«Μόλις άρχισαν να ανοίγουν τα δύο φύλλα της πύλης, ο όγκος του πλήθους που έσπευδε, την έκανε να ξανακλείσει. Οι σκληροί τους εχθροί τους χτυπούσαν κατακέφαλα με τα σπαθιά. Το χτύπημα χώριζε στα δύο το κεφάλι και τα κομμάτια έπεφταν από εδώ και από εκεί. Τα σώματα μετά τον θάνατο δεν έπεφταν στη γη αλλά κρατιόντουσαν όρθια, στηριγμένα από τα υπόλοιπα σώματα, μέχρι που όλοι σκοτώθηκαν». Η περιγραφή του Ιωάννη Κομινιάτη «εις την Άλωσιν της Θεσσαλονίκης», που περιλαμβάνεται στο βιβλίο με κείμενα του Σάκη Σερέφα και φωτογραφίες του Πάρι Πετρίδη «Εδώ. Τόποι βίας στη Θεσσαλονίκη» (εκδ. Άγρα), είναι γεμάτη με αίμα, βία, ουρλιαχτά, πόνο. Όπως και η Ιστορία, καθώς αφορά την Άλωση της πόλης από τους Σαρακηνούς τον Ιούλιο του 904, στη Χρυσή Πύλη του Βαρδαρίου.
Ιστορικοί τόποι, όπως και άλλα σημεία πόλεων, που είναι βαμμένοι με αίμα, συγκεντρώνουν έντονο τουριστικό ενδιαφέρον σε μία νέα τάση που ονομάζεται dark tourism. Τον Νοέμβριο του 2019, στο πλαίσιο της Philoxenia, στη ΔΕΘ, συζητήθηκαν οι προοπτικές ανάπτυξης του «σκοτεινού τουρισμού» στη Θεσσαλονίκη και στην Κεντρική Μακεδονία. «Η πόλη έχει τα χαρακτηριστικά. Όλη της η Ιστορία είναι βασισμένη σε σκοτεινά γεγονότα θανάτων, από πολιτικές δολοφονίες μέχρι σφαγές», διαβεβαιώνει η Ιωάννα Μηταφτσή, που έκανε τη διπλωματική της για τον dark tourism, στο μεταπτυχιακό της στο Α.Π.Θ. για τον τουρισμό και την τοπική ανάπτυξη. «Μπορεί η Θεσσαλονίκη να γίνει dark destination», πιστεύει. «Ο άνθρωπος το μυρίζεται το αίμα, το ζητάει από μία σκοτεινή του ανάγκη. Πάντα το αίμα και η δυστυχία τραβούσε τον άνθρωπο», λέει στο VICE ο συγγραφέας Σάκης Σερέφας, στο βιβλίο του οποίου αποτυπώνεται ένα μεγάλο μέρος του πόνου που κρύβεται κάτω από τα πεζοδρόμια της Θεσσαλονίκης. Είτε αυτός αφορά μεγάλα ιστορικά γεγονότα, που κυριαρχούν στην πόλη ανά τους αιώνες, είτε πολιτικές δολοφονίες, ή απλούς θανάτους – αυτούς της καθημερινότητας.
Σε εκείνο το συνέδριο άρχισε επίσημα να σχεδιάζεται ένα project με το οποίο θα μπορούσε να προωθηθεί ο σκοτεινός τουρισμός. Οι φορείς τουρισμού της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας είναι γεγονός ότι δούλεψαν αρκετά γύρω από αυτό, τόσο για τη Θεσσαλονίκη όσο και για τους γύρω νομούς. Κι ας απέφευγαν ευθέως να μιλήσουν για dark tourism. Η ενισχυμένη επισκεψιμότητα Σέρβων στα συμμαχικά νεκροταφεία του Ζέιτενλικ, Εβραίων στους τόπους θηριωδιών όπως η Πλατεία Ελευθερίας και ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός, αλλά και Τούρκων που πληροφορούνται ότι στη βίλα Αλλατίνη (πρώην νομαρχία) φυλακίστηκε εξόριστος ο αιμοσταγής σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ ο Β’ από τους Νεότουρκους, δημιουργεί ένα αφήγημα. Ικανό να ανταποκριθεί στη νέα τάση του σκοτεινού τουρισμού, που αναπτύσσεται και να συνδυαστεί με το ήδη αυξημένο ενδιαφέρον τουριστών για τέτοια μνημεία. Με την προοπτική αυτή η επισκεψιμότητα να αυξηθεί περαιτέρω.
