριστός Ανέστη» λέγεται «Καλός Λόγος». Ακόμη:
Την Λαμπρήν χρόνια πολλά
τρώνε κόκκινα ωβά
την Λαμπρήν Χριστός Ανέστη
όλ’ λένε Αληθώς Ανέστη,
λέει το ποντιακό τραγούδι από την Τραπεζούντα, όπου η λέξη «ωβόν» παραπέμπει στο αρχαιοελληνικό «ωόν» κι επιβεβαιώνει κι αυτή πως η ποντιακή διάλεκτος είναι πιο κοντά στα αρχαία ελληνικά απ’ όσο τα ελληνικά που μιλάμε οι σύγχρονοι Έλληνες.
Έχουμε όμως και το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών, παραδοσιακό έθιμο του Ελληνικού Πάσχα. Τα τσουγκρίζουμε στο πασχαλιάτικο τραπέζι, όπου, με κάποιον τρόπο βλέπουμε ποιος είναι ο νικητής και, κάπως μαντικά, ο πιο γερός. Είναι ένας αγώνας για τη νίκη, λοιπόν, το τσούγκρισμα των αυγών, αλλά είναι και συμβολικό, αφού αυτά σχετίζονται άμεσα με τον θάνατο του Χριστού και, καθώς εμφανίζονται την ώρα της Ανάστασης, σπάζουν και τρώγονται ως σύμβολα πια της Ανάστασης: Χριστός Ανέστη-Αληθώς Ανέστη! Μ’ αυτόν τον τρόπο τα κόκκινα αυγά αποτελούν σύμβολο ταυτόχρονα του θανάτου και της Ανάστασης του Χριστού. Κι όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης (σε ελεύθερη απόδοση):
«Έπειτα όλο εκείνο το αναστάσιμο φως, όλη εκείνη η χαρά σκορπίστηκε μέσα στα σπιτάκια της μικρής πόλης, καθένα από τα οποία μεταμορφώθηκε σε ναό που πανηγυρίζει με το αχόρταστο πασχαλιάτικο τραγούδι, που ψάλλεται κάτω από το περίτεχνο τσούγκρισμα των αυγών, το ανείπωτο χάρμα των παιδιών, τα οποία ξαγρύπνησαν πρώτη φορά για τη γλυκύτατη αυτή απόλαυση, τη γυαλιστερή χαρά σαν το γυαλιστερό τσόφλι του πασχαλινού αυγού». Καλό Πάσχα σε όλους!
Από το βιβλίο του Δημοτικού Σχολείου Μαυροχωρίου «Ζήτω το σχολείο», που επιμελήθηκε η Σόνια Ευθυμιάδου-Παπασταύρου(2008).