«Δεν έχουμε δημιουργήσει άξονα dark tourism, όμως το εντάσσουμε σε ένα γενικότερο τουριστικό κομμάτι που συνδέεται με την Ιστορία», απαντά ο αντιπεριφερειάρχης τουρισμού Κεντρικής Μακεδονίας Αλέξανδρος Θάνος, ο οποίος «τρέχει» από πέρσι όλη την ιδέα. «Εμείς δεν λέμε “ελάτε να δείτε τη θλιβερή ιστορία της πόλης”, όμως έχουμε κάνει ένα promoting για τα σημεία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα όσα συνέβησαν με τους Εβραίους, όπως και άλλα ιστορικά γεγονότα. Είναι ένα κομμάτι ενός αφηγήματος μιας πόλης που έχει κι αυτό», συμπληρώνει. Μπορεί ο σκοτεινός τουρισμός να μην προωθείται ως ξεχωριστό προϊόν, όμως μέσα από την προβολή συγκεκριμένων στοιχείων, δίνεται η δυνατότητα σε ιδιώτες να στήσουν τέτοια projects. Και ο Αλέξανδρος Θάνος πιστεύει ότι υπάρχει έδαφος σε αυτή την πόλη «που στο διηνεκές έχει πολλά αφηγήματα, έχει ιστορικό βάθος είναι πολυπολιτισμική»
Ξεναγεί σε διαδρομές που οργανώνονται και έχουν αυτό το αντικείμενο. Περιγράφει ταχύτατα αιματοβαμμένες ιστορίες και θρύλους που περιλαμβάνουν οι διαδρομές της dot2dot. Μεταφέρει τη χαρακτηριστική της σφαγής των χιλιάδων κατοίκων στον Ιππόδρομο την άνοιξη του 390 από τους Γότθους του Θεοδόσιου. «Λέγανε ότι μία πλάκα ανάβλυζε αίμα. Άλλοι ότι υπήρχε ένα σπίτι με μία γιαγιά που δεν το πουλούσε. Ότι εδώ χτίστηκε η πολυκατοικία που έπεσε στον σεισμό», μας «ξεναγεί» η Βάσω Καρτσιακλή. Ιστορίες που μπλέκουν το γεγονός με τη φρίκη και τον θρύλο με τον τόπο. Και συνεχίζει με γεγονότα που μοιάζουν αναρίθμητα. Οι Αλώσεις, οι νεκροί του Α’ παγκοσμίου πολέμου, οι Εβραίοι στον δρόμο για τα κρεματόρια, το «Νταχάου της Θεσσαλονίκης» στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά, ο «πύργος του αίματος», όπως χαρακτηρίστηκε ο Λευκός Πύργος, το Επταπύργιο. Αλλά και οι νεκροί των πολιτικών εγκλημάτων σε μία άλλη σκοτεινή ιστορία αυτής της πόλης. Ο βασιλιάς Γεώργιος, ο Πολκ, ο Λαμπράκης, ο Χαλκίδης, ο Αλβανός πολιτικός Πρίστινα.
«Όταν άρχισα να μελετώ την Ιστορία ανακάλυψα ότι διασχίζω πεζοδρόμια, κτίρια, πλατείες, πάρκα όπου εδώ και 2.000 χρόνια έχουν εκτυλιχτεί δράματα. Έχουν ποτιστεί με αίμα. Η επίσημη ιστορία δεν το έδειχνε, ούτε οι τουριστικοί οδηγοί». Ο Σάκης Σερέφας αποκαλύπτει ότι μελέτησε όλα τα φύλλα της εφημερίδας «Μακεδονία» του 20ού αιώνα για να βρει αυτή τη σκοτεινή ιστορία της πόλης. Τον σημερινό προορισμό του dark tourism. «Βαρέθηκα αυτή την τουριστίλα» ξεσπάει, λέγοντας ότι μέχρι τα 20 του έβλεπε μόνο την «ιλουστρασιόν» εικόνα της πόλης, την «ερωτική, τους μεζέδες και τους ανοιχτόκαρδους ανθρώπους». Πιστεύει και αυτός ότι ο dark tourism χωράει στη Θεσσαλονίκη. «Μέσα από αυτό βλέπουν την κοινωνική και πολιτική ιστορία της πόλης. Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει μεγάλη ζήτηση να γνωρίσουν αυτό το κομμάτι της πόλης». Δίνει ένα παράδειγμα: «Όταν βαδίζεις την Εγνατία είναι καλό να περνάς σαν φλασιές τα κονβόι των Εβραίων που κατευθύνονταν στα βαγόνια του θανάτου. Ή το πτώμα του καπνεργάτη Τούσιου στη Συγγρού. Ή του Γιουγκοσλάβου μαθητή που σκοτώθηκε από σφαίρα αστυνομικού. Με τον τρόπο αυτό μαθαίνεις την Ιστορία περπατώντας».
Στο συνέδριο της έκθεσης Philoxenia ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Ζέρβας είχε πει ότι «η πόλη μας είναι ένας ανεξάντλητος τόπος πόνου και μαρτυρίας, που μπορεί να εξελιχθεί σε διεθνές σύμβολο», προωθώντας από την πλευρά του τον dark tourism. Στο ίδιο συνέδριο όμως εκφράστηκαν και σοβαρές επιφυλάξεις για τη διαχείριση του σκοτεινού τουρισμού, που αναπτύσσεται διαρκώς παγκοσμίως, όπως και στη Θεσσαλονίκη. Ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Θεωρίας του τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, Χρήστος Τσιρώνης, ήταν ένας εκ των ομιλητών που εξέφρασε επιφυλάξεις, παραδεχόμενος ότι υπάρχει «μία ευρύτερη τάση επίσκεψης μερών και τοποθεσιών που συνδέονται με τη φθορά, τον θάνατο και την καταστροφή, με τη μελαγχολία της ιστορίας. Εκεί που έχουμε ουσιαστικά κάποια στίγματα, την επίσκεψη δηλαδή σε σημεία που υπάρχουν τα στίγματα από τα τραύματα της ανθρώπινης ιστορίας», όπως είπε στο VICE. Έχει μελετήσει το φαινόμενο και κατέληξε ότι δεν πρέπει να απομονωθεί ως είδος τουρισμού. «Στη δική μου προοπτική ο σκοτεινός τουρισμός δεν είναι αυτοσκοπός ούτε είναι κάτι που θα βγάλει τα υπόλοιπα τουριστικά κομμάτια της πόλης μας», σημειώνει. «Δηλαδή δεν θα σταματήσουμε να ασχολούμαστε με τα υπόλοιπα μνημεία. Θα το εντάξουμε σε ευρύτερο σχέδιο, η πρότασή μου αφορά έναν πολυμορφικό τουριστικό σχεδιασμό, να ενταχθεί εκεί. Μπορεί να είναι ψηφίδα σε μία ευρύτερη εικόνα της πόλης που συναπαρτίζεται από πολλές πτυχές», εξηγεί.
Μπορεί ο πόνος, η φρίκη, το αίμα, να ελκύει ένα μεγάλο κομμάτι επισκεπτών, όμως η εμπορευματοποίηση ενός τουριστικού προϊόντος, μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα. «Αφού θέλουμε να δώσουμε πρόσβαση στις πτυχές των γεγονότων θα φροντίσουμε να ακούγεται η φωνή όλων; Και των θυμάτων και των θυτών, ή θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα αφήγημα και μέσα απ’ αυτό να αντλήσουμε τα διδάγματα που εμείς επιθυμούμε», θέτει ερωτήματα για προβληματισμό ο κ. Τσιρώνης. Και επαυξάνει προτείνοντας μέρος των εσόδων από τον τουρισμό αυτού του είδους να κατευθύνεται στην εκπαίδευση.
